Algemeen letterkundig lexicon

incipit

Etym: Lat. het begint < in-cipere = aan-vatten (capere), beginnen.

De eerste regel van een tekst in een codex of incunabel die het begin van de tekst aangeeft, ook initium genoemd. Omdat middeleeuwse (literaire) werken meestal geen titel hebben in de huidige betekenis van het woord (gedrukte teksten hebben vaak een titelpagina), is het geven van de beginregels een vast onderdeel van de beschrijving van handschriften en incunabelen (bibliografie, codicologie). Aan de hand van deze incipits zijn indexen (index-1) samengesteld, die kunnen dienen als hulpmiddel bij tekstidentificatie, bijv. L. Thorndike & P. Kibre, Catalogue of incipits of Mediaeval scientific writings in Latin (1963²). In ruime zin is incipit de beginpassage van een tekst of een verhaal: zo kent Calvino’s Als op een winternacht (1979) tien incipits.

Naar analogie met de term incipit ontstond explicit, afgeleid uit de formule ‘explicitum est’ (Lat. het is afgewikkeld). Daarmee werd verwezen naar het afwikkelen van de papyrusrol. Later diende de term in het algemeen om de slotformule (subscriptio-2) van handschriften en eerste drukken, ook wel van afzonderlijke hoofdstukken, aan te duiden. 

Liederen en gedichten zijn nu (ook) nog vaak op beginregel geordend.

Incipit ("Hier begint...") en initiaal aan het begin van Marco Polo's verslag over zijn reizen in China (1483). [bron: Bibliopolis]

Lit: C. Mazzoni, ‘(Re)constructing the Incipit: narrative beginnings in Calvino’s If on a Winter’s Night a Traveler and Freud’s Notes upon a case of obsessional neurosis’ in Comparative literature studies (1993), p. 53-68 • Anfänge des Romans, themanummer van Lili (1993) • J.L. Morhange, ‘Incipits narratifs. L’entrée du lecteur dans l’univers de la fiction’ in Poétique (1995), p. 387-410 • L’incipit, themanummer van La licorne (1997).

incarnatie zie chronogram

inconexio zie asyndeton-1