Algemeen letterkundig lexicon

littera antiqua

Etym: Lat. oude letter.

Littera antiqua – kortweg antiqua of ook wel humanistische minuskel – is de naam die de Italiaanse humanisten (humanisme, humanistisch schrift) in de 15^de eeuw geven aan de Karolingische minuskel uit handschriften die vóór de 12^de eeuw geschreven zijn.

Ook het door de humanisten ontworpen boekschrift krijgt de naam littera antiqua. Deze schriftsoort die omstreeks 1400 wordt ontwikkeld door Florentijnse humanisten is aanvankelijk een zo nauwkeurig mogelijke imitatie van de Karolingische minuskel en wordt speciaal gebruikt voor Latijnse teksten. Al spoedig krijgt de humanistische minuskel een geheel eigen karakter door het gebruik van een spitse pen, de kleinere letteraanzetten en voetjes en het vermijden van afkortingen (abbreviatuur). Wel blijven de ae- en et-ligatuur gehandhaafd. Dit volgroeide humanistische schrift wordt rond 1460-1470 de basis voor de drukletter romein, die aanvankelijk ook uitsluitend voor het drukken van Latijnse teksten wordt gebruikt. Teksten in de volkstaal en de in de ogen van de humanisten door middeleeuwse kopiisten verminkte klassieke literatuur zijn in de door de humanisten verafschuwde littera textualis geschreven (gotisch schrift).

Humanistische littera antiqua uit een 15^de -eeuws handschrift. [bron: B. Engelhart & J.W. Klein, 50 eeuwen schrift (1988³), p. 184].

Lit: B.L. Ullman, The origin and development of humanistic script (1960) • B. Bischoff, Paläographie des römischen Altertums und des abendländischen Mittelalters (1979; reprint 2009⁴), p. 186-189 • B. Engelhart & J.W. Klein, 50 eeuwen schrift (1988²), p. 181-189 • J. Glenisson, Le livre au Moyen Age (1988).

litotes

littera bastarda zie littera hybrida