Algemeen letterkundig lexicon

reformatie

Etym: Lat. reformatio = hervorming.

Onder reformatie wordt gewoonlijk verstaan de hervormingsbeweging van Maarten Luther, in gang gezet door het aanslaan van zijn 95 stellingen aan de kerk van Wiitenberg tegen de aflaathandel van de rooms-katholieke kerk op 31 oktober 1517.

Eerdere hervormingsbewegingen binnen de kerk hebben minder gevolgen gehad dan die van Luther, die gesteund werd door andere factoren als staatkundige veranderingen, opkomst van de steden en de burgerij, de uitvinding van de boekdrukkunst en de vernieuwingen van renaissance en humanisme. Latere 16^de-eeuwse hervormers als Zwingli en Calvijn en de dopers verzoorzaakten verdere afsplitsingen binnen de reformatie. De rooms-katholieke tegenbeweging van de contrareformatie werd in gang gezet door het Concilie van Trente (vanaf 1545).

De reformatorische ideeën drongen al snel door in de literatuur: zo ontstaat er enige consternatie rondom de rederijkersspelen te Gent in 1540 en op het landjuweel te Antwerpen van 1561. Een fel antikatholiek geschrift dat veel stof deed opwaaien, was Marnix van St. Aldegondes Byencorf der heilige Roomsche kercke (1569). Daarna wordt de literatuur tijdens de Opstand en het hervormingsproces in de Nederlanden het middel bij uitstek om over theologische onderwerpen te discussiëren. De verschillende stromingen, richtingen en sekten binnen de hervorming (zie doopsgezinde literatuur en piëtistische literatuur) getuigen van hun geloof of bestrijden elkaar in later eeuwen via poëzie (religieuze poëzie; strijdlied), proza (pamflet) en toneel.

Lit: H.A.E. van Gelder, The two reformations in the 16th century; a study of the religious aspects and consequences of renaissance and humanism (1964²) • S.B.J. Zilverberg, Geloof en geweten in de zeventiende eeuw (1971) • S. Brinkkemper & I. Soepnel, Apollo en Christus (1989) • M.A. Schenkeveld-Van der Dussen, Nederlandse literatuur in de tijd van Rembrandt (1994), p. 50-70.

reflexio

refrein-1