Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 7

2585. 1636 mei 8. Aan A. Oxenstierna⁷.

Excellentissime Domine,

Ex quo postremum Sublimitati Tuae scripsi⁸, collocutus sum cum duce Bernhardo⁹, deinde cum cardinali Riceliaco, praeterea cum Jacobo Hanoviensi comite¹⁰ ex Hollandia huc reverso.

Dux Bernhardus sexcenta florenorum millia accepit: ultra nihil. Sperat se ante mensem Augustum pedites habiturum¹¹ ad XII millia; eam ob rem Ponicam¹² in Angliam, inde per Hollandiam ad Sublimitatem Tuam mittit. Interim sperat se commodato habere posse aliquid copiarum a principe Condaeo¹³ et cardinali Valetta¹⁴, qui duo jam futuri sunt regiorum exercituum duces, fruituris otio protestantibus Lafortio¹⁵ et Castilionaeo¹⁶, ne quid sit, quod papam¹⁷ offendat. Condaeo XVIII peditum millia, quinque equitum, Valettae XII equitum IV peditum adfutura putabat, quanquam aliorum opinio non parum eo de numero detrahit. Valettam putat in Treviros ire Confluentibus liberandis, quod oppidum ad res ultimas redactum est. Ipse refovere militem suum cupit in Burgundiae comitatu,

7 Hs. Stockholm, RA. Eigenh. oorspr. Tesamen met nos. 2536, 2550 en 2574 beantw. d. no. 2612. Gedrukt Epist., p. 231; Oxenst. Skrifter 2. afd. II, p. 177.

8 No. 2574 dd. 1 mei.

9 Bernhard, hertog van Saksen-Weimar.

10 Jakob, graaf van Hanau-Münzenberg.

11 De woorden ‘pedites habiturum’ zijn in de uitgave der Epist. uitgevallen.

12 Tobias von Ponikau, raad en gezant van Bernhard van Saksen-Weimar.

13 Henri de Bourbon, prins van Condé.

14 Louis de Nogaret d'Epernon de La Valette.

15 Jacques Nompar de Caumont, markies, later hertog van La Force.

16 Gaspard de Coligny, graaf van Châtillon.

17 Urbanus VIII.

[p. 137]

quam Galli Helvetiorum in tutela positam Germanis se minore cum Helvetiorum offensa permissuros putant quam suo nomine irrupturos. Inde ire vult Leodium¹ opem sperans Calabri². Spem dicit sibi esse et recuperandi Thucydidis³. Vellet a Xenocrate⁴ ad Arcesilaum⁵ Theodoreti⁶ aliquid mitti.

Cardinalis⁷, qui jam et delineationes foederum cum Chaumontio⁸ et trimestre foedus acceperat, mire praedicabat res Sublimitatis Tuae rebus magni Gustavi⁹ nihil inferiores ducens. Ab amicis non desertum modo sed et oppugnatum trusumque in ipsum littus potuisse tantillo tempore in mediam Germaniam penetrare rem esse miraculo proximam; de pecunia partem jam per Chaumontium numerari coepisse nec moram¹⁰ hic de reliquo fore. Me quoque mira comitate amplectens per communem utrique cultum literarum orabat quicquid possem in causam communem conferrem, praesertim apud Anglos addens ad diluenda, quae mihi dolere non ignorabat, Gallos stultos saepe esse gentium omnium judicio, sed facile redire ad bonam mentem. Haec in me benignitas partim inde nata est, quod legationem mihi injunctam in Suedia probatam videt quodque a Sublimitate Tua mihi fidem haberi, simulque quod Pavii¹¹ in Hollandia auctoritatem collapsam intelligit ipsumque principem Arausionensem¹² de me non inimice loqui.

Attollebat regis¹³ paratus maritimos, quibus si se, quod facile est ipsis, Angli conjungerent, nihil non sperandum. E re putabat indicari Anglis convenisse quidem inter Suedos et Gallos, sed Palatinatus rem ita nobis curae fore, si et ipsi, quod suarum esset virium, conferrent; inique facere Anglos, qui totum maris jus sibi vindicarent. Sed posse ipsis ad tempus aliquid concedi sine fraude in posterum.

Haec quidem ille ita disserebat: at mihi displicet quod Batavorum legato¹⁴ in Anglia de maris usu et nova et dura praescribi audio; quodque Arundelius¹⁵ Ratisbonam missus in Austriacos pronior creditur: idque ut non sit, tamen istis novis colloquiis periturum sit anni tempus navigatui oportunum, quod inter hos Gallorum paratus magnam praebere posset Anglis aut, si illi palam hostilia nolunt indicere¹⁶, Domui Palatinae per Hispaniam grassandi occasionem. Nunc audio Austriacos pro Palatinatu commutationem aliquam Anglis offerre eoque pertinere

1 De naam staat in - een nieuwe - cijfercode: 79.1.5.;79.1.14.;79.1.19.;79.1.20.;117.1.1.;117.1.9.;117.1.14.;117.1.23.

2 Schuilnaam voor Frederik Hendrik.

3 Schuilnaam gebruikt zowel om de Zweedse rijkskanselier als om de stad Mainz aan te duiden. Mainz was op 17 december 1635 in handen van de troepen van Ferdinand II onder Heinrich, burggraaf zu Dohna, graaf zu Wartenberg, gevallen.

4 Schuilnaam voor Oxenstierna.

5 Schuilnaam voor Wilhelm V, landgraaf van Hessen-Kassel.

6 Codewoord voor ruiterij.

7 De Richelieu.

8 Melchior Mitte de Miolans, markies van St. Chaumont, speciale gezant bij Oxenstierna.

9 Gustaaf II Adolf.

10 In de uitgave der Epist. staat ‘ne micam’.

11 Over Adriaen Pauw zie no. 2543, p. 70.

12 Frederik Hendrik.

13 Lodewijk XIII van Frankrijk.

14 Albert Joachimi, heer van Hoedekenskerke, ordinarius ambassadeur van de Republiek te Londen. Eveneens bevond zich in Londen - als extra-ordinarius gezant - Cornelis van Beveren.

15 Thomas Howard, graaf van Arundel; zie V, p. 318 n. 12.

16 De uitgave der Epist. heeft foutief ‘induere’.

[p. 138]

legationem a Vienna in Angliam. Jacobus comes de Polonico conjugio¹ spem dicebat abjectam a Bohemiae regina, quod pontifex nollet canonum interdicta laxare, nisi prius consummato plane matrimonio:

Sed hoc periculum in filia fieri grave est,

ait Terentius². Idem comes Polonum magis ac magis se vertere dicebat ad caesaris³ gratiam. Intelligo etiam renovatum hinc mandatu, quod habuerat Davausius⁴ conscribendi per illas partes militis. Idem comes, ut pecuniam hinc landgravio obtineat, instat quotidie.

Miles, qui de Brezaeano⁵ exercitu restabat, huc venit; Batavis supra votis debitum tanto datur amplius pecuniae, quanto tandundem militis ali possit. Vidi et aegrotantem nunc quoque Feuquerium⁶, qui Tuam Sublimitatem officiose salutari voluit.

Ex Anglia discimus retineri adhuc ibi comitem Licestrium⁷ extraordinariae in Galliam legationi destinatum. Mortuo, qui pro regina Romae res agebat⁸, alium surrogatum⁹, qui in eam curam succedat. Exspectari ibi Zavaskium¹⁰ e Polonia; eum, qui Hamburgi res agit Anglicas¹¹, jussum ire ad Daniae regem¹² oratum, ut rex ille promovere velit ea, quae Arundelio mandata sunt; Roma scribitur Estraeum¹³ praeter illud negotium de dissuendo Lotharingico matrimonio¹⁴, quod trahitur traheturque, petiisse, ut Gallicae classi pateat portus Civitatis Veteris, qui dicitur, Hispanis quippe feuda Ecclesiae infestantibus, ne pateat. Cardinales, quorum in consilium res missa est, judicantes id unum agi, ut¹⁵ offensam Hispani pontifex incurreret, elusere postulatum.

Viennae, qui res Gallicas habebat¹⁶, ibi morandi, donec e Gallia responsum accepisset, facultatem impetrare non potuit; itaque coactus discedere jam in Venetorum terras pervenit. Ad hoc cum accedat imperatoris epistola, quam mitto, ad

1 Vgl. hieromtrent no. 2584, p. 136 en n. 6 aldaar.

2 Terentius, Andria 566: at istuc periclum in filia fieri grave est.

3 Ferdinand II.

4 Claude de Mesmes, graaf van Avaux.

5 Van Urbain de Maillé, markies van Brezé.

6 Manasse de Pas, markies van Feuquières.

7 Robert Sidney, graaf van Leicester, benoemd als extra-ordinarius gezant van Engeland in Frankrijk.

8 Namens de Engelse koningin Henriette Marie, zou in april 1636 Arthur Brett naar Rome gezonden zijn, als opvolger van de voor deze post aangewezen Robert Douglas, die echter plotseling stierf (25 maart 1636). Brett overleed na tijdens zijn overtocht naar Rome schipbreuk geleden te hebben. Tenslotte werd sir William Hamilton benoemd.

9 Bedoeld zal zijn sir William Hamilton, daar Brett reeds vóór 18 april was overleden; vgl. het rapport van Anzolo Correr, Venetiaans gezant in Engeland, dd. 18 april 1636 (Calendar of State Papers, Venetian 1632-1636, p. 547).

10 Johan Zawadski († 1645); hij bevond zich op 20 mei nog in Den Haag.

11 Joseph Averie.

12 Christiaan IV.

13 François Annibal, hertog van Estrées; zie no. 2565, p. 109 n. 8; vgl. ook III, p. 260 nn. 6 en 7.

14 Gaston Jean-Baptiste de France, hertog van Orléans, de broer van Lodewijk XIII, was op 3 januari 1632 in het geheim gehuwd met Margareta van Lotharingen, welk huwelijk men op formele gronden trachtte ongeldig te doen verklaren; vgl. Merc. Franç. XX, p. 849 vv., p. 989 vv.

15 Dit woord ontbreekt in de uitgave der Epist.

16 Nicolas, sieur de Charbonnières.

[p. 139]

Leodienses¹, acrem continens Gallorum insectationem, suspicari datur Gallos vel invitos tractum iri ad apertam professionem belli in imperatorem, quam hactenus studiose evitant. Nuntiant praeterea a Vienna literae ad Mediolani tutelam promitti ab imperatore octo millia, partim pedites partim equites; addere comitem Ognatensem² constitutum regi Hispano³ eundem in usum duo equitum millia conscribere per Silesiam, si ea terra a Polonis tuta maneat. Dari ab ea quoque aula operam componendo inter Mutinensem⁴ Parmensemque⁵ dissidio, cujus pacis mora praecipua est, quod Rossenam, Imperii feudum, sibi retinere Mutinensis cupiat.

Budensem Bassam⁶ nihil hostile in imperatorem agitare; Tartarum legatum⁷ cum multo honore dimissum.

Ex Italia discimus circumsessam quidem Placentiam, sed credi satis ibi panis vinique haberi ad finem usque Septembris. Crequiacus⁸ duas cohortes in supplementum accepit nihil agens hactenus, nisi quod Montisferratensi agro gravis incumbit, qua de re questum huc quidam missus est a duce Mantuano⁹. Cerbelinus¹⁰ recens auctus duobus Hispanorum millibus nudas prope hactenus terras trans lacum Comensem defendit sublatis e lacu navigiis, ne Rohanio¹¹ usui essent.

Nondum transeunt summas Alpes, quem Montem Gothardi nostra aetas vocat, Germanorum novae illae copiae, quod nondum expeditae sint, quae Helvetiis numerari debent pecuniae. Dicuntur huc mittere velle Rhaeti, ut, quod nuper multis eorum absentibus placuit, nequis in Valle Telina habitaret protestantium, mitigetur uno saltem illis loco ad larem figendum Deique cultum concesso. Sed vix spes est, ut quidquam obtineant; tantum hic est studium demerendi romanam aulam.

Geneva commeatus valde sibi necessarios ex Gallia impetrare non potest: multaque per Languedociam quotidie nova ad circumcidendam protestantium libertatem excogitantur. Argenti nonnihil ex Hispania Genuam pervenit: augenturque praesidia tum Monaeci, tum in Honorati insula Mediolanensem terram tuentibus triginta millibus, quorum in hostem octodecim produci possunt. Hispani bene munito loco, cui Vallis Tori nomen, etiam Odofredi, quod dicitur, castellum in agro Placentino firmant; Placentinorum non famem tantum sed et discordias sperant. Defendit id oppidum marchio Villa¹² cum equitibus trecentis, peditibus septingentis invalido adversus cresentes hostium copias praesidio. Multum laudatur hic Rohanius, quod ultima illa hostilis agri populatione templis monasteriisque pepercerit.

1 Copie de la lettre de sa Maiesté Imperialle avx Bovrgve-maistres et Magistrats de la Cité de Liège. Datée à Vienne le 3. de Feburier 1636; zie Meulman, Tract., p. 341 no. 2344.

2 Don Iñigo Veléz de Guevara y Tasis, graaf van Oñate, Spaans gezant in Wenen.

3 Philips IV.

4 Francesco d'Este, hertog van Modena.

5 Odoardo Farnese, hertog van Parma.

6 Dat zal Nassuhsade Pasja geweest zijn; vgl. VI, bijlage no. 3 (p. 560).

7 Begin 1634 was als zodanig Riswanaga aangewezen; of hij in 1636 nog die post bekleedde, is mij niet bekend.

8 Charles Créquy de Blanchefort de Canaples.

9 Carlo Gonzaga, hertog van Mantua.

10 Giovanni, graaf Serbelloni.

11 Henri, hertog van Rohan, luitenant-generaal van de Franse troepen in Graubünden en de Veltlin.

12 Guido de Villa († 1648).

[p. 140]

Dux Bulionius¹ creditur colloquium aliquod eruditorum utriusque partis moliri, ut majore cum specie ac strepitu ad missam transeat; de Sedano, quin cum rege conventurus sit, vix dubitatur. Crediturine sint ei immutato² Batavi urbis Trajecti custodiam, an regi sit militaturus his in locis, brevi, sic puto, videbimus.

Multi hic sunt novorum onerum repertores. Tributum in carrucarum magnum sane et publice inutilem sumtum rejicit cardinalis, ut non convenienti saeculi hujus felicitati. Sunt qui suadent argentum omne mensarum domuumque rex sibi vindicet soluto, quantum ipsi videbitur, pretio.

Ego rumores quidem perscribo, quales hic nuntiantur. Caeterum judicationem liberam mihi servo, multo magis eam Tuae Sublimitati illarum rerum peritissimae defero. Sed multum metuo, ne Oryza³ Mimnermum⁴ coquat non ex usu violae⁵. Et de lilio⁶ ac caesare⁷ nescio, quid latet. De Bacchylide⁸ non optima fide actum antehac censeo.

Quid aliud possum quam Deum precari, Excellentissime Domine, Tuae ut Sublimitatis concilia regno Suedico orbique christiano fortunet.

Tuae Sublimitatis cultor devotissimus
H. Grotius.

1 Frédéric Maurice de La Tour d'Auvergne, hertog van Bouillon; betreffende zijn overgang tot de r.k. kerk zie VI no. 2322, p. 295 n. 16.

2 De uitgave der Epist. heeft ‘immutati’.

3 Schuilnaam voor de paus, Urbanus VIII.

4 Codenaam voor ‘vrede’; de uitgave der Epist. heeft de foutieve lezing ‘Muanermum’.

5 Codenaam voor de evangelischen.

6 Codenaam voor Engeland.

7 Ferdinand II.

8 Codenaam voor Mainz.

Lutetiae, 8 Maii nov. cal. 1636.

Est hic quidam qui astus⁹ molitur liberando Hornio¹⁰. Ego dubito.

Heufdius¹¹ nihildum signatum nedum numeratum habet, ipsi nihil peribit.

9 Het woord ‘astus’ staat in de tekst in cijfercode: 73.14.;73.19.;73.21.;73.2.2.;73.4.9.

10 De woorden ‘liberando Hornio’ staan in cijfer: 91.1.3.;91.1.4.;91.1.5.;93.1.2.;93.2.6.;93.3.3.;93.4.5.;117.1.1.;117.3.2.;147.3.5.;147.6.2.;153.1.5.;155.22.;159.13.;73.1.2. De Zweedse generaal Gustaf Karlsson Horn was bij Nördlingen in krijgsgevangenschap geraakt.

11 Johan H(o)eufft, bankier te Parijs en zaakgelastigde van Zweden zowel als van Frankrijk.

Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.

In dorso: Praes. Stralsundi die 13/23 Maji 1636.