Algemeen letterkundig lexicon

rijmverdoezeling

Term op het gebied van de klank, door Vestdijk als ‘het interessantste onderwerp’ uit de theorie van het rijm genoemd. Doordat de dichter het herhaald optreden van eindrijm als hinderlijk gaat ervaren (te nadrukkelijk, eentonig, schools, dreunerig), zoekt hij wegen om dit nadeel op te heffen. Tot dit doel zijn twee methoden in gebruik. De eerste is die van toepassing van het enjambement, de tweede die van de accentverschuiving (accent-1). Wat betreft het enjambement, kan men opmerken dat dit de aandacht van het eindrijm afleidt.

Als voorbeeld van de toepassing van het enjambement dienen de volgende regels van M. Nijhoff:

Mijn meester wil de wereld vrolijk maken,
- ‘Satans Apostel’ noemt mij 't aanplakbord -
En 't volk, een optocht gekke pelgrims, wordt
Hierheen gestuurd, en ik moet het vermaken.
(VG, dl. 1, 1982², p. 31)

De accentverschuiving geschiedt zo, dat de rijmgever de klemtoon van de rijmvrager niet herhaalt, zoals blijkt uit vergelijking van de vijfde regel met de tweede uit onderstaand fragment:

Zie naar mijn armen! Zie de wereld zijn
Doellooze vaart door donkre ruimten wenden.
- Een danser ziet de dingen van ver-af -
Latwerk is om mij heen en porcelein,
De nacht is boven mij een geel gat en de
Vloer is het steenen deksel van een graf.
(Id., p. 32)

Lit: S. Vestdijk, De glanzende kiemcel (reprint, 2007), p. 90-99.

rijmstam

rijmvrager