Alle de brieven. Deel 10: 1694-1695

[p. 166]

Brief No. 141 [86]
10 April 1695

Gericht aan: Antoni Heinsius.

Manuscript: Het manuscript bevindt zich te Amsterdam, Universiteitsbibliotheek, 14 Ab. No. 1, zeven oktavobladzijden.

Gepubliceerd in:

A. van Leeuwenhoek 1696: Vijfde Vervolg Der Brieven..., blz. 14-21, 1 figuur (Delft: H. van Krooneveld). - Nederlandse tekst [A].

A. van Leeuwenhoek 1695: Arcana Naturae Detecta, blz. 493-498, 1 figuur (Delphis Batavorum: H. a Krooneveld). - Latijnse vertaling [C].

A. à Leeuwenhoek 1722: Opera Omnia, Seu Arcana Naturae... Editio Novissima, blz. 449-453, 1 figuur (Lugduni Batavorum: J.A. Langerak). - Latijnse vertaling.

N. Hartsoeker 1730: Extrait Critique des Lettres de feu M. Leeuwenhoek, in Cours de Physique..., blz. 34 (La Haye: J. Swart). - Frans excerpt.

S. Hoole 1807: The select Works of Anthony van Leeuwenhoek..., Dl. 2, blz. 73-76, 1 figuur (London). - Engelse vertaling van een gedeelte van de brief.

A.J.J. Vandevelde 1922: De Brieven 76 tot 107 van Antoni van Leeuwenhoek..., in Versl. en Meded. Kon. Vlaamsche Acad., Jrg. 1922, blz. 1108. - Nederlands excerpt.

Korte inhoud:

Bloedstroming in het uiteinde van de poot van een krab. Het bloed van de krab. Verloop van de bloedvaten in de poot van de krab. Optreden van kristallen in ingedampt bloed van de krab. Afbeelding van de krab. Haren aan de poot van de krab.

Figuur:

De ene figuur bevindt zich op één plaat. De oorspronkelijke tekening is verloren gegaan.

Opmerking:

Het manuscript is niet de door L. verzonden brief, maar het kladexemplaar door hem gebruikt bij de uitgifte van zijn brieven, getuige de inhoud.

[p. 167]

Letter No. 141 [86]
10 April 1695

Addressed to: Antoni Heinsius.

Manuscript: The manuscript is to be found in Amsterdam, University Library, 14 Ab. No. 1, seven octavo pages.

Published in:

A. van Leeuwenhoek 1696: Vijfde Vervolg Der Brieven..., pp. 14-21, 1 figure (Delft: H. van Krooneveld). - Dutch text [A].

A. van Leeuwenhoek 1695: Arcana Naturae Detecta, pp. 493-498, 1 figure (Delphis Batavorum: H. a Krooneveld). - Latin translation [C].

A. à Leeuwenhoek 1722: Opera Omnia, Seu Arcana Naturae... Editio Novissima, pp. 449-453, 1 figure (Lugduni Batavorum: J.A. Langerak). - Latin translation.

N. Hartsoeker 1730: Extrait Critique des Lettres de feu M. Leeuwenhoek, in Cours de Physique..., p. 34 (La Haye: J. Swart). - French excerpt.

S. Hoole 1807: The select Works of Anthony van Leeuwenhoek..., Vol. 2, pp. 73-76, 1 figure (London). - English translation of a part of the letter.

A.J.J. Vandevelde 1922: De Brieven 76 tot 107 van Antoni van Leeuwenhoek..., in Versl. en Meded. Kon. Vlaamsche Acad., 1922, p. 1108. - Dutch excerpt.

Summary:

Circulation of the blood in the end of the leg of a crab. The blood of the crab. The course of the blood vessels in the leg of the crab. Occurrence of crystals in evaporated blood of the crab. Picture of the crab. Hairs on the leg of the crab.

Figure:

The figure is to be found on one plate. The original drawing has been lost.

Remark:

The manuscript is not the letter as dispatched by L., but the rough copy used by him for the publication of his letters, as appears from the contents.

[p. 168]

86. Missive^a)

geschreven Aan den Wel Ed: Gestrenge Heere d'H^r M^r Antoni Heinsius Raat Pentionaris^b) van Holland. etc. etc.

Waar in gehandelt werd, van den ommeloop van het bloet inde Poot van een kleijne krabbe. ende der selver uijt nemende veel kleijne bloet-vaaten. Een kleijn stukje van de poot af gesneden sijnde, ende het bloet buijten de Vaaten beschouwt. Hoe het Bloet als een Lid afgeset werd, sijn circulatie behout. De bolletgens Bloet stremmen soo wel te samen, als die van andere Dieren. Vande Zout deelen in het Bloet vande krabbe. enz.

Delft desen 10^e April 1695.

Wel Edele Gestrenge Heer.^c)

Ik hebbe op den 14^e September 1694. de Coninklijke Societeit toe gesonden mijne observatien ontrent den ommeloop van het bloet inde Poot van een kleijne krabbe¹⁾, en alsoo mij veel maal dat vermakelijk²⁾ gesigt, dat ik daar in hadde vernomen³⁾ in mijn gedagten speelde, nam ik voor mijne observatien daar ontrent weder te hervatten, en in dat doen naeuwkueriger toe te sien, als ik tot nog toe gedaan hadde.

⁺Hebbende dan genomen verscheijde kleijne levende krabben, stelde ik weder de uijterste leden vande agterste Pooten voor het vergroot glas, en sag niet alleen een groote Arterie^* die sig eer deselve tot bij na aan het eijnde vande Poot quam, in verscheijde kleijne takken verspreijde, maar ik sag daar

a) Hoewel het handschrift van deze brief geen sporen van drukkerssignaturen vertoont, heeft het waarschijnlijk toch dienst gedaan als kopij voor de drukker. L. heeft de brief daartoe op een apart velletje op de gebruikelijke wijze voorzien van een opschrift (‘86. Missive...’ enz.) en een samenvatting van de inhoud. Bovendien heeft hij er enkele regels aan toegevoegd (aant. g, blz. 176) en de oorspronkelijke adressering en slotalinea (resp. aant. c, en aant. a, blz. 178) weggeschrapt. Het is mogelijk dat dit handschrift een ontwerp was voor of een door .L bewaard afschrift van de echte, aan Heinsius verzonden brief. Echter is in het archief van Heinsius, dat bewaard wordt op het Algemeen Rijksarchief, deze brief van L. niet aanwezig. Daarom moet men rekening houden met een tweede mogelijkheid, nl. dat L. de brief niet in handschrift aan Heinsius heeft gezonden, maar eerst toen deze gedrukt was. Een derde mogelijke veronderstelling, nl. dat Heinsius de brief na lezing aan L. zou hebben terug gezonden, opdat deze hem voor de druk kon gebruiken, lijkt weinig aannemelijk.

b) A: Pensionaris

c) Hieronder staat in het handschrift: D' Heer M^r Antoni Heinsius Raat Pentionaris van Hollant etc: etc:. Deze adressering is met twee diagonale strepen doorgehaald.

1) L. verwijst hier naar Brief 139 [84] in dit deel.

2) vermakelijk, genoegen verschaffend.

3) vernomen, gezien, waargenomen.

+ Bloedstroming in een krabbepoot.

* Dese groote Arterie hadde ontrent de dikte^d) van een hair van ons hooft.⁴⁾.

d) A: dekte

4) een hair van ons hooft is 60-80 µ

[p. 169]

86th Letter^a),

written to the Right Honourable Mr. Antoni Heinsius, Grand Pensionary of Holland, etc., containing a discussion of the circulation of the blood in the Leg of a small crab and its extremely numerous small blood vessels, a small bit of the leg having been cut off and the blood outside the Vessels examined. How the Blood maintains its circulation when a Member is cut off. The Blood globules coagulate in the same way as those of other Animals. Of the Salt particles in the Blood of the crab, etc.

Delft, the 10th of April 1695.

Right Honourable Sir^b),

On the 14th of September 1694 I sent to the Royal Society my observations on the circulation of the blood in the Leg of a small crab¹⁾, and as I often thought of the pleasant spectacle which I had thus seen, I resolved to resume my observations concerning this and, in doing so, to look more accurately than I had hitherto done.

⁺Having therefore taken several small live crabs, I again placed the outermost segments of the hind Legs before the magnifying glass and I saw not only a large Artery^*, which, before it reached almost the end of the Leg spread out into several small branches, but I saw moreover a large number of Arteries

a) Although the manuscript of this letter does not show any traces of the printer's signature, nevertheless it probably served as copy for the printer. For this purpose L. added to the letter a separate sheet bearing, as customary, a heading (86th Letter,..., etc.) and a summary of the contents. Moreover he added a few lines and cancelled the original address and the final paragraph. It is possible that this manuscript was a draft for the genuine letter as sent to Heinsius, or a copy of it kept by L. However, this letter of L. is not present in the Heinsius records, which are kept at the General Record Office. For that reason we must consider a second possibility, namely, that L. did not send the letter to Heinsius in manuscript, but only after it had been printed. A third possible supposition, namely, that Heinsius returned the letter to L. after reading it, in order that the latter might use it for the printer, does not appear very plausible.

b) Underneath this, it says in the manuscript: To Mr. Antoni Heinsius, Grand Pensionary of Holland etc. etc. This address has been cancelled by two diagonal lines.

1) L. is referring here to Letter 139 [84] in this volume.

+ Circulation of the blood in the leg of a crab.

* This large Artery had approximately the thickness of a hair from our head.²⁾.

2) A hair from our head has a diameter of 60-80 µ

[p. 170]

en boven een groote menigte soo van Arterien als Vena over en weder en als ten deele kruijs gewijse over malkanderen loopen; en quam ik een weijnig ter sijden af te sien, daar sag ik het bloet in soo een menigte van uijt nemende⁵⁾ kleijne vaaten neder storten, ja soo danig, als of de stoffe, anders Vis deelen geseijt, die tusschen de Schors of huijt vande Poot lag, uijt geen andere deelen en bestond, dan uijt Bloet-vaaten, soo dat ik met seker seer Geleerd Doctor Medicine, die wanneer ik de Ommeloop van het Bloet liet sien, mede met den selven wel mogt uijt roepen Wonder, Wonder, wat Wonder is dit.

Dit vermaak was voor mij te grooter om dat de bolletgens Bloet, die in alle vaaten wierde voort gestooten seer weijnig in getal sijn bij vergelijkinge van de bolletgens die int bloet van de Dieren sijn die op aarden leven, ofte de Dieren of Visschen die inde Wateren sijn^a) en welkers bloet root is. Ja soo danig, dat ik geloof, dat de bolletgens bloet van die geene die root bloet hebben, wel vijfentwintig maal meer sijn, als ik inde krabbe quam te sien⁶⁾.

Na dat ik de eene krabbe voor, ende de andere na, hadde beschouwt, ende mijn gesigt als moede was geworden van dit boven gemeen vermakelijk gesigt te aan schouwen, was ik begerig om dit bloet buijten der selver vaaten te sien, te meer om dat de Vloeijbare Stoffe, daar in de bolletgens dreven, soo effen en door schijnende was, dat men onmogelijk, de ommeloop van het Bloet soude konnen ontdekken, ten ware door de geseijde bolletgens.

Om een Arterie inde Poot te openen, dat was om der selver kleijnte, voor mij niet doenlijk, dierhalven nam ik voor⁷⁾ met een schaartge, een kleijn stukje van het eijndenste lid, vande agterste poot af te snijden, en dus⁸⁾ eerst de uijt stortinge van het bloet uijt de Arterie voor mijn gesigt te brengen.

Dit volbragt sijnde, sag ik hoe dat in het weijnige Bloet, dat uijt de Arterie wierde gestort, eenige bolletgens een ronde beweginge, ende dat voor een kleijne tijd behielde.

Vorders beschouwde ik de groote Arterie die ik afgesnede hadde, wat nader aan⁹⁾ het Lighaam, al waar deselvige ook^b) in veel kleijnder takken was verspreijdende, met die insigte¹⁰⁾, om te sien, of de circulatie van het Bloet, aldaar sijn loop was behoudende. En^c) sag tot mijn groot genoegen, dat aldaar de circulatie sijn volkome loop hadde, alleen met dit onderscheijt, dat ik mij in beelde¹¹⁾ dat de loop een weijnig trager was.

5) uijt nemende, buitengewone.

a) In het hs heeft L. het aanvankelijk geschreven woord ‘leven’ doorgestreept en in de marge door ‘sijn’ vervangen. Aan de zetter is de doorstreping ontgaan; dientengevolge heeft A: in de wateren leven zyn.

6) die geene, nl. de in de vorige zin genoemde land- en waterdieren.
Het aantal erythrocyten bij de mens bedraagt 4.500.000 tot 5.000.000 per mm³; in crustaceeënbloed komen ongeveer 50.000 bloedcellen per mm³ voor. L.'s schatting (wel vijfentwintigmaal meer) is dus aan de lage kant. Zie ook L.'s opmerkingen hierover in Brief 113 [66] van 12 januari 1689, Alle de Brieven, Dl. 8, blz. 110. [Sp.]

7) nam ik voor, besloot ik.

8) dus, op deze wijze.

9) nader aan, dichterbij.

b) A: zig ook

10) met die insigte, met de bedoeling.

c) hs: en

11) ik mij in beelde, ik meende.

[p. 171]

as well as Veins running in both directions and as it were crossing each other. And when I looked somewhat from the side, I saw the blood being poured into a large number of extremely small vessels, nay, so much so as if the matter or Fish parts lying between the Cortex or skin of the Leg consisted of nothing but Blood vessels, so that I could not but exclaim, along with a certain very Learned Doctor of Medicine, whom I showed the Circulation of the Blood: Wonder, Wonder, what Wonder is this!

This pleasure was all the greater for me because the Blood globules which were propelled in all the vessels are very few in number in comparison with the globules that are in the blood of the Animals living on the earth or the Animals or Fishes which are in the Waters and whose blood is red. Nay, I even believe that the blood globules of those which have red blood are at least twenty-five times more numerous than those I perceived in the crab³⁾.

After I had examined one crab after another and my eyes had become as it were tired with beholding this extraordinarily pleasant spectacle, I was eager to see this blood outside the vessels, in particular because the Fluid in which the globules were floating was so plain and transparent that one could not possibly detect the circulation of the Blood unless by the said globules.

It was not practicable for me to open an Artery in the Leg, because of its smallness; I therefore resolved to cut off with a pair of scissors a small bit of the terminal segment of the hind leg and only thus make visible how the blood was poured from the Artery.

When this had been accomplished, I saw that in the small amount of Blood that was poured out of the Artery a number of globules made a circular motion and maintained this motion for a short time.

I further examined the large Artery I had cut off, somewhat closer to the Body, where it also spread out into many smaller branches, hoping to see whether the circulation of the Blood continued there. And I saw to my great satisfaction that the circulation continued perfectly there, the only difference being that I believed the motion was a little slower.

3) The number of erythrocytes in human blood amounts to 4,500,000 to 5,000,000 per mm³; the blood of crustaceans contains about 50,000 blood cells per mm³. L.'s estimate (at least twenty-five times more numerous) is therefore on the low side. See also L.'s remarks about it in Letter 113 [66] of 12 January 1689, Collected Letters, Vol. 8, p. 111. [Sp.]

[p. 172]

Hier sag ik nu klaar, dat wanneer eenig gedeelte van een Lid afgeset werd, de circulatie van het Bloet, inde vaaten die niet gequest sijn, haar loop blijven^a) behouden, en voornamentlijk soo men de bloet storting in de af gesette vaaten kan beletten.

Uijt dit gesigt konden wij ons te^b) genoegen versekeren, datter geen Arterie en is, of deselvige verspreijt sig door gaans¹²⁾ in kleijne takjens waar door dan een groote Arterie hoe langer hoe dunder werd, tot dat eijntelijk de dunste⁺ takken alle vervolgens weder te rug na het Hart loopen, ende aldaar de naam van Vena^c) krijgen.

Wijders nam ik een gedeelte van het uijt gestorte^d) Bloet, uijt de poot van de krabbe, en ik bragt het voor het vergroot glas, omme soo verre als het voor mij doenlijk was te ontdekken, uijt hoe veel deelen ijder bolletge Bloet was te samen gestelt, in dit mijn doen beelde ik mij sekerlijk in, dat ijder bolletge Bloet, uijt ses distincte bolletgens was te samen gestelt, over een komende met het Bloet van ons lighaam, en daar benevens sag ik buijten mijn verwagtinge, dat de bolletgens bloet vande krabbe^e), daar sij malkanderen quamen aan te raken, soo wel te samen stremden¹³⁾, als het Bloet uijt ons Lighaam¹⁴⁾. Want ik hadde mij ingebeeld¹⁵⁾, dat het Bloet van dese Vissen, de samen stremminge niet en soude onderworpen sijn geweest, om dat wij aan het bloet geen warmte konnen gewaar werden.

Vorders liet ik door de gemene lugt de dunste stoffe van het Bloet weg wasemen, omme dus te sien, of ik inde heldere vogt van het Bloet, waar in de bolletgens als hier vooren geseijt dreven, geen deelen konde ontdekken; in welk doen mij soo veel deeltgens te vooren quamen, die in mijn oog bolletgens waren, even als of die stoffe uijt geen andere deelen en was te samen gestelt geweest, en wanneer ik deselve stoffe met de Punct van een Naalde doorschrabde, soo quamen mij dese ingebeelde bolletgens nog naakter te vooren¹⁶⁾.

Wijders ontdekten ik ook te gelijk een groote quantiteit Zout deelen, die met een weijnig warmte in ongeschikte¹⁷⁾ deelen te samen stremden. Dog ik heb op verscheijde plaatsen gesien dat een groote hoop Zout deelen, die niet verre van malkanderen lagen, uijt nette ses sijdig figuuren bestonden, en aan

a) in A terecht: blyft

b) A: ten

12) door gaans, bij voortduring.

+ Bloed van een krab.

c) A: Venae

d) A: uyt gestoote

e) A: krabben

13) samen stremden, samenklonterden.

14) Waarschijnlijk bedoelt L. ook hier met te samen stremden niet het stollen van bloed, maar het samenklonteren van bloedcellen. Zie ook aant. 24 bij Brief 139 [84], in dit deel. L. begon met het bestuderen van bloed en bloedlichaampjes in 1671-1672, getuige zijn opmerking in Brief 70 [37] van 22 januari 1683, Alle de Brieven, Dl. 4, blz. 40, waar hij schrijft:... in mijne menigvuldige observatien, die ik sedert 11. á. 12. jaren, omtrent het bloet, ende globulen inde selve gedaan heb. Dat de globulen in het bloed opgebouwd zijn uit meerdere delen, vermeldt L. voor het eerst in Brief 32 [20] van 14 mei 1677, idem, Dl. 2, blz. 220. De opbouw uit zes globulen vermeldt L. in Brief 37 [23] van 14 januari 1678, idem, Dl. 2, blz. 308. Tot aan zijn dood heeft L. zijn onderzoek naar bloed, bloedlichaampjes en bloedsomloop voortgezet; hij is altijd van mening gebleven dat een bloedlichaampje opgebouwd is uit meerdere (een veelvoud van zes) delen. Zie ook: A. Schierbeek 1951: Antoni van Leeuwenhoek, Dl. 2, blz. 347-374.

15) ik hadde mij ingebeeld, ik was ervan overtuigd. Zie ook aant. 11.

16) soo quamen... te vooren, kon ik deze deeltjes die ik voor bolletjes aanzag, nog duidelijker zien.

17) ongeschikte, onregelmatig gevormde.

[p. 173]

Here I now saw plainly that if any part of a Member is cut off, the circulation of the Blood continues in the vessels which have not been injured, and this especially if the blood can be prevented from being poured out of the cut-off vessels.

From this spectacle we could assure ourselves to our satisfaction that there is not an Artery but spreads continually into small branches, in consequence⁺ of which a large Artery becomes thinner and thinner, until finally all the thinnest branches then run back to the Heart again and there receive the name of Veins.

I further took a portion of the poured-out Blood from the leg of the crab and placed it before the magnifying glass in order to discover as far as I could of how many parts each Blood globule was composed. In doing so, I became convinced that each Blood globule was composed of six separate globules, in the same way as the Blood from our body, and furthermore I saw - which was more than I had expected - that the blood globules of the crab, where they came into contact with each other, coagulated in the same way as the Blood from our Body⁴⁾. Indeed, I had been convinced that the Blood of these Fishes was not liable to coagulation, because we could not detect any heat in the blood.

Next I caused the thinnest substance of the Blood to be evaporated by the ordinary air, in order to see whether I could not detect any parts in the clear fluid of the Blood in which, as stated above, the globules were floating. As I did so I saw so many particles, which in my eyes were globules, as if that substance were not composed of any other parts; and when I scratched in the said substance with the Point of a Needle, I could perceive these particles which I took to be globules even more clearly.

Further I also discovered at the same time a large quantity of Salt parts, which, when slightly heated, coagulated to irregularly shaped parts. But I saw that in several places a great many Salt parts which lay not far apart consisted of regular hexagonal figures; and on practically all of these figures one could

+ Blood of a crab.

4) Here again, L. probably did not mean by coagulated the curdling of blood, but the clotting of blood cells. See also note 24 to Letter 139 [84], in this volume. L. started to study blood and blood corpuscles in 1671-1672, as appears from his remark in Letter 70 [37] of 22 January 1683, Collected Letters, Vol. 4, p. 41, where he writes: ‘... in the numerous observations of the blood and the globules contained in it which I have made in the course of 11 or 12 years.’ The fact that the globules in the blood are composed of several parts is first mentioned by L. in Letter 32 [20] of 14 May 1677, ibidem, Vol. 2, p. 221. The composition of each globule of six globules is mentioned by L. in Letter 37 [23] of 14 January 1678, ibidem, Vol. 2, p. 309. Until his death L. continued his investigation of blood, blood corpuscles, and the circulation of the blood; he always persisted in his opinion that a blood corpuscle is composed of several (a multiple of six) parts. See also: A. Schierbeek 1951: Antoni van Leeuwenhoek, Vol. 2, pp. 347-374.

[p. 174]

meest alle dese figuuren konde men klaar bekennen¹⁸⁾, dat ijder zijde met vier â. vijf bijsondere Linien was onderhaalt, even als of wij ons inbeelden te sien, dat vier ofte vijf nette sessijdige platte en seer dunne Zout deeltgens op⁺ malkanderen lagen, soo danig dat het grooste onder lag, ende de minder¹⁹⁾,^a) in groote volgde, ende het kleijnste boven, ende dat in sulken geschikte ordre²⁰⁾ en daar bij soo net in alle zijde^a) dat ik die niet dan met vermaak beschoude. Uijt welk gesigt ik mij inbeelde²¹⁾, dat wanneer het kleijnste ses sijdig Zout deeltge eerst gemaakt was, en uijt veele Zout deeltgens was te samen gestremt, een weijnig tijd daar na van alle Zijden weder andere Zout deelen daar na toe werdende gestooten, een ses zijdige rand om het eerste Zout deeltge hebben gemaakt, en dus vervolgende tot vier â. vijf randen toe, om een Zout deeltge sijn toe genomen²²⁾.

Ik hebbe ook hoe naeuwkeurig ik toe sag niet een deeltge Zout, dat na ons gemeen Zout²³⁾ geleek, in het Bloet vande krabbens konnen ontdekken, soo dat ons hier weder bleek, dat het Zout inde Zee, niet tot de Lighamen van de Visschen over gaat²⁴⁾.

Ik tragte ook de ommeloop van het Bloet in andere Pooten vande krabbe te ontdekken, dog wat devoiren ik aan wende²⁵⁾, soo en konde ik niet verder komen, als dat ik de loop seer na aan het uijterste eijnde vande Poote weder in soo kleijne vaatgens dat Vena^b) waren sag te rugge loopen, en welke vaaten soo kleijne waren, dat maar een enkel Bolletge Bloet te gelijk daar konde door gaan.

Ik hebbe goet gedagt een krabbe te laten af teijkenen, op dat men soude konnen sien, wat soort van krabbe het was²⁶⁾, daar inne ik de omme loop van het Bloet, door sulke verwonderens waardige groote getal van vaaten te gelijk hebbe sien loopen, en wel waardig is, dat het van Curiuese²⁷⁾ Menschen beschouwt werd, te meer om dat ik de Heer Jonston alwaar hij spreekt van ver-

18) klaar bekennen, duidelijk zien.

+ Zoutkristallen in ingedampt bloed.

19) de minder, de kleinere.

a) A: mindere. In het handschrift staat dit woord op het uiterste eind van de regel, evenals twee regels lager ‘zijde’ (A: zyden). Mogelijk is de laatste letter van beide woorden aan de rand van de bladzijde weggevallen door afslijting van het papier.

20) in sulken geschikte ordre, zo netjes geschikt.

a) A: mindere. In het handschrift staat dit woord op het uiterste eind van de regel, evenals twee regels lager ‘zijde’ (A: zyden). Mogelijk is de laatste letter van beide woorden aan de rand van de bladzijde weggevallen door afslijting van het papier.

21) ik mij inbeelde, ik de overtuiging kreeg.

22) L. schreef eerder over de groei van kristallen in Brief 83 [44] van 23 januari 1685, Alle de Brieven, Dl. 5, blz. 68-136; hij beschrijft o.a. dat kristallen van blauw vitriool zeer snel vele malen groter worden zonder van vorm te veranderen (blz. 82). Zie ook het artikel van R. Hooykaas 1950: Antonie van Leeuwenhoek's kristalmoleculen, in Chemisch Weekblad, Dl. 46, blz. 441-442.

23) gemeen Zout, keukenzout.

24) Deze opmerking is onjuist. Met name bij lagere mariene organismen wijkt de samenstelling van de bloedvloeistof met de daarin opgeloste zouten weinig af van de samenstelling van zeewater. [Sp.]

25) wat devoiren ik aanwende, welke pogingen ik deed.

b) A: Venae

26) ⁺De hier afgebeelde krab is de breedpootkrab Portumnus latipes (Pennant, 1775). De soort werd voor het eerst afgebeeld door Rondelet (1554, Libri de Piscibus Marinis..., blz. 565; de figuur als Cancer latipes), wiens figuur later gecopieerd werd door Gessner (1558, Historia Animalium..., Dl. 4, blz. 184; 1560, Nomenclator Aquatilium Animantium, blz. 206) en door Aldrovandi (1606, De Reliquis Animalibus exanguibus..., blz. 197), maar niet door Jonston. [Ho.]

+ fig. XXIII.

27) Curiuese, weetgierige.

[p. 175]

plainly see that each side was underlined with four of five separate Lines, as⁺ if we imagined we saw that four or five regular hexagonal flat and very thin Salt particles lay on top of each other in such a way that the largest one was at the bottom, the smaller ones followed, and the smallest one was at the top, the arrangement being so regular and also so exact on all sides that I could not but contemplate them with pleasure. From this spectacle I concluded that once the smallest hexagonal Salt particle had been made and had coagulated from many Salt particles, a short time afterwards from all Sides other Salt parts again, being propelled thither, formed a hexagonal border around the first Salt particle, and thus, on and on, up to four or five borders were formed about a Salt particle⁵⁾.

However closely I observed, I could not detect any particle of Salt resembling our common Salt⁶⁾ in the Blood of the crabs, so that here it became evident to us once again that the Salt in the Sea does not penetrate into the Bodies of the Fishes⁷⁾.

I also tried to discover the circulation of the Blood in other Legs of the crab, but try as I might, I could not get any further than that I saw the motion very close to the extreme end of the Leg pass back again into very small vessels, which were Veins; and these vessels were so small that only a single Blood Globule at a time could pass through them.

I considered it useful to have a crab depicted⁸⁾, in order that one might see what kind of crab it was in which I saw the Blood circulating through such an amazingly large number of vessels at the same time, a matter which surely deserves to be contemplated by People eager for Knowledge, in particular

+ Salt crystals in evaporated blood.

5) L. previously wrote about the growth of crystals in Letter 83 [44] of 23 January 1685, Collected Letters, Vol. 5, pp. 69-137; he describes, amongst other things, that crystals of blue vitriol very rapidly grow many times larger without changing their form (p. 83). See also the article by R. Hooykaas 1950: Antonie van Leeuwenhoek's kristalmoleculen, in Chemisch Weekblad, Vol. 46, pp. 441-442.

6) Common salt: NaCl.

7) This remark is incorrect. In particular in lower marine organisms the composition of the blood fluid, with the salts dissolved therein, differs little from the composition of sea-water. [Sp.]

8) ⁺The crab in the picture is Portumnus latipes (Pennant, 1775). The species was depicted for the first time by Rondelet (1554, Libri de Piscibus Marinis..., p. 565). His figure has been copied by Gessner (1558, Historia Animalium..., Vol. 4, p. 184; 1560, Nomenclator Aquatilium Animantium, p. 206) and by Aldrovandi (1606, De Reliquis Animalibus Exanguibus..., p. 197), but not by Jonston. [Ho.]

+ fig. XXIII.

[p. 176]

⁺scheijde krabben, hebbe na gesien, dog sulke Zoort van krabbetgens niet af beelt²⁸⁾,^a).

⁺Fig: ABCDEF. vertoont het krabbetge, alwaar met AB. ende EF. aan gewesen werden de twee agterste of eijndenste leden van^b) beijde de agterste Pooten, waar in ik hier vooren geseijt hebbe, dat men het Bloet, in der selver uijt nemende dunne Vaaten, als ook in een groote menigte vande selvige kan sien loopen.

Vorders beschoude ik in ons oog de^c) hairagtige deelen, waar mede de Pooten, en wel voornamentlijk de agterste leden AB. ende EF. beset waren,⁺ om was het doenlijk eenige loop te ontdekken. Dog ik vond de Vaaten, waar uijt dese soo genoemde hairagtige deelen waren te samen gestelt, soo kleijn ofte naeuw, dat daar op verre na geen bolletge Bloet, soude kunnen door gaan, soo dat het voor mij onmogelijk was^d) eenige loop te ontdekken²⁹⁾.

Hier siet Sijne Wel Ed: gestrenge Heere, hoe verwonderens waardig³⁰⁾ de ommeloop van het Bloet in soo een veragt Schepseltge toe gaat, en^e) waar Sijne Wel Ed: gestrenge Heer een beter bevattinge kan hebben, als veele andere^f), om dat³¹⁾ verscheijde malen mij de eer aan gedaan hebt, van 't mijnen huijse den ommeloop van het Bloet te beschouwen, en ook die geene Zijd, die ik voor alle andere^f) de ommeloop van het Bloet hebbe laten sien³²⁾, ende dat inde kik-vors als die nog een worm was^g) en naderhand in een Ael, in³³⁾ welke menigvuldige en bijsondere³⁴⁾ ommeloopen van het bloet, nu hier en dan weder daar, soo veel³⁵⁾ tijd door bragten dat het bloet in desselfs snelle loop van tijd tot tijd vertraagden, al hoe wel voor een korten tijd het bloet, tusschen

+ Afbeelding van de krab.

28) Men leze: dog deze beelt sulke Zoort... niet af.
J. Jonston behandelt de krabben in Boek II (Van de Schorsachtige) van zijn Beschryving van de Natuur der Bloedlose Water-Dieren (1660), blz. 11-27. Zie ook het Biogr. Reg. in dit deel.

a) A: afgebeelt heb gevonden

+ fig. XXIII.

b) In het handschrift ‘vande’ met onduidelijke doorstreping van de beide laatste letters.

c) A: de in ons oog

+ Haren aan krabbepoot.

d) in het hs ontbreekt: was

29) De betreffende haren (seta) zijn borstelige, stugge uitgroeiïngen van de epicuticula; zij worden niet doorbloed. [Sp.]

30) verwonderens waardig, bewonderenswaardig.

e) in A ontbreekt: en

f) A: anderen

31) om dat, lees: omdat gij. L. gaat blijkens de werkwoordsvormen hebt en Zijd (lees: zijt) in zijn gedachten over van de derde persoon op de tweede.

f) A: anderen

32) L. schreef eerder over de bloedsomloop in de uitwendige kieuwen van kikkerlarven in Brief 110 [65] van 7 september 1688, Alle de Brieven, Dl. 8, blz. 20-36; over de bloedsomloop bij de paling in Brief 113 [66] van 12 januari 1689, idem, Dl. 8, blz. 68-80.

g) Het gehele hierna volgende gedeelte van deze alinea is in de zeer brede marge bijgeschreven.

33) in, met.

34) bijsondere, onderscheidene.

35) soo veel, lees: wij zoveel. L. verandert hier opnieuw van onderwerp en denkt de rest van de zin in de eerste persoon meervoud.

[p. 177]

⁺because I have looked up the work of Mr. Jonston, where he speaks of different crabs, but he does not depict little crabs of this Kind⁹⁾.

⁺Fig. ABCDEF shows the little crab, in which figure by AB and EF are designated the two hindmost or terminal segments of the two hind Legs, in which I have said above one can see the Blood circulating in the extremely thin Vessels and in a great many of them.

I further examined what in our eyes were hairy parts with which the Legs, and particularly the hindmost segments AB and EF, were covered, in order to detect, if possible, some circulation. But I found the Vessels of which the⁺ so-called hairy parts were composed to be so small or narrow that no Blood globule could possibly pass through them, so that it was impossible for me to detect any circulation¹⁰⁾.

Here Your Honour may see how wonderfully the circulation of the Blood takes place in so despised a little Creature, a matter which Your Honour can understand better than many others, because you have repeatedly done me the honour to observe at my house the circulation of the Blood and because you are also the person tho whom before all others I showed the circulation of the Blood¹¹⁾, viz. in the frog when it was still a worm^a), and later on in an Eel, on which frequent and different circulations of the blood, now here and now there, we spent so much time that the rapid motion of the blood gradually slowed down, although a short time before the blood sometimes moved more

+ Picture of the crab.

9) J. Jonston deals with crabs in Book II (Van de Schorsachtige - Of Crustaceans) of his Beschryving van de Natuur der Bloedlose Water-Dieren (Description of the Nature of Bloodless Aquatic Animals) (1660), pp. 11-27. See also the Biographical Index in this volume.

+ fig. XXIII.

+ Hairs on the leg of a crab.

10) The hairs in question (seta) are bristly, stiff excrescences of the epicuticula; they are not supplied with blood. [Sp.]

11) L. previously wrote about the circulation of the blood in the external gills of tadpoles in Letter 110 [65] of 7 September 1688, Collected Letters, Vol. 8, pp. 21-37; about the circulation of the blood in the eel in Letter 113 [66] of 12 January 1689, ibidem, Vol. 8, pp. 69-81.

a) The whole of the next part of this paragraph has been added in the very broad margin.

[p. 178]

beijde een snelder loop aan nam; en eijntelijk geen loop meer konnende bekennen, ondervonden³⁶⁾ dat de Ael doot was^a).

Afbrekende blijve enz.

Wel Ed: gestrenge Heere

Sijne Wel Edele gestrenge Heere Onderdanigste Dienaar
Antoni^b) van Leeuwenhoek.

36) ondervonden, bevonden wij.

a) Hierna volgt in het handschrift een afsluitende alinea voor Heinsius persoonlijk, die bij het gereed maken van de brief voor de drukker met drie diagonale strepen doorgeschrapt is. Deze alinea luidt: ‘Ik en soude Sijne Wel Ed: gestrenge Heere, met dese mijne ontdekkingen niet hebben durven lastig vallen, ten ware Sijne Wel Ed: gestrenge Heere, voor desen mij hadde versekert, dat in sijne besigheden, nog wel tijd soude uijt vinden, omme mijne beschouwingen te door lesen. afbrekende blijve na presentatie van mijn geringen dienst’. Bij het wegschrappen van deze alinea heeft L. in de ruimte die tussen de laatste regel ervan en ‘Wel Ed: gestrenge Heere’ was overgebleven ‘Afbrekende blijve enz.’ ingevoegd.

b) in A alleen de voorletter.

[p. 179]

rapidly. And when at last we could no longer detect any motion, we found that the Eel was dead^a).

Concluding, I remain, etc.

Right Honourable Sir,

Your Honour's Most Humble Servant
Antoni van Leeuwenhoek.

a) This is followed in the manuscript by a concluding paragraph meant for Heinsius personally; this paragraph was cancelled by three diagonal lines as the letter was prepared for the printer. It reads: ‘I should not have ventured to importune Your Honour with these discoveries of mine if it were not for the fact that Your Honour had assured me previously that he would find time, in spite of his occupations, to peruse my observations. Concluding, I remain, after presentation of my humble services’. When cancelling this paragraph, L. added ‘Concluding, I remain etc.’ in the space left between the last line of it and the words ‘Right Honourable Sir’.

d) A: dekte

4) een hair van ons hooft is 60-80 µ

2) A hair from our head has a diameter of 60-80 µ

+ fig. XXIII.

+ fig. XXIII.