Met en zonder lauwerkrans (1997)

Met en zonder lauwerkrans

(1997)–M.A. Schenkeveld-van der Dussen– rechtenstatus

Auteursrechtelijk beschermd

Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd 1550-1850 van Anna Bijns tot Elise van Calcar

Vorige Volgende



[pagina 244]
Weg met Maria Stuart, leve Elisabeth Goudina van Weert (?, ? - Amsterdam, begraven 13 oktober 1679) Hoewel we over Goudina van Weert eigenlijk niets weten en er maar een paar gedichten van haar zijn overgeleverd, verdient ze toch zeker een plaats in deze bloemlezing. Het meest belangwekkende gedicht dat we van haar kennen, is een reactie op Maria Stuart (1646) van Joost van den Vondel. In dit drama nam hij het op voor de katholieke titelheldin, die al meer dan achttien jaar gevangen werd gehouden en ter dood was veroordeeld door de protestantse koningin Elisabeth. Op Vondels treurspel verschenen vlugschriften, zowel pro als contra. Negatief reageerden bijvoorbeeld een anonymus in het gedicht ‘Distel-roe, aen den poët op zyn Maria Stuart Gemartelde Majesteyt’ en Goudina van Weert met haar ‘Vagevier voor Joost van Vondelen over syn Stuarts gemartelde majesteyt’. Van Weerts kritische woorden lokten op hun beurt verschillende reacties uit. Dirck Pietersz Boeterman viel haar bij in ‘Dancksegginghe Aen Me Iuffr. Me Iuffr. G.V.W. Over 't Aerdigh en waerdigh Gedicht by haer E.E. ghestelt, tegen de Schantvleck ende grouwel aller Christelijcke herten, Joost van Vondelen’. Hij prees haar en meende dat ze met haar werk had laten zien dat haar ‘gemoed / Is in de ware school van Godsdienst opgevoed’. Er klonken echter ook heel andere geluiden. G. Koning was bijvoorbeeld veel negatiever. Hij wilde niet zozeer Vondel of Mary Stuart vrijpleiten, maar kon het maar moeilijk verkroppen dat Van Weert de commotie die eerder ontstaan was rondom Vondels tragedie Palamedes (1625), waarin hij zich uitsprak voor Van Oldenbarnevelt en tegen de Oranjes, opnieuw had opgerakeld. Uit de jaren vijftig kennen we verder nog een aantal heel andere gedichten van Van Weert. Toen onderhield ze contact met de in Amsterdam wonende dichter Hieronymus Sweerts. Op zijn uitnodiging leverde ze een bijdrage aan de zogenaamde ‘Knipzangen’. In zijn bundel Alle de gedichten is een aantal verzen van hem aan haar opgenomen die hij rond diezelfde tijd schreef. Hierin prijst hij haar dichtkunst, geeft hij commentaar op een boek dat hij van haar leende en vraagt haar oordeel over door hem samen met anderen geleverd werk. In het Amsterdam van haar tijd was ze blijkbaar een tamelijk bekende persoonlijkheid.
1. Vagevier voor Joost van Vondelen, over sijn Stuarts gemartelde majesteyt In onderstaand pamfletgedicht keert Goudina van Weert zich tegen Vondels tragedie Maria Stuart (1646). In haar vers beschuldigt ze Vondel van geloofsdwalingen. Zijn katholicisme deed hem de ogen sluiten voor Stuarts misstappen: ze probeerde haar onschuldige echtenoot Hendrik Darlay te vergiftigen en vluchtte samen met diens moordenaar Bodwel. Van Weert verwijst ook nog naar de theologische discussie die gevoerd werd naar aanleiding van Vondels Palamedes. Haar sympathie gaat kennelijk uit naar de precieze Gomaristen met hun geloof in Gods absolute voorbeschikking. In haar gedicht beschuldigt ze de aanhangers van Van Oldenbarneveld ten slotte ook nog van moordplannen tegen prins Maurits. Gelukkig heeft God hem beschermd.
Vagevier voor Joost van Vondelen, over sijn Stuarts gemartelde majesteyt Roeit uit, o Amstelland, roeit uit het hoofd der guiten, Niet weerdig zulken drok in ons gewest te sluiten, Die d' herdren van Gods volkGa naar voetnoot3, in goddelijke leer Derf tasten in hun ambt, en schelden in haar eer,
[pagina 245]
5[regelnummer] HaarGa naar voetnoot5 Gomaristen noemt van duivelse SynodeGa naar voetnoot5, Die toch niet anders zijn als Gods getrouwe boden, En Staten van ons land tot moordenaars gemaakt, En hun op 't hoogste punt van hare eer geraakt. Dies is het vreemd dat zij u, laster-brok, nog dulden, 10[regelnummer] Schoon dat gij wierd gestraft met driemaal honderd guldenGa naar voetnoot10 Gij dreef uw spot daarmee, en stelt ons weer ten toon Gemartelde Mary als perel aan haar kroon. Dan u verkeerden aard kan ieder licht bevinden, Toen gij Armijns-, toen Doops-, en nu de Paus-gezindeGa naar voetnoot14 15[regelnummer] Derft voorstaan; daarom gij haar nu noemt Martelaar Van uw gewijde kerk; en stelt haar op 't autaar, Waar z' aangebeden wordt; wat wilt gij Stuart prijzen Gij kondt in genen deel haar onschuld gaan bewijzen; Al stelt gij haar tentoon, en roemt haar voor een santGa naar voetnoot19. 20[regelnummer] Die toch geweest is een verraderes van 't land, Ja van haar bedgenoot door minnelust gedreven Tot Bodwel, heeft haar man doen met vergif vergeven. Schoon hij daar niet van stierf, zo most hij toch van kant, Door toedoen van zijn vrouw en uw verheven sant. 25[regelnummer] Hoe kost Maria toen in alle wellust zwemmen, Van onverzade min, daar niemand haar kost temmen Als Bodwel; die om haar zijn echte vrouw verstiet, Dan toch verkreeg zijn loon, en most nog met verdriet Gaan vluchten uit het land, omdat hij zijne trouwe 30[regelnummer] Aan haar gegeven had; doch klaagt daarna met rouwe 't Verlies van naam en faam; dies hij door wanhoop groot Niet heeft getracht als naar de all's verslinb're dood. En gij zoekt nog de geest Elisabeth te roeren, O Vondel! laat u niet van 't pad der rede voeren, 35[regelnummer] Laat 't koninklijk gebeent toch rusten in het graf, Die scepter heeft gezwaaid en koninklijke staf Alleen tot Godes eer; laat haar in stilheid rusten Die haar steeds heeft gevoed in goddelijke lusten In 't planten van Gods kerk; o koninklijke vrouw. 40[regelnummer] Waarvoor gij staat en praalt aan 't hemelse gebouwGa naar voetnoot40, Alwaar uw star ons licht tot aller eeuwen luister Uw glans zal nooit vergaan schoon één uw eer verduister'; Die zulks onweerdig is, te noemen uwen naam Veel min betichten iets; dan doch de vlugge faam 45[regelnummer] Die ieders daden meldt, die komt ons naakt vertonen Wat voor lichtvaardigheên nu in van Vondel wonen, Die recht voor onrecht keurt, en valse daden prijst, Als gij, o lasteraar, in al uw werk bewijst. Die landverraêrs bemint, en schelmen gaat verschonen 50[regelnummer] Als gij in Palameed ons klaarlijk gaat vertonen. Wat zocht gij anders als het prinselijk gemoed Te delgen, en te baên in 't uitgestorte bloed?
[pagina 246]
Dan u zij eeuwig lof, o alder Heer der heren Dat gij door macht de moord gingt van ons prins afweren. 55[regelnummer] Dies BarneveltGa naar voetnoot55 met reên, als goddeloos misdaan Most buigen voor het recht, om loon naar werk t' ontvaân. Dies werd tot zoen geëist om 't heilloos hoofd te laten Afhouwen van de romp: en derft gij nog de Staten Betichten met onrecht? O valse lasterpop 60[regelnummer] Gij die tot tweemaal hebt verdiend een rechte strop! Dat is uw halssieraad daar gij nog mee zult pronken Als gij al u venijn zult hebben uitgeschonken, Als gij uw bittre gal zult hebben uitgebraakt Zo wordt uw oordeel nog bij d' hoge God gemaakt, 65[regelnummer] Waar gij het met geen geld noch goed meer af zult kopen, Al zijt gij 't hier ontvlucht, gij zult God niet ontlopen.
2. Op het geestig konterfeitsel van juffer mejuffer Maria van Belle, geschilderd door Livius In dit gedicht beschrijft Van Weert dat zelfs de befaamde portretschilder Jan Lievens de deugden van Maria van Belle niet naar waarde kan weergeven. Een gedicht is hier in haar ogen meer geschikt voor, waarmee Van Weert de aloude discussie welke van de beide kunsten het meest effectief is, beslecht in het voordeel van de dichtkunst.
Op het geestig konterfeitsel van juffer mejuffer Maria van Belle, geschilderd door Livius Beroemde Lievens wijk, want schoon gij naar het leven, Kont treffen als ApelGa naar voetnoot2, door uw vernuftig zweven; Zo zult gij deze praal, die als een middagzon Komt schitteren voor het volk op Amstels Helicon, 5[regelnummer] Haar deugd, niet schilderen af; de kostelijkste verven, Die moeten voor dit licht bezwijken, en versterven. En schoon gij 't wezenGa naar voetnoot7 treft, haar over-gouden lof En innerlijk vernuft zoudt gij met beter stof AlsGa naar voetnoot9 rijmen, dan met verf, dit hemels beeld doen pralen, 10[regelnummer] Wanneer gij geesten-schoont', naar 't leven af zult malen.
3. Knipzang XIII Rond 1654 schreven een aantal Amsterdamse dichtende buurtgenoten gezamenlijk een vervolg op Hoofts ‘Rozemond, die lag en sliep...’. Net als de eerder verschenen reeks ‘schonkensonnetten’ waaraan onder meer de zussen Anna^o en Tesselschade^o Roemersdr. Visscher hadden meegedaan, schreef iedereen een strofe met hetzelfde rijmschema en gebruikte men het werkwoord ‘knippen’ dat bij Hooft centraal stond. Waarschijnlijk op uitnodiging van Hieronymus Sweerts en uitgever Evert Nieuwenhof reageerden onder meer Joost van den Vondel, Catharina Questiers^o, Katarina Verwers^o en de verder onbekende Maria Massa. Gezien de reeks gedichten die Sweerts voor Van Weert maakte, ligt het voor de hand dat ze op zijn uitnodiging onderstaand vers
[pagina 247]
geschreven heeft. Blijkens een vers in zijn Alle de gedichten (1697, p. 215-216) heeft Van Weert hem gevraagd haar naam niet onder haar knipzang af te drukken, maar hier heeft hij geen gehoor aan gegeven.
Knipzang XIII Pan die volgt in 't water haar, Om die schone te be-knippen, Rozemondje, vol gevaar, Riep met halfbesturven lippen, 5[regelnummer] O gij satyr, wilt vrij slippenGa naar voetnoot5! Komt, Diana, met u stoet, Met u nimfjes en godinnen, Helpt dees Knippert overwinnen, En mij deze bijstand doet! Bronnen (1) Vagevier voor Joost van Vondelen, over sijn Stuarts gemartelde majesteyt. Ghestoockt door Juffr. G.V.W. [z.p.], 1647. (UvA Vondel 1 D 51) (2) Het eerste deel Van de koddige Olipodrigo, Of Nieuwe kermis-kost. Amsterdam 1655, p. 92. (3) 't Op recht vermeerde, 2 d'deel van d' Olipodrigo. Amsterdam [z.j.], p. 247. Literatuur P. Minderaa, ‘De Knipzang’. In: P. Minderaa, Opstellen en voordrachten uit mijn hoogleraarstijd (1948-1964). Zwolle 1964. (p. 118-145) J. van Lennep (ed.), De werken van J. van den Vondel. Twaalf delen. Amsterdam 1855-1869. (Deel V, p. 512) AdJ	voetnoot3 predikanten voetnoot5 hen voetnoot5 Dit zijn zijn woorden, in zijn duivels smaaddicht [noot van de auteur] voetnoot10 Eerder was Vondel al in opspraak gekomen met Palamedes, waar hij een boete voor moest betalen voetnoot14 Van Weert verwijt Vondel zijn geloofskeuze. Nadat hij eerst een aanhanger was geweest van Jacobus Arminius, wiens leer van de vrije wil op de synode van Dordrecht veroordeeld was, keerde hij zich vervolgens tot de doopsgezinden, om ten slotte tot het katholicisme over te gaan voetnoot19 heilige voetnoot40 Elisabeth is na haar dood als een ster aan de hemel geplaatst voetnoot55 Johan van Oldenbarnevelt werd terechtgesteld wegens landverraad. voetnoot2 Apelles, beroemd schilder uit de klassieke Oudheid voetnoot7 uiterlijk voetnoot9 te weten voetnoot5 wegglippen

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

auteurs