Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 7

[p. 188]

2623. 1636 juni 6. Aan A. Oxenstierna¹.

Excellentissime Domine,

Multos rerum peritos ita existimare video Gallos natura sua minime cunctabundos ad hoc usque tempus resides fuisse non casu, sed destinato, ut vi omni hostium in nos effusa arma nostra religionemque protestantium quam longissime a vicinia sua amoverent id ipsum Romae pro magno merito imputaturi. Praeterea dum Lotharingiam ejusve munitiora bello, pace aut indutiis retineant, cetera damna levia ducunt; planeque, quasi cum imperatore² jam convenissent, omissa Germania bellum in Hispani terras, id est Burgundiae comitatum, transferunt contemtis Helvetiorum ea de re querelis.

His diebus Sorbonicorum unus Du Val³ nomine pontificis⁴ valde studiosus collegis inconsultis librum ediderat⁵, in quo dixerat inter multa alia libros Romae vetitos ne a doctoribus quidem theologiae licite legi, nisi speciali concessu pontificis, cum hactenus receptum his in locis fuerit, ut jus omnes libros legendi in ipsa collatione doctoratus comprehensum censeretur. Praeterea sententiam, quae concilium docet esse supra pontificem - ea autem est academiarum Galliae vetus sententia testante Bellarmino⁶ - occasionem dare inobedientiae et rebellioni. Haec loca carbone nigro Sorbona cum notare vellet, regii consilii interdicto vetita est: sic defenduntur jura regni et veteris libertatis ecclesiae Gallicanae reliquiae tenues.

De matrimonio Lotharingico⁷, quanquam probationem ejus urgeant Romae caesar⁸, Hispanus⁹, dux Carolus¹⁰, rem mansuram puto in incerto timente pontifice potentes partes offendere. Forte Galli parlamenti aut hujus aut omnium auctoritate firmabunt id, quod nuper episcopi quidam consulti responderunt irrita esse principum regii sanguinis conjugia regis impermissu. Combalettam¹¹, cardinalis¹² propinquam, regio fratri¹³ conjugem destinari rumor multus est, sed cardinali, quantum vulgo patet, aversante. Quid post siparium agatur, dies deteget. Frater regius ab ea cogitatione se non alienum praefert, ut tempus trahat, an ut hoc ipso cardinalem regi¹⁴ suspectum faciat variantibus hominum judiciis. Fontebellaqueo rex nunc agens ibi fratrem exspectat.

A Voido¹⁵, ad Mosam loco, literas habeo tribuni Heiburni¹⁶ scriptas XXX

1 Hs. Stockholm, RA. Eigenh. oorspr. Gedrukt Epist. p. 237; Oxenst. Skrifter 2. afd. II, p. 190.

2 Ferdinand II.

3 André Duval; zie no. 2622, p. 187 en n. 5 aldaar.

4 Urbanus VIII.

5 Zijn Commentarii in primam [secundam] secundae partis Summae D. Thomae tomus prior [posterior] van 1636.

6 De jezuiet Robertus Franciscus Romulus Bellarminus (1542-1621).

7 Vgl. no. 2619, p. 184 en n. 12 aldaar.

8 Ferdinand II.

9 Philips IV.

10 Karel IV, hertog van Lotharingen.

11 Marie Madeleine de Vignerot, dame de Combalet; zie no. 2575, p. 124 en n. 1 aldaar.

12 De Richelieu.

13 Gaston Jean-Baptiste de France, hertog van Orléans.

14 Lodewijk XIII van Frankrijk.

15 De tekst der Epist. heeft abusievelijk ‘Volo’.

16 John Hepburn; zie over hem no. 2620, p. 185 n. 1.

[p. 189]

Maii novi cal. Postridie ejus diei, ut significat, cardinalis Valetta¹, quicum ipse erat², ibat subventurus Hagenoviae fame periclitanti. Dux Bernhardus³ interea suo cum agmine ibat Rhenum Mosellamque inter, tum ut distraheretur a Valetta pars hostium, tum ut Sarae adsita ab hostili incursu liberentur, dum majores ex Gallia copias Valetta exspectat; quae ubi venerint simul cum duce Bernhardo majora aggredi meditabatur. Haec ille.

Ducis Bernhardi copiis secundo prae est imperio comes Guichius⁴, cardinalis et ipse cognatus, excusato ob morbum, an quod legationi de pace servetur, Feuquerio⁵. Dolam in comitatu Burgundiae obsidet princeps Condaeus⁶ cum XX, ut ajunt, peditum, VI equitum millibus. Ei proximum in militem imperium habet Milleraeius⁷, cujus avunculus est ipse cardinalis. Ita non quiescit inter publica negotia privatae potentiae studium.

Duraeum⁸ sociandis ecclesiastica pace protestantibus laborantem audio, postquam consilia sua Zelandis pastoribus et Gallicae linguae per Bataviam ministris probasset, Hollandis haesitantibus profectum in Suediam promovendo eidem negotio optando magis quam facili.

Quod nuper⁹ scripsi vereri me, ne per Polonicum matrimonium¹⁰ Anglia a nobis abalienetur, ejus rei jam initia persentiscere mihi videor: ordinarius enim legatus¹¹ - extraordinarium¹², quia regem nondum salutavit, conspicere interea per mores non licet - dixit mihi inaudisse se literas a Tua Sublimitate ad Palatinum¹³ scriptas satis frigidas. Dixi credere me scriptas pro rerum statu praesente, alias futuras, si in causam Anglia nobiscum vellet descendere. Addidi Palatinae Domus studiosam semper fuisse Sublimitatem Tuam, cujus rei testes essent regina Bohemiae¹⁴ et administrator¹⁵.

Regis Galliae animum religione sua et monachorum instinctu constat pacis esse cupidum aegreque eum, ne praeceps eo ruat, spe rerum meliorum a cardinali sufflaminari.

Madritio scriptae litterae XII Aprilis novi cal. nuntiant commendatum ab Anglis regi Hispaniae Palatini negotium. Respondisse imperatorem ad postremas

1 Louis de Nogaret d'Epernon de La Valette.

2 De tekst der Epist. heeft ‘qui cum ipso erat’.

3 Bernhard, hertog van Saksen-Weimar.

4 Maarschalk Antoine, hertog van Gramont, ook genoemd graaf van Guiche; zie VI no. 2486, p. 543 n. 11.

5 Manasse de Pas, markies van Feuquières.

6 Henri de Bourbon, prins van Condé.

7 Maarschalk Charles de La Porte, markies, later hertog, van La Meilleray (1602-1664).

8 Johannes Duraeus - John Durie -; zie over hem V, p. 134 n. 4.

9 No. 2585 dd. 8 mei.

10 Er is herhaaldelijk in de brieven van 1635 en 1636 sprake van een huwelijk van de Poolse koning Wladislas VII (IV) met Elisabeth, oudste dochter van de in 1632 overleden Winterkoning, Frederik V van de Palts, en Elisabeth Stuart, zuster van de Engelse koning Karel I. Ook andere kandidaten worden genoemd; Wladislas huwde echter in 1637 Cecilia Renata (1611-1644), dochter van keizer Ferdinand II.

11 Burggraaf John Scudamore.

12 Robert Sidney, graaf van Leicester.

13 Karl Ludwig; zie over hem V, p. 112 n. 12.

14 Elisabeth Stuart.

15 Ludwig Philipp, paltsgraaf van Simmern (1602-1655).

[p. 190]

Hispani eo de negotio literas velle se morem gerere regis Hispaniae postulatis, quantum res ferrent imperii.

Siciliae donativum et ex regno Neapolitano IX C^m ducatos impendi rebus Belgicis Germanicisque. In Corunna aliisque Hispaniae partibus parata haberi navigia, milites aliaque vitae aut bello necessaria, metu paratuum Gallicorum Batavicorumque et cum Anglis pace incerta. Etiam in Catalonia locisque aliis dilectus haberi aut eadem de causa, aut ut ex Insulis¹ tentetur aliquid in oram Massiliensem. Melitensibus irasci Hispanum, quod novum struere volentes castellum, ea de re non se aut suum Siciliae praefectum² eodem tempore, quo papam consuluissent.

Vienna literae datae 26 Aprilis nos docent legatos Danicos³ praeter suum Bremense et de Albis onere negotium laborare in cudenda cum Suedis pace; et de pecunia quidem in solutionem militum danda non fore difficilem imperatorem, ad illud vero, quod suadet Danus⁴, ut Suedis concedantur Rostochium, Wismaria, Stralsundum, obhaerescere adhuc negotium. Non satis concordes agere dominos Banerium⁵ et Wrangelium⁶ iisdem literis perscribitur.

Vetustiores paulo Vienna literae dicebant 5 Maji abiturum imperatorem, Augustam⁷ et reginam Hungariae⁸ Lintzae exspectaturas tempus inaugurandi regis Romani⁹.

Ab Hispano Genuensibus offerri Finale, si eo pacto eos possit in belli societatem pertrahere. Missum ab aula imperatoris Rensium¹⁰ cum pecunia in stipendium militis per Silesiam agentis. Helvetiorum animos magis magisque abalienari video a Gallis, primum ob inimica protestantibus decreta de Valle Telina¹¹, deinde quod stipendia non solvantur¹², qua de causa auxilia Soloduriensia jam a militia discessere, idemque se facturos minantur alii.

Tum vero comitatus Burgundiae curam honeste derelinqui non posse sentiunt Friburgenses et alii quidam. Transiere jam per eas partes in usum Hispaniae bis mille Germani secuturis peditibus aliis ter mille, equitibus mille. Cur ad Padum nihil egerint hactenus Galli ac socii, causam alii ad amnium incrementa referunt, alii, quod Sabaudus¹³ pacem spectans consilia moretur; credo et impares fuisse

1 Ste. Marguerite en St. Honorat.

2 Van 1635 tot 1639 was onderkoning van Sicilië: Luis-Guillem de Moncada, prins van Paterno, hertog van Montalto.

3 De resolutie was van 30 april 1636; het Deense gezantschap stond onder leiding van Christian von Pentz (1600-1651), gouverneur van Gluckstadt; hij was in 1634 gehuwd met Sophie Elisabeth, gravin van Sleeswijk-Holstein, dochter van Christiaan IV en Christina Munk.

4 Christiaan IV.

5 Johan Gustavsson Banér, Zweeds maarschalk.

6 Herman Wrangel.

7 Eleonora Gonzaga (1598-1655), met wie Ferdinand in 1622 in tweede echt huwde.

8 Maria Anna (1606-1646), dochter van de Spaanse koning Philips III; zij was in 1631 gehuwd met Ferdinand, koning van Bohemen, zoon van Ferdinand II en later (1637) als Ferdinand III diens opvolger.

9 In december 1636 werd Ferdinand tot rooms koning gekroond.

10 Dese afgevaardigde - wellicht moet ‘Reusius’ gelezen worden - heb ik niet kunnen identificeren.

11 Vgl. no. 2499, p. 8.

12 De uitgave der Epist. heeft de lezing ‘petantur’.

13 Vittorio Amedeo, hertog van Savoye.

[p. 191]

hostilibus copiis, cum extra praesidia sex tantum millia apparerent, quibus nunc equites accessere et cohortes Sabaudiam aliquot¹ transeunt. Certe neque Parmensis² transire hactenus ad sua potuit et marchio Villa³ cum e Placentia in vicinum agrum exiisset, recipere se coactus est.

Scribunt Mediolanenses extra eos, qui praesidiis attinentur, in apertum educi posse sex equitum, octodecim peditum millia, credo ad verum aliquid adjicientes, dum famae student. Sed ex regno Neapolitano mille equites, mari mille pedites cum multo argento venire credebantur et dirigi in Montiferratensem agrum tentamenta, ni Galli alio traxerint. Hispani duces Ticini adhuc imminent occasionibus.

Rohanii⁴ gloriam destruere scribitur legatus Galliae⁵ illis in partibus multoque magis hic pecuniarum arbiter Bulionius⁶. Videmus hostes e Tirolensi agro aliquid in Vallem Monasteriensem moliri. Ne illud quidem omittendum censeo, quod Mediolano scribitur Austriacos, quod ipsis cum rege Poloniae⁷ erat controversum, de eo transegisse datis ei reditibus ex regno Neapolitano, Castello maris, quod dicitur, et Rupe Guilielma, quorum sors superet⁸ CCCL scutatorum millia; quod additur eidem regi a Gallis ostentari matrimonium aut Condaeae⁹ aut Mantuanae¹⁰ serum est, quando cum Palatina¹¹ res pro confecta habetur.

Haec cum cogito, maxime mihi dolet, quod haec aula ita Romam respicit, ita intus fluctuat, ut non possit in ea multum fiduciae collocari. Etiam nunc in re quidem non maxima nec spernenda tamen iniquiores fuere nobis. Nam cum nuper in initu legati ab Anglia ordinarii Veneto¹² contra nos nimis aperte favissent, nunc cum facile mihi esset ope meae familiae et eorum, qui cum Hogendorpio¹³ sunt, dignitatem nostram tueri, omiserunt quicquam significare aut mihi aut Veneto.

Scribit comes Suessionensis¹⁴ apud Sessam amnem se pugnasse feliciter cum Polonis quater mille, sibi cum essent tria peditatus regimenta, quae dicunt, quatuor Helvetiorum centuriae, equites partim levis armaturae partim Hungaricae partim cum carabinis mille ducenti: caesos hostium prope quingentos, suorum amissis non ultra septuaginta, signa hostium capta duo et ductores aliquot.

1 De tekst der Epist. heeft ‘aliquae’.

2 Odoardo Farnese, hertog van Parma.

3 Guido, markgraaf van Villa († 1648).

4 Henri, hertog van Rohan, luitenant-generaal van de Franse troepen in Graubünden en de Veltlin.

5 François Lasnier; zie over hem no. 2527, p. 52 n. 15.

6 Claude de Bullion.

7 Wladislas VII (IV).

8 De tekst der Epist. heeft in plaats van ‘quorum sors superet’ de woorden ‘qui superent’.

9 Anne Geneviève, dochter van Henri de Bourbon, prins van Condé; zie over haar V, p. 321 n. 2.

10 Maria Louisa Gonzaga; zie III, p. 206 n. 6 in fine.

11 Elisabeth, dochter van de in 1632 overleden Winterkoning, Frederik V van de Palts; vgl. p. 189 n. 10.

12 Alvise Contarini di Nicolo.

13 Gijsbrecht van Hogendorp; tot de val van Mainz in december 1635 was hij gouverneur van die stad geweest. Zie VI no. 2319, p. 287 n. 13.

14 Louis de Bourbon, graaf van Soissons.

[p. 192]

Scribit D. Thuanus¹, qui cum cardinali Valetta die Maji 31 es novo cal. a Voco Barisaeum, quod a Spinali diei itinere abest, pervenerat, consultasse ibi cum Valetta ducem Bernhardum, ita ut modo ex Heiburni literis scripsi, diversa primum itinera ut caperent, postea iterum ad meliora ausa coituri. Comitem Susae² obvios³ sibi factos Croatos quingentos, qui frumenti Gallici commeatum interceperant, cum centum et quadraginta equites secum haberet ipse, disjecisse occisis eorum triginta quinque ipsa in pugna, captis vero viginti quinque.

Literae scriptae Divione calendis Junii novi calendarii nuntiant, ex quo Dola obsessa est, Pesmum oppidum in vicino pari inter Dolam Graiamque intervallo quingentis militibus custoditum, per pactiones venisse in Gallorum potestatem secutaque castella, Pinctam⁴, Moseium⁵, Rupem fortem. Habet secum Valetta ter mille pedites, equites totidem, machinas campestres quatuor. Auditur movere se hostis in Alsatia inferiore, Croatos quoque alios citra montes vagari et Polonos, qui in Luxemburgico agro fuerant, in Alsatiam ajunt transiisse, Bussium⁶, cum Confluentium oppidum periclitaretur, recepisse se in arcem inferius Ermesteino sitam, ibi eum in sesquimensem durare posse. Haec sunt externa.

Ad propiora ut redeam, audio esse, qui judicant non sperare cardinalem Combalettam jungi posse fratri regio neque tam rerum ignarum, ut non praevideat, quantae inde in animo regis sint oriturae suspiciones, sed hoc suscitabulo eum uti, ut comitem Suessionensem regii sanguinis principem diu circa hoc matrimonium cunctantem impellat.

Mitto literas a Ryngravio⁷ et Marino⁸ et duo scripta in vulgus edita, alterum, quo regis religio in cohibendis sacrilegiis celebratur⁹, alterum, quo color oblinitur turbatae pacis in comitatu Burgundiae permulcendis Helvetiis¹⁰.

Heiburnus ad me scribens rogavit, ut se addictissimum semper Sublimitati Tuae ipsi commendarem memoremque facerem X^m imperialium, quos Tua Sublimitas, Magontiaci cum esset mense Julio anni nuper exacti, ipsi per homines D. Spiringii¹¹ numerari jusserat; quod cum consequi tunc nequiverit temporum iniquitate, orat, ut nunc Lutetiae ipsi eandem summan recipere liceat.

Haec erat hoc tempore rerum tum hic, tum foris, facies, quam Deus ad optima vertat idemque, Excellentissime Domine, Tuae Sublimitati praestet optima quaeque.

Tuae Sublimitatis devotissimus
H. Grotius.

1 François Auguste de Thou (1604-1642), oudste zoon van de in 1617 overleden Franse historicus Jacques Auguste de Thou. Hij was als surintendant des finances et de la justice toegevoegd aan kardinaal De La Valette.

2 Louis de Champagne, graaf van La Suse, gouverneur van Montbéliard. De tekst der Epist. heeft de foutieve lezing ‘sunt’.

3 De uitgave de Epist. heeft de lezing ‘obviam’.

4 Er staat - abusievelijk - Pinolam.

5 De lezing der Epist.: ‘Moscium’ berust wellicht slechts op een zetfout.

6 Charles, graaf van Bussy-Lameth.

7 Rijngraaf Otto.

8 Charles Marini; het bedoelde schrijven is wellicht no. 2596.

9 Déclaration ... contre les jureurs et blasphémateurs du sainct nom de Dieu, de la sacrée Vierge Marie et des Saincts. Verifiée en Parlement, le 19 may 1636 - Paris, P. Rocolet, P. Mettayer et A. Estiéne, 1636.

10 Zie voor de titel p. 198 n. 4.

11 Petter Spiring Silvercrona, raad van financiën van Zweden.

Lutetiae, 6 Junii novi calendarii.

[p. 193]

Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.