Algemeen letterkundig lexicon

psychisch perspectief

Term uit de romananalyse voor het perspectief dat de lezer in staat stelt zicht te krijgen op het karakter, de drijfveren, de gemoedsgesteldheid etc. van de personages van een literaire tekst. Het psychisch perspectief kan onderscheiden worden in een ‘perspectief van binnenuit’ en een ‘perspectief van buitenaf’. In het eerste geval wordt een personage zelf aan het woord gelaten over zijn gedachten en gevoelens. Het ligt voor de hand dat die mogelijkheid vooral aanwezig is bij de ik-verteller. In het tweede geval geven andere personages of de verteller de lezer inzicht in de gevoelens, gedachten e.d. van de romanfiguur. In dat laatste geval gebeurt dat door uiterlijke beschrijvingen van het type ‘zij huilde’, ‘hij kleurde tot achter zijn oren’ of ‘hij sloeg met zijn vuist op tafel’, die de innerlijke emoties van het personage tonen. Deze wijze van presenteren komt vooral voor bij de auctoriale vertelinstantie en de personale vertelwijze. Bewustzijnspresentaties worden grammaticaal mogelijk gemaakt door het gebruik van de directe rede, de indirecte rede en de vrije indirecte rede.

Naast het psychisch perspectief onderscheidt men het fysisch perspectief dat vooral op de materiële voorstelling in de tekst gericht is.

Lit:   D. Cohn, Transparent minds: narrative modes for presenting consciousness in fiction (1983) • L. Herman & B. Vervaeck, ’Bewustzijnsvoorstelling’ in Vertelduivels (2001), p. 98-109 • S. Rimmon-Kenan, Narrative fiction: comtemporary poetics (2002²).

pseudovertaling

psychoanalytische literatuurstudie zie literatuurpsychologie