Algemeen letterkundig lexicon

indirecte rede

Wijze van tekstrapportage (zowel voor gesproken woorden als voor onuitgesproken gedachten) waarbij in tegenstelling tot de directe rede de geciteerde woorden of gedachten niet rechtstreeks en letterlijk worden weergegeven, maar in een bijzin worden omgezet. Voorbeeld:

Frits dacht: ‘Het zal mij vandaag verdomme niet lukken op tijd te komen’. (= directe rede)
Frits dacht met ergernis dat het hem die dag niet zou lukken op tijd te komen. (= indirecte rede)

Bij de omzetting gebeuren, behalve de grammaticale inbedding van de geciteerde zin, een reeks hiermee verwante veranderingen: het dubbelpunt en de aanhalingstekens verdwijnen, eerste persoon (‘mij’) wordt derde persoon (‘hem’), deiktische (deixis) verwijzingen (‘vandaag’) krijgen een afstandelijke oriëntatie (‘die dag’); als de hoofdzin in het verleden staat, wordt de tijd van de geciteerde zin (‘zal’) naar het verleden teruggeschakeld (‘zou’); er is minder ruimte voor uitroepen en andere expressieve taalvormen (‘verdomme’).

In de indirecte rede worden de geciteerde woorden of gedachten weergegeven door de ‘bemiddeling’ van de citerende verteller. We kunnen hierbij nooit zeker zijn of deze weergave wel volledig of volledig accuraat is naar inhoud en stijl. Dergelijke twijfels hebben we in principe niet bij de directe rede, die conventioneel een rechtstreekse en woordelijke weergave van de woorden van een acteur verschaft en die men daarom dan ook ‘dramatisch’ kan noemen.

Tussen de directe rede en de indirecte rede in ligt de vrije indirecte rede. Zie ook citaat en verbum dicendi / verbum sentiendi.

Lit: M. Lips, Le style indirect libre (1926) • I. Mushin, Evidentiality and episte mological stance: narrative retelling (2006) • R. Eckardt, The semantics of free indirect discourse: how texts aloow us to mind-read and eavesdrop ([2014]).

indirecte lyriek

informatietheorie