Algemeen letterkundig lexicon

enumeratio

Etym: Lat. opsomming; Lat. dinumeratio = optelling, opsomming.

Gr. synoniem: epimerismos. Term uit de retorica voor een opsomming of dinumeratio van te behandelen of behandelde punten uit een betoog. Wanneer in het exordium of aan het eind van de narratio, dus aan het begin van een betoog, de punten op een rijtje gezet worden, heet dat partitio; als de enumeratio als algemeen overzicht om het geheugen op te frissen aan het slot van een betoog (in de conclusio) staat, noemt men dat recapitulatio.

In de poëtica treedt de enumeratie op als een opsomming, hetzij in de vorm van een asyndeton-1 (bijv. Racine, Phèdre, IV, 2, 133: ‘Que la terre, que le ciel, que toute la nature ...’), hetzij van een polysyndeton. Een enumeratie kan een climax-1 of een anticlimax bevatten.

Als onderdeel van de woord- en zinsfiguren is enumeratie verwant aan repetitio en parallellisme.
Een voorbeeld van een zeer uitvoerige enumeratie (ruim 30 versregels) is te vinden in een gedicht van Salomon van Rusting, dat als volgt begint:

Wat is natuur? Is ’t wat of niet? Of zal ’t wat wesen?
Of heeft het wat geweest? is ’t grousaam of kan ’t vresen?
Is ’t Substantivum of is ’t Adjectivum? doot
Of levend? plat of ront of kantig? kleyn of groot?
Is ’t dik of dun? is ’t lang of kort? hoe is ’t van breete?
Is ’t vis of vlees? is ’t kout of warrem? kan het vreten?
(G. Komrij, De Nederlandse poëzie van de zeventiende en achttiende eeuw in duizend en enige gedichten, 1986, p. 685-687)

Een enumeratio met een eveneens komisch effect levert Jeroen Brouwers: 

Vooral is “Blauw rapen” een collage van J. Weverberghs scheppend vernuft: waar hij uit knipt is een chaos van collages, bestaande uit gelezenheden, onthoudenheden, verteerdheden, bewaardheden, op- en overgeplaktheden, op kaartjes genoteerdheden, imitatieheden, onmachtheden en gebrek-aan-talentheden, och heden, en waar hij op plakt is hetzelfde.
(Mijn Vlaamse jaren, 1978, p. 210-211)

Lit: G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, dl. 2 (1994), kol. 1231-1234 • S. Mainberger, Die Kunst des Aufzählens: Elemente zu einer Poetik des Enumerativen (2003) • U. Eco, Vertige de la liste (2009) • S. Milcent-Lawson, M. Lecolle & R. Michel (red.), Liste et effet liste en littérature (2013).

enumeratieve bibliografie zie systematische bibliografie

envoi