Algemeen letterkundig lexicon

landjuweel

Toneelwedstrijd tussen rederijkerskamers in de 15^de en 16^de eeuw met een bovenregionaal karakter. De wedstrijd had hierdoor een grootschaliger karakter dan het juweel, de toneelwedstrijd op plaatselijk of regionaal niveau. Een wedstrijd van een minder officieel karakter werd haagspel (haagspelen) genoemd. Het landjuweel is beïnvloed door de schuttersfeesten, waarbij de literaire afdeling van het schuttersgilde teksten declameerde en soms toneel speelde. Een landjuweel duurde meestal enkele dagen en speelde zich niet alleen binnenskamers af. Een publiek feest was bijvoorbeeld de intocht van de deelnemende rederijkers in de stad van de organiserende kamer.

Over de landjuwelen van de 15^de eeuw is minder bekend dan over die van de 16^de eeuw, die met veel pracht en praal gepaard gingen. In de 16^de eeuw nam men meestal op uitnodiging deel aan zo'n toernooi. In de uitnodiging waren het reglement van het toernooi (de ‘kaerte’) en de vraag waar het mededingende toneelstuk over moest gaan (zin) geformuleerd. Het programma omvatte in de 16^de eeuw altijd een factie (of liedeken), een esbat(t)ement en een spel van zinne. De stukken werden door de kamers zelf vervaardigd, meestal door de factor. De prijs (het juweel, meestal een zilveren sieraad) werd uitgeloofd voor het beste esbatement. De winnende Kamer kreeg meteen de opdracht om het volgende landjuweel te organiseren. Soms werden de vertoonde spelen en de voorgedragen gedichten gedrukt en uitgegeven, zoals die van het grootst bekende landjuweel van Antwerpen in 1561. Dit feest duurde drie weken en had ca. 1500 deelnemers.

Door sommigen wordt de term landjuweel uitsluitend gebruikt voor een cyclus van wedstrijden, waarvan er voor zover bekend maar één heeft plaatsgevonden, namelijk tussen 1515 en 1561 en waarvan het Antwerpse feest het slotstuk was. Deze term heeft in dat geval uitsluitend betrekking op het hertogdom Brabant.

Sedert 1922 is in België het landjuweel nieuw leven ingeblazen in de vorm van een regelmatig gehouden concours voor amateurtoneel, vooral in Vlaanderen. De bedoeling van de initiatiefnemer, Herman Teirlinck, was het peil van dat amateurtoneel te verbeteren en een forum te bieden aan toneelschrijvers van eigen bodem.

Uitnodiging van de Camer van de Violieren voor het landjuweel van 1561 te Antwerpen. [bron: A.G.H. Bachrach e.a. (red.), Moderne Encyclopedie van de Wereldliteratuur, dl 5 (1982²), p. 25].

Lit: J.J. Mak, De rederijkers (1944), p. 90-97 • G. J. Steenbergen, Het landjuweel van de rederijkers (1950) • C. Kruyskamp (red.), Het Antwerpse landjuweel van 1561: een keuze uit de vertoonde stukken (1962) • E. van Autenboer, Het Brabants landjuweel der rederijkers (1515-1561) (1981) • W. Waterschoot, ‘Het landjuweel te Antwerpen in 1496’ in Opstellen voor A. van Elslander (1981), p. 49-68 • B.H. Erné & L.M. van Dis (red.), De Gentse spelen van 1539, 2 dln. (1982) • A. van Elslander, ‘Letterkundig leven in de Bourgondische tijd. De Rederijkers’ in Terugblik (1986), p. 9-25 • Uyt Ionsten Versaemt: het landjuweel van 1561 te Antwerpen (inl. D. Coigneau; cat. E. Cockx-Indestege & W. Waterschoot, 1994) • J. Oosterman & B. Ramakers (red.), Kamers, kunst en competitie: teksten en documenten uit de rederijkerstijd (2001) • S. Mareel, Voor vorst en stad: rederijkersliteratuur en vorstenfeest in Vlaanderen en Brabant (2010) • R. Ryckaert (red.), De Antwerpse spelen van 1561, 2 dln. (2011) • J. Vandommele, Als in een spiegel: vrede, kennis en gemeenschap op het Antwerpse Landjuweel van 1561 (2011)

lamineren

landspel