Algemeen letterkundig lexicon

punctus

Etym: Lat. punctum = punt.

Interpunctieteken in de vorm van een punt (.) dat gebruikt wordt om een rust aan te geven. De punctus dateert uit de Romeinse tijd en maakt deel uit van het interpunctiesysteem waarbinnen de volzin (periodus-1) werd afgesloten met een puntkomma (;) (periodus-2), de bijzin (colon) met een punctus en de deelzin (comma) met een slash (/) (virgula, Duitse komma).

In middeleeuwse teksten trachtte men dubbelzinnigheden of aarzelingen in de voordracht te voorkomen door teksten op te delen in kleinere eenheden. Tot elke prijs moest voorkomen worden dat bijvoorbeeld in teksten met een godsdienstige of liturgische inhoud verwarring over de betekenis zou kunnen ontstaan.

Met het gebruik van de punctus konden op bepaalde plaatsen in de tekst rustpauzes gemarkeerd worden. Een laaggeplaatste punctus geeft een korte pauze na een incomplete woordgroep aan. Op middelhoogte geplaatste punctus markeert een pauze van een gemiddelde duur en een hooggeplaatste punctus geeft een langere rust aan (bijv. aan het slot van de periodus-1). Binnen het gebruik van de punctus wordt in Middelnederlandse handschriften onderscheid gemaakt tussen de punctus versus, de punctus elevatus, de punctus circumflexus en de punctus interrogativus.

Gebruik van de punctus in het handschrift van het Leven van Lutgard in de 8^ste en 9^de regel. [bron: M. Hogenbirk & L. Kuitert (red.), Schriftgeheimen (2017), p. 149].

Lit: J. Greidanus, Beginselen en ontwikkeling van de interpunctie in 't biezonder in de Nederlanden (1926) • J. Wessel, ''Ende al dat si v leeren nv/ Onthoudet wel dat radic v'. Interpunctie in het Kopenhaagse Leven van Lutgard' in M. Hogenbirk & L. Kuitert (red.), Schriftgeheimen (2017), p. 141-158.

punctuele anachronie

punctus circumflexus