Algemeen letterkundig lexicon

cancel

Etym: Lat. cancellare = doorstrepen.

Term uit de analytische bibliografie-1 voor één of meer bladen (blad-2) uit een katern die in de plaats gekomen zijn van bladen die om de een of andere reden (zetfouten; censuur) vervangen moesten worden. Het te vervangen blad wordt cancellandum (te annuleren) genoemd, het vervangende blad heet cancellans. De cancels kunnen conjunct of disjunct zijn: in het eerste geval zijn bijv. blad 1 en 4 van een kwarto-katern beide tegelijkertijd vervangen; in het geval van disjunctie betreft het losse bladen. Disjuncte cancels worden gewoonlijk geplakt op het strookje van de binnenmarge dat bij verwijderen van het cancellandum is blijven zitten.

In een opbouwformule of collatieformule wordt een cancel aangegeven door een ±-teken, bijv. A⁴ B⁴ (±B3) C-Z⁴ betekent dat het derde blad van katern B een cancel is. Cancels kan men herkennen aan het voorkomen van één of meer van de volgende kenmerken: een extra katernsignatuur als het de tweede helft van een katern betreft, ander papier, een ander watermerk, meer of minder regels per pagina dan de omringende tekst, ander lettertype, andere spelling, opvallend gebruik van abbreviaturen (abbreviatuur) of van spatie, een andere positie van de katernsignatuur in exemplaren met cancellans, respectievelijk cancellandum.

Een blad kan ook gecancelled worden zonder dat vervanging plaatsvindt, bijv. bij een gedeelte van de tekst dat dubbel gezet is. Dat leidt tot een katern met een oneven aantal bladen, evenals de toevoeging van een blad met aanvullingen. De notatie A⁴ B⁴ (-B3) C-Z⁴ betekent dat het derde folium van het B-katern verwijderd is; de toevoeging van een extra blad tussen het derde en vierde blad van het B-katern wordt weergegeven met de Griekse letter χ [chi]: A⁴ B⁴ (B3+ χ) C-Z⁴. Toevoeging van twee conjuncte bladen wordt genoteerd met een punt tussen de cijfers – bijv. B⁴ (B2+χ1.2) – terwijl tussen twee disjuncte bladen een komma komt, bijv. B⁴ (B2+χ1,2).

Lit: Ph. Gaskell, A new introduction to bibliography (1974²), p. 134-136, 328-332.

campusroman

cancelcultuur