Algemeen letterkundig lexicon

postdigitaal

Etym: Lat. post = achter, later; Fr. digital < Lat. digitalis: van digitus = vinger.

Een tijd waarin het onderscheid tussen digitaal en analoog nauwelijks nog te maken valt omdat de digitalisering zo veel aspecten van het menselijke leven en de samenleving doordringt, is postdigitaal. In een postdigitale wereld is zowel de publieke ruimte als de persoonlijke omgeving in grote mate digitaal georganiseerd: de bureaucratie verloopt via het internet, vriendschappen worden via sociale media onderhouden, de stofzuiger wordt digitaal aangestuurd enz.

In de literatuurstudie hebben onderzoekers gepoogd om werken te omschrijven die getekend zijn door de postdigitale context en die eventueel als postdigitale literatuur kunnen gelden. Het gaat dan in de eerste plaats om romans die volop en zelfbewust een postdigitale wereld oproepen of die kritisch zijn voor de impact van het internet, virtuele werelden, sociale media en artificiële intelligentie. In de Nederlandse literatuur zijn Zwerm (2005) van Peter Verhelst, Klont (2017) van Maxim Februari en Wat wij zagen (2021) van Hanna Bervoets voorbeelden van zulke zogenaamde postdigitale literatuur.

Omdat alle literatuur van de voorbije decennia echter expliciet of impliciet de sporen draagt van de digitalisering, hebben andere onderzoekers veeleer de klemtoon verschoven naar een postdigitaal leeskader: wie postdigitaal leest, heeft aandacht voor de verbeelding van de evoluerende technologische context en voor de verhouding tussen online en offline, digitaal en analoog, virtueel en reëel. Zo kan ook een minder recente roman zoals Oase (1994) van Dirk van Weelden met een postdigitale bril gelezen worden als een vroege kritiek op het internet. Of in hedendaagse romans kan men nagaan hoe online contacten tussen personages via sociale media overvloeien in offline contacten of contrasteren met offline communicatie. Ook vertellers en narratieve ruimtes kunnen sterk bepaald zijn door de virtuele mogelijkheden van de digitale wereld, zoals blijkt uit AI-vertellers of online navigatie door personages.

Lit: M. Rasch, Zwemmen in de oceaan. Berichten uit een postdigitale wereld (2017) • S. Jordan, Postdigital storytelling: poetics, praxis, research (2020) • J. Tabbi, Post-Digital: dialogues and debates from Electronic Book Review (2020) • Themanummer van Nederlandse letterkunde 28 (2023) • R. Vanden Berghe & S. Bluijs, ‘De verbeelding van het internet in de Nederlandse literatuur van de jaren negentig’ in Nederlandse letterkunde 28 (2023), p. 125-154.

post rem

postincunabel