Algemeen letterkundig lexicon

marinisme

Marinisme is de aanduiding voor de Italiaanse maniëristische stroming (maniërisme) in de 17^de eeuw (vandaar ook de term secentismo) van de navolgers van Giovanni Battista Marino of Marini (1569-1625). Marino is uitermate gericht op de technische vaardigheid; de dichter moet volgens hem voortdurend op zoek zijn naar technische snufjes. Hij moet ernaar streven de orde, de harmonie en het evenwicht, die zo kenmerkend zijn voor de renaissancistische poëzie, te doorbreken ‘op de juiste tijd en plaats, zich aanpassend aan het heersende gebruik en de tijdssmaak’, zoals Marino het uitdrukte. De ware dichter is voor Marino degeen die de gevoeligste zintuigen heeft en de krachtigste beelden schept, niet door middel van de wijsheid, maar door de poëzie die bij hem louter sensueel-erotisch is.

De stijl van de marinisten wordt gekenmerkt door rijmloze verzen (blank vers), door zeer veel epitheta, door antithesen, analogieën en gewaagde, vaak antithetische metaforen, kortom door spitsvondigheid, door concetti (concetto) (vandaar ook de term concettismo die wel voor het marinisme gebruikt wordt), die de lezer bij voortduring versteld moeten laten staan.

Hoe groot de invloed van Marino en het marinisme geweest is op de andere nationale maniëristische stromingen als het Spaanse gongorisme, de Franse préciosité, het Engelse euphuism of de metaphysical poets en de Duitse Schwulst is moeilijk na te gaan. Een aantal elementen van het petrarkisme kan ook gemakkelijk voor marinistisch doorgaan. De veronderstelde invloed van het marinisme op Constantijn Huygens, via het Engels van John Donne, wordt door Verkuyl sterk in twijfel getrokken, overigens zoals die op Donne ook sterk gerelativeerd wordt door Praz. Binnen het algemene literaire klimaat van die tijd zijn rechtstreekse invloeden of ontleningen moeilijk aantoonbaar. Zelfs bij de zgn. antimarinisten kan men marinistische vormen aantreffen.

Lit: M. Praz, Studi sul Concettismo (1934) • G.G. Ferrero (red.), Marino e i Marinisti (1954) • M. Praz, ‘Donne's relation to the poetry of his time’ in The flaming heart (1958), m.n. p. 191-199 • P.E.L. Verkuyl, ‘Is Huygens een marinist?’ in Nieuwe taalgids 56 (1963), p. 129-140, 193-205 • G.R. Hocke, Manierismus in der Literatur (1966).

Mariaspel

marionettentheater