Algemeen letterkundig lexicon

humanistisch schrift

Moderne benaming voor de schriftsoorten die tijdens de renaissance door de humanisten (humanisme) zijn ontwikkeld. Al in de 2^de helft van de 14^de eeuw hebben auteurs als Petrarca en Dante belangstelling voor de auteurs uit de klassieke oudheid en voor oude handschriften. Deze interesse is kenmerkend voor de humanisten. In tegenstelling tot wat men nu wel eens beweert, waren de humanistische geleerden zich er terdege van bewust dat de handschriften waarin de klassieke auteurs waren overgeleverd niet uit de oudheid stamden: handschriften uit de 4^de tot en met de 6^de eeuw noemen ze ‘buitengewoon oud’ (‘mire vetustus’ of ‘mire antiquus’); Karolingische handschriften uit de 9^de tot de 11^de eeuw zijn ‘zeer oud’ (‘vetissimus’ of ‘antiquissimus’); laat-Karolingische handschriften uit de 11^de en 12^de eeuw zijn ‘oud’ (‘vetustus’) en gotische handschriften uit de 13^de en 14^de eeuw zijn ‘halfoud’ (‘semivetus’ of ‘mediae antiquitatis’). De term ‘oud’ (‘vetustus’ of ‘antiquus’) wordt ook in het algemeen gebruikt voor oude handschriften, of die nu Karolingisch of gotisch zijn.

De schriftsoorten vóór de 12^de eeuw noemen de humanisten ‘oude letters’ (‘litterae antiquae’). Ook hun eigen schriftsoort krijgt de naam littera antiqua: rond 1400 beginnen humanisten uit Florence de Karolingische minuskel zo goed mogelijk te imiteren. Al spoedig krijgt de humanistische minuskel een geheel eigen karakter. Het volgroeide humanistische schrift wordt rond 1460-1470 de basis van de drukletter romein.

Naast de humanistische minuskel ontwikkelt zich een humanistische cursief (littera italica), die waarschijnlijk het best gekenmerkt kan worden als een ‘humanistisch’ vormgegeven gotische cursief (littera cursiva). Deze cursief werd vooral toegepast bij handschriften op papier en in de bestuurlijke administratie.

Humanistische minuskel in een handschrift van 1469. [bron: B. Engelhart & J.W. Klein, 50 eeuwen schrift (1988³), p. 185].

Humanistische cursief uit een 15de-eeuws handschrift. [bron: B. Bischoff, Paläographie des römischen Altertums und des abendländischen Mittelalters (2009⁴), p. 436].

Lit: B.L. Ullman, The origin and development of humanistic script (1960) • B. Bischoff, Paläographie des römischen Altertums und des abendländischen Mittelalters (1986²; reprint 2009⁴), p. 186-189 • B. Engelhart & J.W. Klein, 50 eeuwen schrift (1988²), p. 181-189.

humanisme

humanistische cursief zie littera italica