Alle de brieven. Deel 10: 1694-1695

[p. 32]

Brief No. 135 [81]
19 Maart 1694

Gericht aan: de Koninglijke Societeyt; tevens een gedeelte aan George Garden.

Manuscript: Het manuscript is niet teruggevonden.

Gepubliceerd in:

A. van Leeuwenhoek 1694: Vierde Vervolg Der Brieven..., blz. 653-673 (Delft: H. van Kroonevelt). - Nederlandse tekst [A].

A. van Leeuwenhoek 1695: Arcana Naturae Detecta, blz. 431-444 (Delphis Batavorum: H. a Krooneveld). - Latijnse vertaling [C].

A. à Leeuwenhoek 1722: Opera Omnia, Seu Arcana Naturae... Editio Novissima, blz. 394-406 (Lugduni Batavorum: J.A. Langerak). - Latijnse vertaling.

N. Hartsoeker 1730: Extrait Critique des Lettres de feu M. Leeuwenhoek, in Cours de Physique..., blz. 33 (La Haye: J. Swart). - Frans excerpt.

A.J.J. Vandevelde 1922: De Brieven 76 tot 107 van Antoni van Leeuwenhoek..., in Versl. en Meded. kon. Vlaamsche Acad., Jrg. 1922, blz. 1100. - Nederlands excerpt.

Korte inhoud:

Vertaling van een lange brief van George Garden die uitvoerig en geargumenteerd betoogt dat het ei en de eierstokken een belangrijke rol bij de voortplanting spelen. L. bestrijdt deze opvatting met een citaat en vervolgens met uitgesproken animalculistische argumenten. De baarmoeder is de voedingsbodem van het mannelijk zaad; de eierstokken zijn van geen betekenis. L. acht deze overeen te komen met de testikels bij mannen, bij wie daarentegen de tepels en borsten geen betekenis hebben. Citaat uit een brief van B.H. uit Amsterdam die zeer positief reageert op L.'s standpunt in deze brief.

Opmerking:

De hier afgedrukte tekst is gebaseerd op [A]. Deze brief is door L. alleen gedrukt verzonden. Zie ook Brief 128 aan Richard Waller van 8 december 1693, Alle de Brieven, Dl. 9, blz. 264-266.

[p. 33]

Letter No. 135 [81]
19 March 1694

Addressed to: the Royal Society; also partly to George Garden.

Manuscript: The manuscript has not been traced.

Published in:

A. van Leeuwenhoek 1694: Vierde Vervolg Der Brieven..., pp. 653-673 (Delft: H. van Kroonevelt). - Dutch text [A].

A. van Leeuwenhoek 1695: Arcana Naturae Detecta, pp. 431-444 (Delphis Batavorum: H. a Krooneveld). - Latin translation [C].

A. à Leeuwenhoek 1722: Opera Omnia, Seu Arcana Naturae... Editio Novissima, pp. 394-406 (Lugduni Batavorum: J.A. Langerak). - Latin translation.

N. Hartsoeker 1730: Extrait Critique des Lettres de feu M. Leeuwenhoek, in Cours de Physique..., p. 33 (La Haye: J. Swart). - French excerpt.

A.J.J. Vandevelde 1922: De Brieven 76 tot 107 van Antoni van Leeuwenhoek..., in Versl. en Meded. Kon. Vlaamsche Acad., 1922, p. 1100. - Dutch excerpt.

Summary:

Translation of a long letter from George Garden, who contends at length and with many arguments that the egg and the ovaries play an important part in reproduction. L. contests this view by means of a quotation and subsequently with markedly animalculistic arguments. The uterus is the matrix of the male seed; the ovaries have no meaning. L. thinks that they correspond to the testicles in men, in whom on the other hand the nipples and breasts have no meaning. Quotation from a letter from B.H. from Amsterdam, who reacts very positively to L.'s point of view in this letter.

Remark:

The text as here printed is based on [A]. This letter was dispatched by L. in the printed form only. See also Letter 128 to Richard Waller of 8 December 1693, Collected Letters, Vol. 9, pp. 265-267.

[p. 34]

Delft in Holland den 19. Maart 1694.

Hoogh Edele Heeren, Mijne Heeren die van de Koninklijke Societeit.

SYn Ed: de Heer George Garden¹⁾ laat my toekomen, zijne Missive geschreven uyt Aberdeen van den 24. Augusty 1693. in de welke de gezeyde Heer zoekt te beweren, dat de Vrouwelijke Ballen (anders Eyer-nesten²⁾ gezeyt) tot het formeren van Dieren vereyst werden. Welke zaken gantsch tegen mijne stellingen van voortteelinge aanloopen³⁾. En alhoewel ik verscheyde correspondentien, die buyten Hare Hoogh Edele Heeren zyn toegekomen, of ook toe verzogt ben⁴⁾, hebbe afgeslagen, zoo en hebbe ik egter⁵⁾ niet konnen verby gaan, op de tegenwerpingen, die my de Heer Garden komt te doen, te antwoorden, ende de gezeyde Missive van de Heer Garden, nevens mijne gevoelen over de zelvige, Hare Hoog Edele Heeren toe te zenden, op dat men zoude mogen sien, dat van⁶⁾ alle de tegenwerpingen, die zyn Edele de Heer Garden komt te doen, in geene deelen mijne voorgaande stellingen komen om verre te stooten. Dog ik onderwerp my aan het wijs oordeel van Hare Hoogh Edele Heeren.

De Missive van de Heer George Garden Luyt in 't Duyts⁷⁾ overgeset, aldus.

Translatie uyt het Engels.

⁺Mijn HEER.

ALhoewel ik de eer niet hebbe van aan UE: bekent te zyn, evenwel⁸⁾ de

1) Deze brief is een antwoord op een brief van George Garden van 24 augustus 1693, Alle de Brieven, Dl. 9, blz. 202, die L. hier in een Nederlandse vertaling weergeeft. Zie ook het Biogr. Reg. in dit deel.

2) Eyer-nesten, eierstokken.

3) aanlopen tegen, in strijd zijn met, indruisen tegen.
Na de eerste beschrijving van de spermatozoïden van de mens in Brief 35 [22] van november 1677, Alle de Brieven, Dl. 2, blz. 276-298, en de ontdekking van spermatozoïden ook bij veel diersoorten, gaat L. in zijn brieven steeds meer over tot het verdedigen van een animalculistische preformatietheorie. Eerdere verdedigingen van zijn opvatting dat een jong dier voortkomt uit een spermatozoïd, terwijl de ‘baarmoeder’ het voedsel verschaft, zijn te vinden in Brief 70 [37] van 22 januari 1683, idem, Dl. 4, blz. 2-42 en in Brief 84 [45] van 30 maart 1685, idem, Dl. 5, blz. 138-212.

4) De bedoeling van de zin is deze: L. is niet ingegaan op verscheidene brieven, die hem hebben bereikt (zyn toegekomen) en evenmin op verzoeken tot briefwisseling. De formule buyten Hare Hoogh Edele Heeren (d.w.z. voorzover deze niet uitgingen van de Royal Society) zal zowel op de brieven, als op de verzoeken tot briefwisseling betrekking hebben.

5) egter, toch.

6) van is overtollig.

7) Duyts, Nederduits (Nederlands).
De vertaler van de Engelse brief is onbekend. Hij heeft met de vertaling wel moeite gehad; enkele zinnen zijn nagenoeg onbegrijpelijk geworden, sommige woorden zijn alleen duidelijk, als men zich tracht in te denken, wat er in het Engels gestaan kan hebben. Soms zijn de Engelse woorden tussen haakjes vermeld, vaak voor de Nederlandse vertaling; een enkele keer is een woord onvertaald gebleven.

+ Brief van GARDEN.

8) Deze lange zin is weinig overzichtelijk, doordat het werkwoord heeft zover achteraan staat. Men leze:..., hebben toch de groote estime (het hoge denkbeeld) die..., en de versekering (de zekerheid) die..., my zoo vrymoedig gemaakt enz.

[p. 35]

Delft in Holland, 19 March 1694.

Very Noble Sirs, Gentlemen of the Royal Society.

Mr. George Garden¹⁾ sent me his Letter of 24 August 1693, written from Aberdeen, in which the said gentleman tries to maintain that the Female ‘Balls’ (or in other words Ovaries) are required for the formation of Animals, which is entirely contrary to my theses concerning generation²⁾. And although I have refused several letters as well as requests for correspondence received by me which did not proceed from Your Honours, I could not refrain from answering the objections raised by Mr. Garden and from sending Your Honours the said Letter from Mr. Garden as well as my opinion about it, in order that it might be seen that none of the objections raised by Mr. Garden overthrows my preceding theses. But I defer to the wise judgment of Your Honours.

The Letter from Mr. Garden, translated into Dutch³⁾, Reads as follows:

Translation from the English.

⁺Dear SIR,

Although I do not have the honour to be known to you, yet my high

1) This letter is a reply to a letter from George Garden of 24 August 1693, Collected Letters, Vol. 9, p. 203, which L. here reproduces in a Dutch translation. See also the Biographical Register in this volume.

2) After the first description of the human spermatozoids in Letter 35 [22] of November 1677, Collected Letters, Vol. 2, pp. 277-299, and the discovery of spermatozoids in many species of animals as well, L. in his letters proceeds more and more to advocate an animalculistic preformation theory. Earlier advocacies of his view that a young animal is formed from a spermatozoid, while the ‘uterus’ supplies the nutriment, are to be found in Letter 70 [37] of 22 January 1683, ibidem, Vol. 4, pp. 3-43, and in Letter 84 [45] of 30 March 1685, ibidem, Vol. 5, pp. 139-213.

3) The translator of the English letter is unknown. He had some difficulty with the translation; some sentences have become almost incomprehensible, and some words are clear only if one imagines what can have been the English text. Sometimes the English words are mentioned between brackets, frequently before the Dutch translation; occasionally a word has not been translated.

+ Letter from GARDEN.

[p. 36]

groote estime die ik heb van uwe waardigheyt⁹⁾, en van de extra-ordinaire ontdekkinge die UE: gedaan hebt, in de werkinge van de Natuur, en de versekering die ik hebbe van UE: bequaamheyt en gereetheyt om aan de hant te houden¹⁰⁾ al het geene UE: occasie kan geven om verder onderzoek te doen, heeft my zoo vrymoedig gemaakt UE: met deze regelen moeyelyk te vallen.

Onder alle UE: uytsteekkende ontdekkingen is 'er geen byzonderder dan dat van de dierkens in 't zaad van Mannetgens (mannelyk zaad) van alle soort: van welkers waarheyt ik niet twijffel. Maar nogtans kan ik zoo gemakkelyk niet gebragt werden om te denken, dat de onlangs en laatstelyk gemaakte gissingen wegens het gebruyk van de Vrouwe ballen, zijnde namentlyk Eyer-nesten¹¹⁾, zoo zonder gront en tegen de reeden zyn, gelyk UE: in sommige van UE: brieven dat schijnt te willen doen blyken¹²⁾. Ik hadde gelegentheyt in 't jaar 1686. van aan Mr. Mulgraaf¹³⁾ een lid van de Philosophise Societeit tot Oxford eenige gedagten te schrijven wegens het formeren van dieren, en wegens ontdekkingen daar ontrent gedaan, om te toonen dat alle dieren zyn uyt dierkens in mannetgens, en dat deze dierkens niet konnen geformeerd zyn in dieren van haar respective soort zonder de Eyeren in wijfgens, welke nootsakelyk zyn om die te suppleren¹⁴⁾ en te versorgen met haar eygen en gerequireert behoorlyk (proper) voetsel¹⁵⁾: en dewijl UE: wegens dit laatste niet overtuygt schijnt, zoo neeme¹⁶⁾ de vryheyt om UE: te geven een extract van de redenen, dewelke dat onwederspreekelyk schijnen te toonen: en¹⁷⁾.

⁺Eerstelyk het is niet waarschijnlyk, dat een dierken kan voortkomen¹⁸⁾, indien het niet en valt in een bequaam eygen bed (nest.) dit sien wy is het (Cicatricula) in de Eyeren¹⁹⁾: en alhoewel dat 'er een milioen van de zelve mogt vallen²⁰⁾ in een enkelt Ey, geen van dezelve zoude voorwaarts komen¹⁸⁾, als die²¹⁾ juyst was in de Center van de cicatricula. En misschien is het bed noodig tot haar formatie, zoo geproporsioneerd na haar sakge (bulk,)²²⁾ dat

9) waardigheyt, voortreffelijkheid.

10) gereetheyt om aan de hant te houden, de geneigdheid om ter hand te nemen.

11) zijnde namentlyk Eyer-nesten, die eierstokken genoemd worden.

12) Zie aant. 3, en ook Brief 110 [65] van 7 september 1688, Alle de Brieven, Dl. 8, blz. 2-56.

13) Mr. Mulgraaf, waarschijnlijk is hier William Musgrave mee bedoeld; zie het Biogr. Reg. in dit deel. De brief van 1686 is vermoedelijk afgedrukt als ‘A discourse concerning the modern theory of generation’ in Philosophical Transactions (1690-1691) 16, blz. 474-483.

14) suppleren, voorzien van.

15) gerequireert, dit is wel het Engelse ‘required’, vereist; behoorlyk, aangewezen, geschikt. Het Engelse ‘proper’ is ter toelichting vermeld.

16) neeme, neem ik.

17) Hier eindigt de zin. Het is niet duidelijk of het losse woord en een fout van de zetter is, of dat het werkelijk als zinsverbinding is bedoeld. In elk geval is het overtollig; in [C] is het dan ook niet vertaald.

+ Zaadcel valt in cicatricula.

18) voortkomen, voorwaarts komen, zich ontwikkelen, het verder brengen.

19) De Cicatricula van een ei is het gebied aan de animale pool van de dooier waar het oöplasma met de kiem is gelegen; tegenwoordig wordt dit aangeduid als de kiemschijf (blastodiscus). [Ha.]

20) alhoewel dat 'er... mogt vallen, al zou er vallen.

18) voortkomen, voorwaarts komen, zich ontwikkelen, het verder brengen.

21) als die, dan degene die.

22) Garden bedoelt hier waarschijnlijk te zeggen dat het bed, waarin de zaadcel terechtkomt een zodanige grootte heeft (zoo geproporsioneerd naar haar sakge) dat er maar één tegelijk in kan.

[p. 37]

opinion of your excellency and of the extraordinary discoveries you have made concerning the workings of Nature and the certainty I have of your ability and your readiness to attend to all those matters which may induce you to make further investigations have caused me to take the liberty to importune you with this letter.

Among all your eminent discoveries there is none more outstanding than that of the animalcules in the seed of Males (male seed) of every species, the truth of which I do not doubt. But nevertheless I cannot so easily be persuaded to think that the recently and lately made conjectures concerning the use of the Female ‘balls’, which are called ovaries, are as unfounded and contrary to reason as you seem to consider in some of your letters⁴⁾. In the year 1686 I had occasion to send to Mr. Mulgraaf⁵⁾, a member of the Philosophical Society at Oxford, some reflections concerning the formation of animals and concerning discoveries made about it, intended to demonstrate that all animals are generated from animalcules in males, and that these animalcules cannot be formed in animals of their respective species without the Eggs in females, which are necessary to supply and provide them with their special and required proper food. And since you do not seem to be convinced of the latter, I take the liberty to give you a summary of the reasons which seem to prove it indubitably.

⁺Firstly, it is not probable that a little animal can be generated unless it falls into a suitable bed (nest) of its own, which we see is the Cicatricula in the Eggs⁶⁾. And even if a million of them were to fall into one Egg, none of them would develop but the one that fell exactly in the Centre of the cicatricula. And perhaps the bed necessary for their formation is so adapted to the little sac containing them that it can hardly accommodate more than one little

4) See note 2, and also Letter 110 [65] of 7 September 1688, Collected Letters, Vol. 8, pp. 3-57.

5) Mr. Mulgraaf: probably William Musgrave is meant here; see the Biographical Register in this volume. The letter of 1686 was presumably printed as ‘A discourse concerning the modern theory of generation’ in Philosophical Transactions (1690-'91), vol. 16, pp. 474-483.

+ Spermatozoon drops into cicatricula.

6) The Cicatricula of an egg is the area at the animal pole of the yolk, where the ooplasm with the germ is situated; today this is referred to as the blastodisc.

[p. 38]

het qualyk meer kan houden als een dierken²³⁾, en dit mag misschien de reden wezen, waarom dat 'er zoo weynig monsters zyn²⁴⁾. Dit sien wy is absoluyt nootsaakkelyk in de Eyerleggende, en het eenigste onderscheyt dewelke daar schijnt te zyn tusschen deze, en die levendige voortbrengen²⁵⁾ in deze materie, is deze, dat in de laatste de Eyeren eygentlyk niet met al²⁶⁾ anders zyn, als de cicatricula met desselfs colliquamentum²⁷⁾, zoo dat de vrugt (Faetus) wortelen moet voortspreyden in de moeder (Uterus) om zyn voetsel te trekken: Maar de Eyeren in de Eyerleggende konnen eygentlyk een moeder (Uterus) genaamt werden in opsigt tot de vrugt, want zy bestaan (of houden) niet alleen in sig de cicatricula met zyn amnion en het wit (colliquamentum,) welk onmiddelyk is het voetsel van de vrugt, maar te gelyk ook de stoffe die verandert moet werden in dat wit; zoo dat de vrugt zyn wortels niet vorder voortspreyt, als in 't wit en doyer of 't geel van 't Ey, waar van daan het al zyn voetsel krijgt²⁸⁾. Nu²⁹⁾ dat het niet kan voortkomen¹⁸⁾ zonder zulk een zeker eygen nest (nidus) of bed, zult UE: my gereedelyk toestaan³⁰⁾; want indiender niet meer van nooden was, als maar in de moeder³¹⁾ geschoten te zyn, zoo kan ik niet sien, waarom 'er op dezelve tijd en in eene reys niet verscheyde honderden zoude voortkomen: want wat aangaat 't geen UE: presupponeert, dat een van dezelve zoude bewoonen³²⁾ en verstikken de rest, dat mogt gebeuren by vervolg van tyt, dog voor eerst en voor af sie ik niet, waarom dat 'er geen meenigte van dezelve te gelyk zouden groeyen, alzoo³³⁾ verspreyt en verstroyt zyn in zoo ruym een velt, indiender niet een absoluyte nootsaakkelijkheyt was dat 'er een cicatricula most zyn tot haar groeying en voortgang (of welvaren)³⁴⁾.

⁺Nu ten tweeden dat deze craticula³⁵⁾ niet origineelyk is in de moeder³¹⁾, schijnt klaar door meenigvuldige ontfangingen (conceptions) die gevonden zyn

23) meer... als een dierken, meer dan één diertje.

24) Uitgaande van de mening dat het embryo zich uit de zaadcel ontwikkelt en voedingsstoffen van de eicel nodig heeft, verklaart Garden met behulp van het eerste gedeelte van de zin (zie aant. 22), dat er maar nauwelijks afwijkende vormen voorkomen. [Ha.]

25) die levendige voortbrengen, levendbarende dieren.

26) niet met al, niets, niemendal.

27) colliquamentum, vocht. Harvey introduceerde dit woord om de vloeistof uit de subgerminale holte onder de area pellucida aan te geven. Later werd het door hem en anderen ook gebruikt voor de amnionvloeistof. Zie hiervoor H.B. Adelmann 1966: Marcello Malpighi and the evolution of embryology, Dl. 3, blz. 1016-1062. [Ha.]

28) Uit de voorafgaande beschrijving blijkt dat Garden begreep, dat een vogelembryo zijn voedsel krijgt uit het ei zelf, terwijl een embryo van een zoogdier voor zijn ontwikkeling afhankelijk is van voedingsstoffen, die uit de moeder afkomstig zijn. [Ha.]

29) Achter Nu leze men een komma. Het veelvuldig voorkomen van dit woord als aanhef van de zin doet veronderstellen, dat het de vertaling is van het Engelse ‘well’.

18) voortkomen, voorwaarts komen, zich ontwikkelen, het verder brengen.

30) toestaan, toegeven, het eens zijn met.

31) moeder, hier: baarmoeder.

32) bewoonen, alle plaats bezetten. In deze betekenis komt het woord in het MNW, noch in het WNT voor. Het is waarschijnlijk de vertaling van ‘occupy’.

33) alzoo, lees: alzoo zy (aangezien zij).

34) Garden ziet niet in, waarom er uit een ei van een eierleggend dier niet vele jongen zouden voortkomen, als er niet een cicatricula (waar maar één zaadcel tegelijk in kan; zie aant. 22) vereist is om de ontwikkeling van het embryo mogelijk te maken. [Ha.]

+ Vruchten buiten baarmoeder

35) craticula, misschien een zetfout, misschien een fout van de vertaler. Het foutieve woord is merkwaardigerwijze in [C] overgenomen.

31) moeder, hier: baarmoeder.

[p. 39]

animal, and this may perhaps be the reason why there are so few monsters⁷⁾. We see that this is absolutely necessary in Oviparous Animals, and the only difference there seems to be between these and viviparous animals in this respect is that in the latter the Eggs are really none other but the cicatricula with its colliquamentum⁸⁾, so that the Foetus must send forth roots into the Uterus to get its nutriment, but the Eggs in Oviparous Animals may really be called a Uterus with respect to the foetus, for they contain not only the cicatricula with its amnion and the white (colliquamentum), which is the direct nutriment of the foetus, but at the same time also the substance that must be changed into that white, so that the foetus does not send forth its roots any further than into the white and the yolk or the yellow of the egg, from which it gets all its nutriment⁹⁾. Well, you will readily agree with me that it cannot be generated without such a suitable nest or bed of its own, for if nothing further were required than that it should be injected into the uterus, I cannot see why several hundreds should not be generated at one time. Indeed, as to your hypothesis, viz. that one of them occupies it and suffocates the others, that might happen in the course of time, but to begin with I do not see why there should not grow a great many at the same time, since they are dispersed in so wide a field, if a cicatricula were not absolutely necessary for their growth and development (or health)¹⁰⁾.

⁺Now secondly, that this craticula¹¹⁾ is not originally present in the uterus seems clear from various conceptions found outside the uterus, as e.g. the infant

7) On the assumption that the embryo develops from the spermatozoon and needs nutrient materials from the egg-cell, Garden explains by means of the first part of the sentence that hardly any aberrant forms occur. [Ha.]

8) Colliquamentum, fluid. Harvey introduced this word to indicate the fluid from the subgerminal cavity beneath the area pellucida. Later, it was also used by him as well as others to indicate the amnion fluid. For this, see H.B. Adelmann 1966: Marcello Malpighi and the Evolution of Embryology, Vol. 3, pp. 1016-1062. [Ha.]

9) From the preceding description it appears that Garden understood that a bird embryo gets its nutriment from the egg itself, whilst the embryo of a mammal depends for its development on nutrient materials originating from the mother. [Ha.]

10) Garden does not see why from one egg of an oviparous animal there should not come forth many young ones if no cicatricula (which can accommodate only one spermatozoon) is required to make possible the development of the embryo. [Ha.]

+ Foetuses outside uterus.

11) Craticula: this may be either a printer's or a translator's error. Curiously enough, the erroneous word has been taken over in [C].

[p. 40]

buyten de (uterus) of de moeder: als by exempel 't kint dat 26. Jaar bleef in de buyk van Tholousis Vrouw, gementioneert Numb. 139. van de Phil. Transactien³⁶⁾; en de kleyne vrugt gevonden in de onder buyk (abdomen) van S^t. Mere, met een afgebroke kloot³⁷⁾, (Torn) en vol van (closted) geronnen bloed, verhaalt N^o. 150³⁸⁾. Nu²⁹⁾ eens toegestaan³⁰⁾ zijnde de nootsaakkelijkheyt van een eygen nest tot de formatie van een dierke in een dier van zyn respective soort en geslagt, zoo maken deze observatien het probabil, dat de ballen zyn de Eyernesten geapproprieert³⁹⁾ tot dit gebruyk: want alhoewel het extraordinair schijnt dat in zulken voorval de dierkens daar komen, en dat gemeenlyk de bevrugting (impregnation) is in de moeder³¹⁾, evenwel men kan daar uyt besluyten, dat de craticula ofte Eyeren die bevrugt moeten werden, zyn in de ballen van de Vrouwe. Want indien 't zoo niet was, het bij toeval komen van de dierkens, zoude die alzoo weynig daar na toe doen voortkomen, als in eenig ander deel van 't lighaam⁴⁰⁾, dewijl zy niet zonder een eyge bed konnen werden geformeert nog⁴¹⁾ gevoet.

⁺Maar ten derden het is bekent by elk een dat de vrugt in de moeder voor een considerabele tyt na de conceptie geen connexie heeft met de baarmoeder, dat het geheel los daar aan sit, en volmaaktelyk een kleyn rond Ey is met de vrugt in de midde, het welk by trappen⁴²⁾ de vaten van de navel voortsent, en op 't leste vast hout aan de moeder. Hier uyt nu schijnt het evident dat de cicatricula, 't welk is de fonteyn⁴³⁾ van dit dierkens voetsel, zijn afsprong niet neemt van⁴⁴⁾ de moeder³¹⁾, maar heeft zyn afkomst iewers⁴⁵⁾ anders van daen, en valt daar in⁴⁶⁾, als in een bequame⁴⁷⁾ gront, waar van daen het zyn voetsel mag⁴⁸⁾ halen tot de aanwas van de vrugt.

Indien UE: alle deze consideratien te samen voegt: dat een dierken niet kan voortkomen zonder een eyge nest, of cicatricula: dat 'er verscheyde vrugten (of voortteelingen) zyn geweest buyten de Uterus; en dat 'er geen opklimming en is⁴⁹⁾ tot de Uterus een geruymen tyt na de ontfankenis⁵⁰⁾; deze dingen

36) Gepubliceerd in Philosophical Transactions (1678), Dl. 12, blz. 979-980 met een afbeelding t.o. blz. 969.

37) kloot, eierstok.

38) Gepubliceerd in Philosophical Transactions (1683), Dl. 13, blz. 285-288.

29) Achter Nu leze men een komma. Het veelvuldig voorkomen van dit woord als aanhef van de zin doet veronderstellen, dat het de vertaling is van het Engelse ‘well’.

30) toestaan, toegeven, het eens zijn met.

39) geapproprieerd, geschikt gemaakt.

31) moeder, hier: baarmoeder.

40) De vertaling van deze zin is weinig geslaagd, maar de bedoeling is wel te begrijpen, ‘Want als het niet zo was, dat de eieren zich in de eierstokken van de vrouwen bevinden, zouden de spermatozoïden, als ze daarin bij toeval terecht komen, daar evenmin tot ontwikkeling kunnen komen, als elders in het lichaam.’

41) nog, noch.

+ Vrucht eerst los van baarmoeder.

42) by trappen, de een na de ander, geleidelijk aan.

43) fonteyn, bron.

44) zijn afsprong niet neemt van, niet afkomstig is van. Het WNT (I, 1514) kent geen oudere vindplaats van het woord afsprong dan bij Bilderdijk, die het in de betekenis van ‘afkomst’ uit het Duits heeft overgenomen.

31) moeder, hier: baarmoeder.

45) iewers, ergens.

46) en valt daar in, lees: en zij (nl. de cicatricula) komt daarin terecht.

47) bequame, geschikte.

48) mag, kan.

49) en dat 'er geen opklimming en is, en dat het bevruchte ei niet opklimt.

50) een geruymen tyt na de ontfankenis, gedurende een geruime tijd na de bevruchting.

[p. 41]

that remained for 26 years in the belly of a Woman at Toulouse, mentioned in Philosophical Transactions N^o. 139¹²⁾, and the small foetus found in the abdomen of S^t. Mere, with a torn ‘ball’ and full of clotted blood, which is reported in N^o. 150¹³⁾. Well, once the necessity of a nest of its own for the formation of a little animal in an animal of the respective species and genus has been admitted, these observations make it probable that the ‘balls’ are the Ovaries adapted to this use. For although it appears extraordinary that in this case the little animals get there, and although impregnation usually takes place in the uterus, yet it may be concluded from this that the craticula or the Eggs to be fertilized are present in the ‘balls’ of the Female. Indeed, if this were not so, the fact that the animalcules get there accidentally would produce them there no more than in any other part of the body, because they cannot be either formed or nourished without a bed of their own.

⁺But thirdly, it is known to everybody that for a considerable time after conception the foetus in the mother has no connection with the uterus, that it adheres quite loosely thereto, and is a small perfectly round Egg with the foetus in the middle, which gradually sends forth the vessels from the navel, and at last tightly adheres to the uterus. Now it appears evident from this that the cicatricula, which is the source of nutriment of the little animal, does not originate from the uterus, but originates from somewhere else and falls into it as into a suitable soil, from which it can seek its nutriment for the growth of the foetus.

If you combine all these considerations: that a little animal cannot be generated without a nest of its own or a cicatricula, that there have been various foetuses outside the Uterus and that there is no ascent to the Uterus for a considerable time after conception, these things appear to demonstrate

12) Published in Philosophical Transactions (1678), Vol. 12, pp. 979-980, with an illustration facing p. 969.

13) Published in Philosophical Transactions (1683), Vol. 13, pp. 285-288.

+ Foetus first unattached to uterus.

[p. 42]

schijnen het klaar te toonen, dat dieren niet konnen geformeert werden uyt diertgens zonder Eyeren van wijfgens.

Hier by zal ik een kruys experiment⁵¹⁾ voegen, 't welk schijnt te determineren dat de Vrouwelijke testiculen waarlijk het Eyer-nest zyn: namentlijk, dat wanneer dezelve uyt het onderste van de buyk van sommige wijfgens dieren zyn uytgesneden, dezelve naderhant noyt meer en ontfangen, gelijk het klaar is door 't rapport 't welk Th: Bartholinus⁵²⁾ geeft in zijne brieven Cent: 3. Epist. 64. p. 259. van 't lubben⁵³⁾ van de wijfgens onder de dieren, 't welk hy doet in deze woorden. Uyt het opgesnede slinker zyde van de lies nemen onze Boeren met de hant alle beyde de ballen met de Uterus uyt; maar alle beyde de ballen uytgenomen hebbende brengen zy de Uterus wederom op zyn plaets, en zonder eenig ander toestel⁵⁴⁾ nayen zy de wonden toe. En hy zeyt, indien zy dit wel verrigten, zoo komt het haar als een onmogelijkheyt voor⁵⁵⁾, dat die dieren naderhant zouden konnen teelen.

De meeste swarigheden die tegen deze gissingen konnen gemoveert⁵⁶⁾ werden, konnen gemakkelijk gesolveert werden: zulke als de distantie tusschen de Tube ofte de hoornen (cornua) (uteri) van de moeder³¹⁾ en de testiculen. Hier tegen is by Swammerdam en andere geopponeert de gelijke distantie tusschen de inwerper (infundibulum) in Hoenderen en Kikvorschen, en het Eyer-nest⁵⁷⁾, en nogtans kan het niet ontkent werden of de Eyeren worden daar door getransmitteert in de uterus; en daar benevens zoo hebben R. de Graaf en andere by herhaalde observatien gevonden, dat de hoornen van de uterus een zekere tyt na de conceptie omvatten de ballen aan beyde de zijde van de uterus⁵⁸⁾.

⁺Wat belangt de groote disproportie die der⁵⁹⁾ is gezeyt te zyn tusschen de gepretendeerde Eyeren in het Eyernest, en de opening van de Tube of de hoorens van de uterus, zijnde het eerste veel grooter als de laatste: beyde R. de Graaf en⁶⁰⁾ Malpigius hebben die zaak verklaart, by het openbaar maken, dat die vliesgens in 't Eyer-nest niet de Eyeren zyn, maar enkel dienen om te formeren de glandulen waar in de Eyeren zyn geformeert, dewelke

51) kruys experiment, proef ter bevestiging. Deze term is ongetwijfeld aan het Engels ontleend.

52) Brief van 6 mei 1662 aan Joel Langelot te Sleeswijk. Gepubliceerd in Th. Bartholinus 1667: Epistolarum medicinalium à doctis vel ad doctos scriptarum centuria III, blz. 257-262.

53) lubben, castreren.

54) zonder eenig ander toestel, zonder er verder iets aan te doen.

55) komt het haar als (...) voor, beschouwen zij het als (...).

56) gemoveert, ingebracht tegen.

31) moeder, hier: baarmoeder.

57) Swammerdam publiceerde zijn onderzoek naar de vrouwelijke voortplantingsorganen in Miraculum naturae sive uteri muliebris fabrica (1672).

58) In R. de Graaf 1672: De mulierum organis generationis inservientibus tractatus novus. Facsimile met een inleiding van J.A. van Dongen 1965. Nederlandse vertaling in R. de Graaf 1686: Alle de wercken... blz. 145-406. Een geannoteerde Engelse vertaling verscheen in 1972 als Supplement No. 1 van het Journal of Reproduction and Fertility.

+ Grootte van de eicel.

59) der, er.

60) beyde (...) en, zowel (...) als.

[p. 43]

clearly that animals cannot be formed from animalcules without Eggs from females.

To this I will add a cross-experiment, which appears to establish that the Female testicles are actually the Ovary, viz. that when they have been cut out of the abdomen of some female animals, the latter will never conceive any more afterwards, as is clear from the report which Th. Bartholinus¹⁴⁾ makes in his letters Cent. 3, Epist. 64, p. 259 on the castration of female animals, which he does in the following words: From the left side of the groin, which has been cut open, our Farmers remove by hand both ‘balls’ and the Uterus; but after they have removed both ‘balls’, they put the uterus back in its place, and without any further provision they sew up the wounds. And he says that if they do this properly, they consider it impossible that those animals could bear young afterwards.

Most of the objections that can be raised against these conjectures can easily be removed, e.g. the distance between the Tube or the horns of the uterus and the testicles. Against this, Swammerdam and others have argued the similar distance between the infundibulum in Fowl and Frogs and the Ovary¹⁵⁾, and yet it cannot be denied that the Eggs are transmitted through it into the uterus. And moreover R. de Graaf and others have found, upon repeated observation, that for some time after conception the horns of the uterus surround the ‘balls’ on both sides of the uterus¹⁶⁾.

⁺As to the great disproportion that has been said to exist between the pretended Eggs in the Ovary and the opening of the Tube or the horns of the uterus, viz. that the former is much larger than the latter, both R. de Graaf and Malpighi have explained this matter by demonstrating that those thin membranes in the Ovary are not the Eggs, but merely serve to form the glands in which the Eggs are formed, which break because a thin papilla in the gland

14) Letter of 6 May 1662 to Joel Langelot, Schleswig. Published in Th. Bartholinus 1667: Epistolarum medicinalium à doctis vel ad doctos scriptarum centuria III, pp. 257-262.

15) Swammerdam published his investigations into the female reproductive organs in 1672 in Miraculum naturae sive uteri muliebris fabrica.

16) In R. de Graaf 1672: De mulierum organis generationis inservientibus tractatus novus. Facsimile with an introduction by J.A. van Dongen 1965. Dutch translation in R. de Graaf 1686: Alle de wercken..., pp. 145-406. An annotated English translation appeared in 1972 as Supplement No. 1 to the Journal of Reproduction and Fertility.

+ Size of the egg-cell.

[p. 44]

breeken door een dun papilla opengaande in de glandule, dewelke brengt een proportie tot de opening van de Tube⁶¹⁾.

Aangaande de swarigheyt, die by sommige geobjicieert werd, hoe het te begrijpen is, dat deze Eyeren zouden konnen vrugtbaar of geimpregneert konnen werden door het zaat van 't mannetge, zoo om dat daar geen connexie is tusschen de Tube en 't Eyer-nest om dat zaat in te laten; als om dat Doctor Harvei⁶²⁾ noyt eenig zaat heeft konnen ontdekken in de uterus⁶³⁾. Wat het laatste aangaat, die swarigheyt is weggenomen door het ontdekken van ontelbare diertgens in de hoornen van de uterus, en selfs levende een considerable tyt na de vermenging (coition.) en betreffende het eerste, wy konnen een van beyden supponeeren, of dat 'er is in de tyt van de vermenging zulken opgeblasentheyt van de Tube, of de hoornen van de uterus, dat die het eyer-nest heel omvatten; en zulk een aannadering van de uterus en zyn hoornen, dat het gemakkelyk het zaat kan transmitteren in het eyer-nest: of anders dat de eyeren zyn geimpregneert door de dierkens naar dat⁶⁴⁾ zy neergedaalt zyn in de uterus, en niet het eyer-nest. Het eerste schijnt probabil om deze reden: dat ten minste een hoop van eyeren in een Hen zal vrugtbaar gemaakt werden door eene tree⁶⁵⁾ van een Haan: nu dit vrugtbaar maken schijnt te zyn in de vitellary⁶⁶⁾ en niet in de uterus, zoo als⁶⁷⁾ de eyeren van dag tot dag voorby schieten. Want het kan qualijk onderstelt werden, dat de dierkens zijnde zoo los gestroijt in de uterus, zoo lang zoude konnen subsisteren⁶⁸⁾, als dat zy⁶⁹⁾ zoo veel dagen daar zouden konnen wagten om de Eyeren zoo als die voorby quamen vrugtbaar te maken⁷⁰⁾.

⁺Belangende de parallel die UE: maakt tusschen deze diertgens en de gekurvene⁷¹⁾, en uw' onderstelling, dat gelijk als de eerste haar vel afwerpt, en sig met een ander figuur of gedaante opdoet, dat zoo de laatste, welke in 't eerst gelijken na Tadpoles⁷²⁾, ook konnen haar buytenste vel afwerpen, en dan rond zyn, en dat dit de occasie⁷³⁾ mag wezen van de ronde figuur van de

61) Zie voor Malpighi's embryologische onderzoekingen H.B. Adelmann 1966: Marcello Malpighi and the evolution of embryology. Uit de voorafgaande alinea blijkt, dat Garden onderscheid maakte tussen de follikels en de eicellen.

62) Zie voor de mogelijke plaats in Harvey's De generatione..., Brief 84 [45] van 30 maart 1685, Alle de Brieven, Dl. 5, blz. 148, aant. 22.

63) De zin wordt niet tot een goed einde gebracht. Men leze: ‘Sommigen hebben het bezwaar (de swarigheyt) opgeworpen, dat het niet te begrijpen is, dat...’ enz.

64) naar dat, nadat.

65) tree, copulatie.

66) vitellary, Engels: ovarium.

67) zoo als, telkens als, wanneer.

68) subsisteren, blijven leven.

69) als dat zy, en dat zij.

70) Garden gaat er in deze alinea vanuit, dat de bevruchting van de eicellen in het ovarium plaats moet hebben gevonden, omdat hij zich niet kan voorstellen dat het bevruchtend vermogen van vogelsperma langer dan enkele dagen kan duren. De bewering is echter onjuist, omdat de zaadcellen na de copulatie in de utero-vaginale klieren van het oviduct worden opgeslagen en van daaruit regelmatig afgegeven worden in de richting van het infundibulum. De zaadcellen van de kip houden hierdoor tot circa 30 dagen hun bevruchtend vermogen; bij mens en schaap is dit slechts 24-48 uur. [Ha.]

+ ‘Metamorfose’ van zaadcellen.

71) gekurvene, insekten.

72) Tadpoles, kikkervisjes.

73) occasie, oorzaak.

[p. 45]

opens, which adjusts the proportion to the opening of the Tube¹⁷⁾.

Now for the objection advanced by some people, viz. how it can be understood that these Eggs could be fertilized or impregnated by the seed of the male, both because there is no connection between the Tube and the Ovary for admitting the seed and because Doctor Harvey¹⁸⁾ has never been able to detect any seed in the uterus. As to the latter, this objection has been removed by the detection of innumerable animalcules in the horns of the uterus, which were alive even for a considerable time after coition. And as to the former point, we may suppose one of the two: either that during coition the tube or the horns of the uterus are so inflated that they completely surround the ovary and that the uterus and its horns come so close to each other that the seed can easily be transmitted to the ovary; or else that the eggs have been impregnated by the animalcules after they descended into the uterus, not in the ovary. The first appears probable for the following reason, viz. that undoubtedly a great many eggs in a Hen will be impregnated by one copulation with a Cock. Now this impregnation seems to take place in the ovary, not in the uterus, wherever the eggs pass daily. For it can hardly be supposed that the animalcules, which are dispersed so loosely in the uterus, could subsist so long that they could wait there so many days to impregnate the Eggs as they pass by¹⁹⁾.

⁺Now as to the parallel you draw between these animalcules and the insects, and your hypothesis that just as the former shed their skin and take on another form, so the latter, which at first resemble Tadpoles, can also shed their outer skin and thus become round, and that this may be the cause of the round form of the foetus conceived in the womb²⁰⁾, which has been said to

17) For Malpighi's embryological investigations, see H.B. Adelmann 1966: Marcello Malpighi and the Evolution of Embryology. From the preceding paragraph it is evident that Garden made a distinction between the follicles and the egg-cells.

18) For the possible passage in Harvey's De generatione..., see Letter 84 [45] of 30 March 1685, Collected Letters, Vol. 5, p. 149, note 13.

19) In this paragraph Garden assumes that the impregnation of the egg-cells must have taken place in the ovary, because he cannot imagine that the fertilizing power of bird sperm can persist for more than a few days. However, this statement is wrong, because after the copulation the spermatozoa are stored in the utero-vaginal glands of the oviduct and from there are regularly discharged in the direction of the infundibulum. The spermatozoa of fowl thus keep their fertilizing power for about 30 days; in human beings and sheep this duration is only 24-48 hours. [Ha.]

+ ‘Metamorphosis’ of spermatozoa.

20) Spermatozoa do not lose their tail in the uterus. In human beings both the head and the tail of the spermatozoon enter the egg-cell; only the cell membrane of the spermatozoon is left behind on the surface of the egg-cell. [Ha.]

[p. 46]

ontfankenis⁷⁴⁾ in de baarmoeder (womb.)^*) Men kan het considereren⁷⁵⁾, dat na uw' eygen gevoelen, de dierkens niet konnen voortkomen¹⁸⁾, indien ze niet en vinden het punctum of eygen plaats tot haar voetsel, waar toe het schijnt datse moeten opklimmen. Nu de conceptie⁷⁶⁾ in de levendige dieren voortbrengende⁷⁷⁾ is voor eenige dagen niet vast aan de (womb) baarmoeder, en hangt aan geen het minste pointge desselfs: zoo dat het schijnt, dat dit rondagtig lighaam niet is het dierken, aldus verandert, na dat het een buytenste vel heeft afgeworpen, maar is veel eer de cicatricula, of kleyn Ey, waar in het dierken is ingekropen als in zijn punt of plaats van voeding; anders kan ik niet sien waarom zy niet van 't begin van conceptie aan de baarmoeder (womb) zouden vast hangen; ofte waarom gelijk ik gezeyt heb, niet verscheyde honderden te gelijk zijn ontfangen en geformeert⁷⁸⁾.

Mijn Heer, het zoude my een groote vergenoeging zijn UE: gedagten ontrent dit subject te mogen verstaan, en wat verdere observatien en ontdekkingen in de werken van de natuur UE: de occasie verschaft heeft⁷⁹⁾ te maken: want ik heb geenige⁸⁰⁾ van de zelve gesien sedert de continuatie van uwe brieven gedrukt voor deze tegenwoordigen Oorlog⁸¹⁾. En indien UE: my gelieft te vereeren met eenige regels, zal hooglijk verobligeeren.

MYN HEER,

Aberdeen den 24. Augustus UE: seer onderdanigen dienaar

Oude Stil. 1693.⁸²⁾

GEORGE GARDEN.

74) ontfankenis, de jonge vrucht.
Zaadcellen verliezen in de uterus niet het staartgedeelte. Bij de mens dringt zowel het kop- als het staartgedeelte van het spermium de eicel binnen; alleen het celmembraan van het spermium blijft achter op het oppervlak van de eicel. [Ha.]

*) Welk is gezeyt tot omverwerping van 't argument dat de conceptio of ontfankenis zoude zijn gelijk een Ey in de (womb) baarmoeder.

75) Deze zin vormt eigenlijk één geheel met de voorgaande: ‘Aangaande de parallel..., kan men in overweging nemen, dat...’ enz. De conclusie komt in de volgende zin, die weer met de bekende aanhef begint (zie aant. 29).

18) voortkomen, voorwaarts komen, zich ontwikkelen, het verder brengen.

76) conceptie, de jonge vrucht. Vgl. aant. 74.

77) de levendige dieren voortbrengende, levendbarende (dieren).

78) Garden meent hier dat er niet meer embryo's kunnen voortkomen dan er eieren rijp geworden zijn, vanwege de voor de voeding noodzakelijke cicatricula. Deze opvatting hing Harvey reeds aan, maar werd door L. levenslang bestreden. [Ha.]

79) Waarschijnlijk is de vertaling hier niet correct. Men leze: ‘en welke verdere waarnemingen en ontdekkingen UE. de gelegenheid gehad hebt te doen’.

80) geenige, oude, weinig gebruikelijke vorm voor ‘geen’.

81) Bedoeld is de Negenjarige Oorlog (1688-1697) tussen Frankrijk en de Duitse Keizer, die werd gesteund door Engeland, de Republiek, Spanje en enkele kleine staten. Garden doelt hier op het Vervolg der Brieven... van 1687; de Latijnse vertaling hiervan verscheen in 1689 als Continuatio Epistolarum..

82) Oude Stil, een combinatie van een Nederlands bijvoeglijk naamwoord met de afkorting van het Latijnse woord ‘stilus’. ‘Oude stijl’ wil zeggen: volgens de in Engeland nog gebruikelijke Juliaanse kalender, die tien dagen ten achter was bij de in Holland en elders reeds ingevoerde Gregoriaanse tijdrekening. Zie ook Brief 84 [45] van 30 maart 1685, Alle de Brieven, Dl. 5, blz. 140, aant. 3.

[p. 47]

refute the argument that the foetus is like an Egg in the womb, it may be considered that in your own opinion the animalcules cannot be generated unless they find the point or place suitable to supply them with nutriment, for which it seems necessary that they should ascend. Now in viviparous animals the foetus for some days is not attached to the womb and does not adhere to any point of it, so that it appears that this roundish body is not the animalcule, thus changed, after it has shed its outer skin, but it is rather the cicatricula or small Egg, into which the animalcule has crept because it is the point or place suitable to supply its nutriment. Otherwise I cannot see why they should not adhere to the womb from the beginning of conception or why, as I have said, there have not been conceived and formed several hundreds [of animals] at the same time²¹⁾.

Dear Sir, it would be a great pleasure for me to learn your ideas concerning this subject, and what further observations and discoveries on the workings of Nature you have had occasion to make, for I have seen none of them since the continuation of your letters printed before the present War²²⁾.

And if you would deign to favour me with a few lines, you will greatly oblige

DEAR SIR,

Your very humble servant

GEORGE GARDEN

Aberdeen, the 24th of August Old Style 1693²³⁾.

21) Here Garden thinks that the number of embryos to be produced can be no greater than that of the eggs which have ripened, because of the cicatricula necessary for their nutrition. This view was already adhered to by Harvey, but it was disputed by L. as long as he lived. [Ha.]

22) The reference is to the Nine Years' War (1688-1697) between France and the German Emperor, who was supported by England, the Republic, Spain, and a few minor States. Garden refers to the Vervolg der Brieven... (1687); the Latin translation was published in 1689 as Continuatio Epistolarum..

23) Oude Stil, a combination of a Dutch adjective and the abbreviation of the Latin word ‘stilus’. ‘Old Style’ means: according to the Julian calendar still used in England, which was ten days behind the Gregorian calendar, which had already been introduced in Holland and elsewhere. See also Letter 84 [45] of 30 March 1685, Collected Letters, Vol. 5, p. 141, note 3.

[p. 48]

Supers.⁸³⁾ was

For

Mr. LEEUWENHOEK.

At DELF

In HOLLAND.

These.

d' H^r. George Garden.

MYN HEER.

⁺IK hebbe U Ed: zeer beleefden en aangenamen van den 24. Augustus 1693. in de maant van February 1694. ontfangen, het welke de oorzaak is, dat ik mijne antwoort op de zelvige U Ed: niet eerder hebbe laten toekomen. Ik zal alleen in 't kort eenige zaaken rakende U Ed: stellingen aanhalen.

Wat de gissingen ontrent de Vrouwelijke ballen belangt, anders Eyer-nesten gezeyt, oordeele ik als nog dat alleen maar versiersels⁸⁴⁾ zyn, om dat men in voorgaande tijden, geen beter stellingen en heeft konnen bedenken ontrent de voortteelinge. Want als ik eerst⁸⁵⁾ van de Dierkens in de Mannelijke zaaden quam te spreeken, en van der zelver uytstekende kleynheit, en⁸⁶⁾ kon zulks by veelen geen ingang vinden.

Ik zal voor af zeggen, dat zeker Heer, kennende mijn doen, en in agting nemende mijne stellingen, ontrent de voortteelinge door Dierkens uyt de Mannelijke zaaden, en verwerpende, het ingebeelde⁸⁷⁾ Eyer-nest; my ontrent drie â vier jaren geleden ter hand gestelt heeft een extract uyt zeker boek. Dog alzoo dien Heer over twee jaren⁸⁸⁾ is overleden, en my den Autheur niet en heeft bekent gemaakt, zoo zal ik hier van woort tot woort het zelve extract verhalen, waar uyt U Ed: zult konnen sien dat 'er nog veele van mijn gevoelens zyn luydende aldus.

⁺Indien wy het Mannelijk zaad door een vergroot glas beschouwen, wy zullen daar in vinden kruypen en bewegen, duysenden van Beesjens.

Tegens de geboorte uyt een Ey, waar van zoo veele Schriften zijn in 't ligt gegeven, en ik ook over agt jaren⁸⁸⁾ ontrent die materie⁸⁹⁾, eenige dingen hadde uytgedagt, daar tegens stelle ik deze twijffelingen.

83) Supers., superscriptie, het opschrift op het omslag (Eng.: superscription).

+ Antwoord van L.

84) versiersels, verzinsels.

85) eerst, voor het eerst.

86) en is het ontkennende partikel.

87) ingebeelde, vermeende.

88) over (...) jaren, (...) jaar geleden.

+ Citaat.

88) over (...) jaren, (...) jaar geleden.

89) ontrent die materie is overtollig, daar het reeds opgesloten ligt in het voorafgaande waarvan.

[p. 49]

Supers²⁴⁾. was

For

Mr. LEEUWENHOEK

at DELFT

in HOLLAND.

Thesis

M^r. George Garden.

DEAR SIR,

⁺I received your very courteous and welcome letter of 24 August 1693 in the month of February 1694, which is the reason why I did not send you my reply to it sooner. I will touch only briefly on some matters concerning your theses.

As to the conjectures concerning the Female ‘balls’, or in other words Ovaries, I am still of opinion that these are mere figments, because in former days people have not been able to invent any better theses concerning generation. For when I began to speak for the first time about the Animalcules in the Male seeds, and of their extreme smallness, among many people this could not find acceptance.

I will say first that a certain Gentleman, knowing my activities and appreciating my theses concerning generation through Animalcules from the Male seeds, and rejecting the imagined Ovary, about three of four years ago handed me an excerpt from a certain book. But since this Gentleman died two years ago and did not tell me [the name of] the Author, I will here relate the said excerpt verbatim, from which you will be able to see that there are still many people who share my opinion. The excerpt reads as follows:

⁺If we inspect the Male seed through a magnifying glass, we shall find thousands of Animalcules creeping and moving about in it.

Against birth from an Egg, about which so many Writings have been published and about which eight years ago I had also invented some things, I advance the following reasons for doubt.

24) Supers.: the superscription on the envelope.

+ Reply of L.

+ Quotation.

[p. 50]

1. Of⁹⁰⁾ 'er in yder versamelinge⁹¹⁾ uyt het Vrouwelijke Eyer-nest een Ey uyt gelokt werd, en wanneer die versamelinge in eenen nagt hervat werd, waar dat dan alle die Eyeren blijven: en hoe dat het komt, dat 'er alleen maar uyt een, een vrugt voortkomt, en niet zoo wel uyt de andere, ofte uyt alle?

2. Wat men zeggen zal van die Vrouw-luyden die 10. 11. 12. ja 16. 17. en 20 jaren getrouwt zijn geweest, en schoon zy duysentmaal bekent zijn, nogtans geen vrugt voortbrengen, als⁹²⁾ na verloop van zoo veel jaren: of zij hebben geen Eyeren gehad, in het Eyer-nest, of die Eyeren zijn by verloop⁹³⁾ van tijd in het Eyer-nest gebooren.

3. Sommige Vrouwen naar dat⁶⁴⁾ zy eens twee of meer malen gebaart hebben, houden dan op 10. 11. 12. 13. 14. 16. jaren⁹⁴⁾ ende die verstreken zijnde, beginnen zy weder te baren.

Wat is hier de oorzaak van? of (1) de Eyeren ontbreken daar; (2) of zy zijnder nog niet volkomen gemaakt; of (3) zy werden bij 't verloop van zoo veel jaren op nieuw gemaakt. Want de Eijeren konnen zoo lang in het Eijer-nest niet blijven zonder ontfankenis en baringe, of zij zouden bedorven werden.

Deze en andere twijffelingen overdagt zijnde, zoo is de voortteelinge uyt de Eijeren, daar ik te vooren zoo veel aan gedefereert hebbe⁹⁵⁾, mij in veelen⁹⁶⁾ suspect, en te stellen onder de dingen die versiert⁹⁷⁾ zijn.

Wat de Dieren belangt, die Eyeren leggen en het geene U Ed: daar van komt te zeggen, dat is ook zeer na mijne stellingen⁹⁸⁾.

⁺Dat 'er van de Dierkens die in de Baarmoeders werden gestort, geen meenigte in 't eerste⁹⁹⁾ voortkomen, dat kan zoo wel plaats hebben, als dat 'er in 't eerst geen veel Dierkens aan het deel van het (cicatricula) doir¹⁰⁰⁾ van het Ey gemaakt werden. Schoon wy de plaats in de circulaire ronde aan het doir al vry kleyn stellen¹⁰¹⁾; en wie weet of niet veel Dierkens van die geene die van het Mannelijk zaad in de Baarmoeders gestort, als die tot een verandering gekomen zyn, schoon wy dezelve niet ontdekken, egter⁵⁾ in groote in de Baarmoeder zyn toegenomen. Want als wy stellen, dat veel meer dan tien hondert duysent Dierkens, die men in de Mannelijke zaaden ontdekt, met malkanderen zoo groot niet en zyn, als een zand¹⁰²⁾ groot is, en dat veele van

90) Of, indien.

91) versameling(e), paring; versamelen, paren.

92) bekent zijn, coïtus hebben ondergaan; als, dan.

93) by verloop, na verloop.

64) egter, toch; zelfs, zelf.

94) Men leze: ‘gedurende 10.... jaren’.

95) veel aan gedefereert hebbe, veel waardering voor gehad heb, hoog geschat heb.

96) in veelen, in vele opzichten.

97) versiert, verzonnen, gefantaseerd.

98) dat... stellingen, dat is ook nagenoeg wat ik gesteld heb.

+ Argumenten tegen GARDEN.

99) in 't eerste, aanvankelijk.

100) doir, dooier.

101) Het zinsgedeelte schoon... stellen schijnt eerder bij de voorgaande zin te behoren.
L. zoekt hier een verklaring voor het feit, dat hij in het ejaculaat met behulp van het mikroskoop vele spermiën kan waarnemen, maar in de vloeibare inhoud van het oviduct geen. Hij gaat ervan uit dat met een verandering van de spermiën (het verlies van de staart) tevens de beweeglijkheid verdwijnt, zodat ze in het uteriene secreet niet meer opvallen, zelfs niet als ze duizendmaal in grootte zouden zijn toegenomen. [Ha.]

5) egter, toch.

102) Een grof zand is 870 µ.

[p. 51]

1. If during each copulation an egg is elicited from the Female Ovary and if this copulation is resumed in one night, what becomes of all those Eggs, and how is it that a foetus comes forth from only one egg, and not from the others as well or from all of them?

2. What about those Women who have been married for 10, 11, 12, nay even 16, 17, and 20 years and, although they have had sexual intercourse a thousand times, yet do not produce a foetus until after so many years: either they had no Eggs in the Ovary or those Eggs were born in the Ovary after a certain time.

3. Some Women, after having borne children once, twice, or several times, stop doing so for 10, 11, 12, 13, 14, 16 years, and after this begin to bear children again.

What is the cause of this? Either (1) the Eggs are absent there, or (2) they have not yet matured, or (3) after so many years they were formed anew. For the Eggs cannot remain in the Ovary so long without conception and parturition but they would be spoiled.

Considering these and other reasons for doubt, the generation from the Eggs, in which I used to have such confidence, appears suspect to me in many respects and to be reckoned among those things that have been invented.

As to Oviparous Animals and your statements about this matter, these are very close to my own theses.

⁺That at first not very many of the Animalcules that are poured into the Uteri appear may quite well be due to the fact that at first not many Animalcules are formed in the part of the cicatricula or yolk of the Egg. Even if we assume the place in the circular rotundity of the yolk to be rather small²⁵⁾, who knows but many among the animalcules in the male seed which are poured into the Uteri, when they have undergone a change, may have increased in size in the uterus although we do not detect them? For if we assume that a much greater number than ten hundred thousand Animalcules which are detected in the Male seeds are together not as large as one grain of sand²⁶⁾ and that many of those Animalcules, instead of being little Worms

+ Arguments against GARDEN.

25) Here L. is trying to find an explanation of the fact that in the ejaculated semen with the aid of the microscope he can observe many spermatozoa, but none in the fluid in the oviduct. He assumes that with a change in the spermatozoa (the loss of the tail) the motility also disappears, so that they are no longer conspicuous in the uterine secretion, not even if they had increased in size a thousand times. [Ha.]

26) A grain of coarse sand is 870 µ.

[p. 52]

die Dierkens, in plaats van een Wormke met een lange staart¹⁰³⁾, in de Baarmoeder zijnde, yder een ronde figuur hebben aangenomen, en schoon yder van de zelvige, meer dan duysentmaal grooter was geworden¹⁰⁴⁾, dan zoodanigen Schepsel was, eer het in de Baarmoeder was gestort, zoo zal dan zulken Dierken, dat meer dan duysentmaal grooter is geworden, nog geen honderste deel van de groote van een grof zand¹⁰²⁾ konnen bereyken.

Zullen wy nu door een goet vergroot glas, onder alle die lijmagtige en te samen gestremde¹⁰⁵⁾ deelen, waar mede men bevind dat de Baarmoeders van binnen bezet zyn, en welkers beweginge van het Dierke ik vast stelle¹⁰⁶⁾ met de verandering is komen op te houden, konnen oordeelen, of het een levend Schepsel is geweest.

Dat 'er meenigvuldige ontfangingen¹⁰⁷⁾ gevonden zyn, buyten de Baarmoeders, dat en is my noyt te voren gekomen¹⁰⁸⁾. Dat 'er een kint van 26. Jaar in de buyk van de Vrouw is gebleven, Philosophicall Transactions N^o. 139. en de kleyne vrugt in de onder buyk, als N^o. 150. verhaalt en is geen gevolg¹⁰⁹⁾, dat het gewaande Eyer-nest daar toe yets gecontribueert heeft. Want hoe ligt kan een openheyt door een versweringe in de Baarmoeder komen, waar door de vrugt uyt de Baarmoeder kan gestooten werden, en aldaar voor eenige tijd blyven leggen, en welke openheyt daar na in de Baarmoeder weder kan toe genesen werden. Want hoe veel onbedenkelijke¹¹⁰⁾ voorvallen geschieden daar niet wel in accidenten die¹¹¹⁾ de Menschen onderhavig zyn, zonder dat wy eenige reden daar van ons konnen te binnen brengen.

Door welke verhaalde voorvallen, gelyk mede niet door eenige objecten in U Ed: Missive vermelt, kan ik als nog van geen ander sentiment werden.

Maar stelle¹¹²⁾ als nog dat de zoo genoemde Vrouwelijke ballen, of Eyer-nesten zoo men die ook mag noemen, loutere verdigsels zyn, voor zoo veel my tot nog toe is gebleken. Want als ik bezig was met spillige¹¹³⁾ Teven, en spillige Konynen te laten opkoopen, en die hebbende laten versamelen⁹¹⁾, eer dat ik die doode: zoo en heb ik noyt, eenig de minste deel, dat na een Ey uyt het Eyer-nest, anders Vrouwelijke ballen gezeyt¹¹⁴⁾, in de Baarmoeders hoornen konnen ontdekken, nog ook¹¹⁵⁾ een plaats aan het Eyer-nest, eenig teeken

103) Men leze hierachter: ‘te zijn’.

104) en schoon yder (...) grooter was geworden, en al was elk (...) groter geworden.

102) Een grof zand is 870 µ.

105) te samen gestremde, aan elkaar gekleefde.

106) vast stelle, overtuigd ben. L. heeft zijn snelle gedachtengang onvolledig weergegeven. Hij vraagt zich in deze zin af, of het wel mogelijk is in de kleverige substantie een deeltje te vinden, dat ‘een levend Schepsel’ is geweest, daar zo'n ‘Dierke’ naar zijn stellige overtuiging niet meer beweegt, als het eenmaal zijn verandering heeft ondergaan (zie ook aant. 74).

107) ontfangingen, vruchten.

108) dat en is my noyt te voren gekomen, daarvan heb ik nooit gehoord.

109) en is geen gevolg, daaruit volgt niet. Zie aant. 36 en aant. 38.

110) onbedenkelijke, ondenkbare.

111) accidenten die, toevalligheden waaraan.

112) stelle, ik beweer.

113) spillige, loopse. Dit woord, dat in het WNT niet voorkomt, is een vervorming van het Middelnederlandse spelich, ‘paardrift hebbende’.

91) versameling (e), paring; versamelen, paren.

114) Na gezeyt is het werkwoord geleek achterwege gebleven.

115) nog ook, lees: noch ook op.

[p. 53]

with a long tail, have each taken on a round shape in the Uterus, and even if each of them had become more than a thousand times larger than such a Creature was before it had been poured into the Uterus, still such an Animalcule that has become more than a thousand times larger could not yet attain to one hundredth of the size of one grain of coarse sand²⁶⁾.

Now shall we be able to find by means of a good magnifying glass, among all those viscous and coagulated particles with which the Uteri are found to be covered on the inside one that was a living Creature, since I am convinced that the motion of the Animalcule has ceased upon its change?

I have never heard that many foetuses have been found outside the Uterus. It does not follow from the fact that a foetus remained in a Woman's belly for 26 Years, Philosophical Transactions N^o. 139, and that of the small foetus in the abdomen as related in N^o. 150²⁷⁾, that the imagined Ovary contributed in any way to this. For how easily can an opening be formed in the womb by an ulceration, through which the foetus may be expelled from the Uterus and remain there for some time, while this opening in the Uterus may afterwards be healed again. Indeed, how many inconceivable events do not take place in accidents to which Human Beings are liable without our being able to imagine any cause for them?

Neither the events related nor any objections mentioned in your Letter can as yet induce me to change my mind.

But I hold thus far that the so-called Female ‘balls’, or Ovaries as we may also call them, are mere figments so far as has appeared to me up to now. For when I was buying Bitches and Rabbits in heat, allowing them to copulate before I killed them, I could never detect the slightest part resembling an Egg from the Ovary or Female ‘balls’ in the horns of the Uterus nor could I see

26) A grain of coarse sand is 870 µ.

27) See notes 12 and 13.

[p. 54]

konnen sien, daar een verbeelt¹¹⁶⁾ Ey mogt afgenomen zyn. Schoon in een versameling⁹¹⁾ van Hond of Konyn, wel 6. 8. ofte 10 Eyeren zoude moeten afgesogen werden. Om dat Hond, of Konyn, in eene versameling met 6. 8. of ook wel 10. jongen konnen bevrugt werden¹¹⁷⁾.

⁺Als ook mede begaf ik my toe ter tijd veel maal op onze Vlees-Hal, die niet meer als hondert voeten verre van mijn Huys afgelegen is¹¹⁸⁾, en wel voornamentlyk in die tijd van het jaar wanneer de Wet van onze Stad zeyt, dat alle Vrouwelijke Schaapen die geslagt werden op de Hal moeten komen, blyvende de Baarmoeders (dat men onder de Slagters de lek¹¹⁹⁾ noemt) aan de Schaapen vast, op dat de kuermeesters van het Vlees zoude konnen blyken, dat de Schaapen met geen jongen zyn beswangert geweest.

U Ed: zegt verder, dat de vrugt voor een considerabele tijd, geen connexje heeft met de Baarmoeder.

Wat hier van is, daar na en heb ik geen naauwkuerig onderzoek gedaan, want als ik de Baarmoeders hadde, die ik zag dat maar een weynig tijds¹²⁰⁾ bevrugt waren geweest, hadde ik zoo veel te doen, met het zoeken na het kleyne Schepsel, in de vloeybare vogt, dat ik na de rest niet om zag. En schoon wy konnen niet ontdekken dat 'er eenige connexje was met de Baarmoeder, zoo konnen wy ons niet versekeren, dat zulks waar is, om dat zoodanige dunne vaaten van de Baarmoeder tot het Dier konnen overgaan, dat die voor een goet vergroot glas verborgen zyn. Nademaal my in volwassene Schepsels, zoodanig dunne vaaten te meer maal zyn te vooren gekomen, dat ik in 't eerst maar dagt, het geene ik kwam te sien, een dikke aanklevende waterige stoffe te zyn, en naderhand naeuwkueriger examineerde, bevond ik, dat het een gantsche menbrane, met duysenden van vaaten was.

Als wy nu een Baarmoeders Hoorn komen op te snyde, waar in een jonge vrugt leyt, zoo konnen ook zeer ligt de dunne vaatgens, als zeer ontstark zijnde, komen te breeken¹²¹⁾.

Want onmogelyk kan een Dierke in de Baarmoeder, zoo het in 't eerst uyt een afgesogen Ey mogt gevoet werden, (dat ik gantschelyk ben ontken-

116) verbeelt, vermeend.

91) versameling (e), paring; versamelen, paren.

117) Daar uit de beschrijving van L. niet blijkt welke tijdsduur er lag tussen de copulatie en het doden van het dier, is niet vast te stellen of hij wel iets had kunnen waarnemen. In principe waren na ongeveer één dag de eicellen in de tuba en na drie dagen de blastocysten in de uterus wel waarneembaar, want zij zijn vele malen groter dan zaadcellen. Omdat L. in tegenstelling tot Garden geen onderscheid maakte tussen de Graafse follikel en de eicel, heeft hij waarschijnlijk naar een eicel van de verkeerde grootte, nl. de grootte van een follikel, gezocht (zie ook aant. 61). [Ha.]

+ Onderzoek baarmoeder van schaap.

118) De nieuwe Vleeshal te Delft werd gebouwd in 1650 en stond op de hoek van de Volderskade en de Hippolytusbuurt. Zie hierover R. Meischke 1967: Het klassicisme van 1620-1660, met name blz. 181-182.

119) de lek. Dit woord komt niet voor in het WNT, noch in het MNW en is evenmin in andere geraadpleegde woordenboeken, waaronder verscheidene dialektwoordenboeken, te vinden. Daar het in C overgenomen is, is het niet waarschijnlijk, dat het op een vergissing van L. berust, want die zou dan wel hersteld zijn.

120) een weynig tijds, gedurende een korte tijd; dus: waarvan de bevruchting betrekkelijk kort tevoren had plaats gehad.

121) Deze opvatting is niet juist. Als het buitenste vruchtvlies door middel van de vasculaire chorionvlokken contact maakt met de wand van de uterus, moeten de kleine bloedvaten spoedig waarneembaar zijn. Het is niet waarschijnlijk dat deze tijdens de dissectie allemaal zouden breken. [Ha.]

[p. 55]

in any place in the Ovary a sign that an imagined Egg might have been removed there, although in one copulation of a Dog or a Rabbit at least 6, 8, or 10 Eggs must be drawn off, because Dogs or Rabbits can be impregnated with 6, 8, or even 10 young ones in one copulation²⁸⁾.

⁺At that time I also went frequently to our ‘Vlees-hal’²⁹⁾, which is situated no more than one hunderd feet from my House, particularly at that time of the year when the Law of our City says that all Female Sheep that are killed must be taken to the Market, the Uteri (which among Butchers are called the ‘lek’) to remain attached to the Sheep, in order that it may be evident to the inspectors of the Meat that the Sheep were not pregnant.

You further say that for a considerable time the foetus has no connection with the Uterus.

As to this, I have not made any accurate investigation of it, for when I had in my possession the Uteri which I saw had been impregnated only a short time before, I had so much to do, looking for the small Creature in the fluid, that I did not attend to the rest. And although we cannot detect that there was any connection with the Uterus, we cannot be sure that this is true, because such thin vessels may lead from the Uterus to the Foetus that they are invisible even through a good magnifying glass, since in adult Creatures I have frequently seen such thin vessels that at first I thought that what I saw was a thick and glutinous watery substance, but when I examined it more accurately afterwards, I found that it was a whole membrane, with thousands of vessels.

Now when we dissect the Horn of a Uterus in which there is a young foetus, the thin little vessels, being very fragile, may easily break³⁰⁾.

Indeed, a little Animal in the Uterus, if it should at first be nourished from a drawn-off Egg (which I wholly deny), cannot possibly become larger

28) Since it does not appear from L.'s description what was the lapse of time between the copulation and the moment the animal was killed, it cannot be ascertained whether he could actually have observed anything. In principle the egg-cells in the tube were visible after about one day and the blastocysts in the uterus after three days, for they are many times larger than spermatozoa. Because, in contrast with Gardebn, L. made no distinction between the Graafian follicle and the egg-cell, he probably searched for an egg-cell of the wrong size, viz. the size of a follicle (see also note 17). [Ha.]

+ Examination of uterus of sheep.

29) The nieuwe Vleeshal (shambles) at Delft was built in 1650 and was situated at the corner of Volderskade and Hippolytusbuurt. On this, see R. Meischke 1967: Het klassicisme van 1620-1660, in particular pp. 181-182.

30) This view is not correct. When the extraembryonic membrane contacts the wall of the uterus by means of the vascular chorionic villi the small blood vessels must soon be visible. It is not likely that all of them should break during the dissection. [Ha.]

[p. 56]

nende) grooter van het Ey konnen werden, als het Ey groot is. Dit zoo zijnde, zoo moet volgen, dat het Dierke van de Baarmoeder gevoet werd, schoon wy geen streng gewaar werden, of konnen ontdekken¹²²⁾.

Dat 'er geen Dierkens konnen geformeert werden, zonder de Eyeren van het Wijfke, dat ontken ik gansch, tot dat de tegenwerpingen, die men my komt te doen, my met waarschijnelijkheyt, maar eenigsins zullen tot andere gedagten brengen, en by aldien U Ed: niet mogt geexamineert hebben, de Baarmoeders hoornen en verwaande¹²³⁾ ballen, anders Eyer-nesten gezeyt, van een Schaap, en agt geeft¹²⁴⁾ waar de opening van de Baarmoeders hoorn leyd, die de Eyeren zoude moeten af zuygen, als niet konnende tot het Eyer-nest reyken, als ook mede examineert de lengte, dunte en kromte van de Hoornen, zoo en twijffel ik niet, of U Ed: zult de zoo genoemde Vrouwelijke ballen, of Eyeren, gansch verwerpen.

Want U Ed: zult ook vinden, dat deze verwaande¹²³⁾ Eyeren, de eene boven de andere, niet alleen in groote en maaksel zyn uytstekende, maar dat de een buyten de andere in stoffe is verschelende¹²⁵⁾, en daar by zoo vast in een menbrane beslooten leggen, daar¹²⁶⁾ in tegendeel het Eyer-nest in Hoenderen en anderen Gevogelte, schoon die in groote zyn verschillende, egter⁵⁾ van een ende dezelvige stoffe zyn, en daar by in geen menbrane beslooten zyn, en dat yder maar aan een streng vast is¹²⁷⁾.

Ik weet dat men mijn wel zoude konnen te gemoet voeren, terwijl de⁺ voorsigtige¹²⁸⁾ Natuur niets te vergeefs gemaakt heeft, waar toe dan de Vrouwelijke ballen, anders Eyer-nesten genoemt, toe dienen.

Maar zoude¹²⁹⁾ daar op komen te zeggen dat ons veel zaaken voortkomen, daar ons de redenen ontbreeken; want wat dienst doet in ons oog, de Tepels aan de Mannelijke viervoetige Dieren. Ja zelfs wat nut doen de Tepels die wy Mannen aan onze Boesem hebben.

122) L. gaat ervan uit dat de voeding van de jonge vrucht alleen via de wand van de uterus gebeurt door middel van een navelstreng; de opname van voedingsstoffen vanuit het uteriene secreet was niet bekend. [Ha.]
In Brief [XXX] van 17 november 1716 aan Leibniz (In Antoni van Leeuwenhoek 1718: Sendbrieven..., blz. 292-305) geeft L. een afbeelding van de baarmoeder, de beide tubae en de eierstokken van een schaap. Ook hier spreekt hij van het gewaande Eyernest en de soogenaamde Eyeren.

123) verwaande, vermeende.

124) In L.'s gedachten heeft de negatieve veronderstelling blijkbaar plaats gemaakt voor een positieve: ‘als UEd. de baarmoedershoornen enz. van een schaap onderzoekt en aandacht schenkt aan..., dan twijfel ik niet...’ enz.

123) verwaande, vermeende.

125) de een buyten de andere (...) is verschelende, de een verschilt van de andere.

126) daar, terwijl.

5) egter, toch.

127) Deze beschrijving van L. van het ovarium van het schaap geeft duidelijk weer dat hij in het ovarium het verschil tussen follikel en corpus luteum heeft waargenomen (de een buyten de andere is verschelende), maar daaraan geen functionele betekenis heeft kunnen verbinden. Bij vogels wordt geen corpus luteum gevormd.
Hoewel de eicel in het ovarium van de vogel wel is omgeven door een membraan, de wand van de follikel, geeft L. een goede beschrijving van de follikelsteel. Deze dunne streng ontstaat als de follikel enkele dagen voor de ovulatie door een sterke opname van dooier door de eicel zo sterk gaat uitpuilen, dat deze alleen nog maar door de follikelsteel met het ovarium in verbinding blijft staan. [Ha.]

+ Nut van eierstokken ontkend.

128) voorsigtige, voorzienige.

129) zoude, ik zou.

[p. 57]

than the Egg itself. This being so, it must follow that the little Animal is nourished from the Uterus, although we cannot detect or discover an umbilical cord³¹⁾.

That no little Animals can be formed without the Eggs of the Female I wholly deny until the objections advanced against me with some probability shall induce me to change my mind. And if you examine the horns of the Uterus and the imagined ‘balls’ or Ovaries of a Sheep and pay heed where the opening of the horn of the Uterus lies which would have to draw off the Eggs, viz. that it cannot extend to the Ovary, and if you also examine the length, thinness, and curvature of the horns, I do not doubt but you will wholly reject the so-called Female ‘balls’ or Eggs.

Indeed, you will also find that of these imagined Eggs not only does one exceed the other in size and structure, but their material also differs, while they are further very firmly enclosed in a membrane, whereas [the eggs in] the Ovary of Hens and other Fowl, although differing in size, consist of the same material and further are not enclosed in a membrane, and that each of them is attached to only one cord³²⁾.

⁺I know that it might be objected against me: since provident Nature has not made anything in vain, what is the use of the Female ‘balls’ or ovaries?

But to this I could say that we see many things the reasons of which are hidden from us. For what is the use, in our opinion, of the Nipples of Male Quadrupeds? Nay, what is the use of the Nipples which we Men have on our Chest?

31) L. assumes that the young foetus is nourished solely via the wall of the uterus by means of an umbilical cord; the ingestion of nutrient material from the uterine secretion was not known. [Ha.]
In Letter [XXX] of 17 November 1716 to Leibniz (in Antoni van Leeuwenhoek 1718: Sendbrieven..., pp. 292-305) L. gives an illustration of the uterus, the two tubes, and the ovaries of a sheep. Here again he speaks of the gewaande Eyernest (the imagined Ovary) and the soogenaamde Eyeren (the so-called Eggs).

32) This description by L. of the ovary of the sheep clearly shows that he observed in the ovary the difference between follicle and corpus luteum (de een... buyten de andere... verschelende), but was unable to attach any functional meaning to this. In birds no corpus luteum is formed. Although the egg-cell in the ovary of a bird is indeed enveloped by a membrane, the wall of the follicle, L. gives a good description of the follicular stalk. This thin cord is formed when, a few days before ovulation, the follicle begins to protrude so much through a considerable ingestion of yolk by the egg-cell that it retains a connection with the ovary only via the follicular stalk. [Ha.]

+ Use of ovaries denied.

[p. 58]

Als wy ons gerust stellen, zonder daar mede ons hooft daar ontrent te willen belasten, met te denken, het geene in de Vrouwelijke geslagten in groote uytsteekt, dat zyn de Borsten; en Mammen, en Tepels in de Dieren. Dat¹³⁰⁾ de Mannelijke geslagten daar van eenigsints zyn van mede gedeelt. En zoo insgelijks, de Mannen zyn versien met ballen, en dit heeft eenigsints ook plaats in de Vrouwen, die men nu Eyer-nesten noemt, en gelyk de Tepels aan de Boesem van ons Mannen (voor zoo veel my bekent is) in ongebruyk zyn, zoo beeld ik my in, zyn de gewaande Eyer-nesten by de Vrouwen in ongebruyk.

Wanneer men¹³¹⁾ dit verbeelde Eyer-nest, of ballen, uyt de Vrouwelijke Dieren werden uytgesneden, dat die Dieren dan onvrugtbaar zyn, dat sta ik gaarne toe³⁰⁾, om dat ik my inbeeld¹³²⁾, dat met het af snyden, of af schueren van de gezeyde deelen, zoo veel vaaten gequest werden, die gedestineert waren, niet alleen om het voetsel tot groot makinge van de Dieren die in de Baarmoeder mogten leggen, toe te voeren, maar ook zelfs om de Baarmoeder¹³³⁾ te onderhouden, en te voeden, want wy bevinden dat wanneer de Eyer-nesten, of zoo genoemde ballen, uyt een Vrouwelijk Dier gehaalt zyn, dat niet alleen een Vrouwelyk Dier onvrugtbaar is, maar ook de Baarmoeder zoodanig gebrek is lydende, dat die inkrimpt of kleynder werd¹³⁴⁾.

Wat nu Swammerdam en R. de Graaf hare stellingen belangt. Ik hebbe die Heeren speciaal gekent, en zy hebben verscheyde malen in mijn huys geweest, en met vermaak beschout mijne ontdekkingen, en twijffel ook niet, zoo die Heeren nu nog leefden, of zy zouden schaamroot werden over hare ingebeelde verdigsels, daar zy tegen malkanderen, als yder willende¹³⁵⁾ de eer hebben van de nieuwe ontdekking van voorteelinge, door het Eyer-nest, door de hevige ontmoetinge die zy met malkanderen met woorden voerde, de laatste niet alleen siek wierde, maar ook de doot daar op volgde, zoo my doen ter tijd berigt wierd¹³⁶⁾.

Kort na het overlijden van R. de Graaf, kome ik te spreeken met een zeker geleert Heer, die onder andere tot my zeyde, waarom twisten de Menschen om het Eyer-nest, het en is geen nieuws, (zoo UE: het begeert) ik wil aanwijzen een Authuer, die al over een zeer groote reeks van jaren⁸⁸⁾, van het Eyer-nest heeft geschreven.

Dat ik de Dierkens van 't Mannelyk zaad te meer maal uyt de Baarmoeders Hoornen hebbe gehaalt, ter plaatse daar de jongen groot gemaakt

130) Deze zin sluit aan bij het voorafgaande met te denken. Men leze: ‘Wij kunnen ons gerust stellen met te denken, dat het mannelijk geslacht iets heeft meegekregen van wat bij het vrouwelijk geslacht in grootte uitsteekt.’.

131) Het woord men is overtollig, doordat L. de zin verder in de lijdende vorm heeft geschreven.

30) toestaan, toegeven, het eens zijn met.

132) my inbeeld, van mening ben.

133) zelfs om de Baarmoeder, om de baarmoeder zelf.

134) Het grootste deel van de uterus wordt van bloed voorzien door middel van de arteria uterina, terwijl de bloedvoorziening van het ovarium wordt verzorgd door de arteria ovarica. Er bestaan wel anastomosen tussen beide bloedvaten, maar het kleiner worden of inkrimpen van de baarmoeder na verwijdering der ovaria komt niet door een verstoring van de vascularisatie, maar door een veranderde hormonale beïnvloeding. [Ha.]

135) ingebeelde verdigsels, verzinsels, fantasieën; als yder willende, omdat zij ieder wilden.

136) L. doelt hier op de in 1672 woedende prioriteitsstrijd tussen Swammerdam en De Graaf, die beiden beweerden de ‘eieren’ van de zoogdieren en het bijzonder die van de mens ontdekt te hebben.

88) over (...) jaren, (...) jaar geleden.

[p. 59]

We may reassure ourselves, without racking our brains about it, by thinking that what is larger in the Female sex is the Breasts, and the Breasts and Nipples in Animals, and that the Male sex has also been provided with them to some extent. And in the same way Men are provided with ‘balls’ and this is also the case to some extent in Women, where they are called Ovaries. And just as (to my knowledge) the Nipples on the Chest of us Men are not used, in the same way I think the imagined Ovaries are not used in Women.

I readily admit that when this imagined Ovary or ‘balls’ is (are) cut out of Female Animals, they are then barren, because I am of opinion that when the said parts are cut or torn away, many vessels are injured which were destined not only to supply the nutriment for the growth of the Animals lying in the Uterus, but also to sustain and nourish the Uterus itself, for we find that when the Ovaries or so-called ‘balls’ have been removed from a Female Animal, not only is a Female Animal barren, but the Uterus is deprived of nutriment to such an extent that it shrinks or becomes smaller³³⁾.

Now as to the theses of Swammerdam and R. de Graaf, I knew these Gentlemen personally and they were several times in my house and saw my discoveries with some pleasure. Nor do I doubt but, if these Gentlemen were still alive, they would blush with shame about their figments, since, either wanting to have the honour of the new discovery of generation through the Ovary, they had such a sharp verbal altercation that not only did the latter fall ill, but this was also followed by his death, as I learned at that time³⁴⁾.

Shortly after the death of R. de Graaf I had a conversation with a certain learned Gentleman, who said to me, amongst other things: why do People quarrel about the Ovary? It is nothing new; if you wish, I will indicate an Author who already wrote about the Ovary a great many years ago.

It is true that I have often removed the Animalcules from the Male seed from the Horns of the Uterus, in the place where the young ones grow, and

33) The greater part of the uterus is supplied with blood by means of the arteria uterina, while blood is supplied to the ovary by means of the arteria ovarica. There do exist anastomoses between the two blood vessels, but the decrease in size or shrinking of the uterus after removal of the ovaries is not due to a disturbance of the vascularization, but to an altered hormonal influence. [Ha.]

34) Here L. refers to the struggle for priority raging in 1672 between Swammerdam and De Graaf, who both alleged that they had discovered the ‘eggs’ of mammals, and in particular those of human beings.

[p. 60]

werden, en niet vorder in de dunte van de Hoornen, na dat ik alvooren de Dieren hadde laten versamelen⁹¹⁾, is waar. Maar dat ik gelooven zoude, dat de Dierkens door die lange, en naeuwe digt gesloote Tuba, of hoorn zoude konnen gevoert werden, dat is voor my niet aannemelyk, gelyk ook veel geleerde luyden in ons Lant dezelve stellinge grotelijks zyn aannemende¹³⁷⁾.

Ik zoude deze wel verder uytbreyden, maar alzoo ik nog meerder zaaken zoude moeten herhalen, die ik al rede hebbe op het papier gebragt, ofte van de geene die ik oordeel dat de Werelt niet nut zyn; zoo zal ik afbreken, en tot U Ed: zeggen, dat ik te meer maal hebbe gezeyt, dat mijn voornemen niet en is hartnekkig by mijne stellingen te blyven, maar zoo ras, als men mijn waarschijnelyke redenen te gemoet voert, daar van ik een bevattinge kan krijgen, dat ik de mijne zal verlaten, en tot een ander overgaan, te meer, om dat doorgaans¹³⁸⁾ mijne tragtingen tot geen ander eynde strekken, als om de waarheyt, zoo veel in mijn vermogen is, voor de oogen te stellen, die te omhelsen, ende mijn kleyn Talent, dat ik ontfangen heb, te besteden, om de Werelt, van haar Out Heydens by geloof¹³⁹⁾, af te trekken, ende tot de waarheyt over te gaan, en die aan te kleven¹⁴⁰⁾.

P.S. Deze mijne verhaalde antwoort opgestelt hebbende, zende ik U Ed: schrijvens, nevens de gezeyde antwoort, na Amsterdam, aan zeker Hoogh geleert Heer, met de welke ik, wanneer nog in onze Stad was woonende, veele samen spraak hebbe gehouden¹⁴¹⁾, op dat dien Heer, aan wien ik zeer veel defereer⁹⁵⁾, U Ed: Missive, nevens mijne stellingen, mogt overwegen. Dezen Heer het toegezondene weder terug zendende, schrijft my onder andere het navolgende, dat ik goet gedagt hebbe hier nevens by te voegen, op dat U Ed: zoude mogen sien, hoe verwerpelyk de verwaande¹²³⁾ Eyer-nesten, anders Vrouwelijke ballen gezeyt, by dien Heer te boek staan.

d' H^r. ANTONI LEEUWENHOEK.

91) versameling (e), paring; versamelen, paren.

137) grotelijks, zeer stellig.
L. kan niet geloven dat de spermiën tot in de eileider kunnen komen, omdat deze zo dun en nauw is. In werkelijkheid komen er wel spermiën in de eileider terecht, en vindt de bevruchting er plaats in het ovariële einde ervan: bij mens en schaap in het ampulla-gedeelte, bij vogels in het infundibulum. [Ha.]

138) doorgaans, altijd.

139) Met Out Heydens by geloof bedoelt L. waarschijnlijk Aristoteles' leer van de spontane generatie, die hij bij voortduring heeft bestreden.

140) Bedoeld is wel: te doen overgaan en te doen aankleven.

141) Mede gezien de initialen B.H. onder de brief betreft het hier zeer waarschijnlijk de predikant Benedictus (de) Haan. Deze gaf al in 1677 een ooggetuigeverslag van L.'s onderzoekingen; zie Brief 33 [21] van 5 oktober 1677, Alle de Brieven, Dl. 2, blz. 236-270, met name blz. 256-260. Zie ook het Biogr. Reg. aldaar, idem, Dl. 2, blz. 450. Het aldaar genoemde beroepingsjaar naar Amsterdam, 1695, is een zetfout voor 1692.

95) veel aan gedefereert hebbe, veel waardering voor gehad heb, hoog geschat heb.

123) verwaande, vermeende.

[p. 61]

not further on towards the thin part of the Horns, after I had first allowed the Animals to copulate. But it is impossible for me to believe that the Animalcules could be transported through that long, narrow, and tightly closed Tube or horn, a thesis which many learned people in our Country readily hold³⁵⁾.

I might go further into this, but since I should have to repeat several things which I have already committed to writing or which I consider are of no use to the World, I will conclude now and tell you that I have said more than once that I do not intend to keep obstinately to my theses, but that, as soon as plausible reasons are presented to me which I can understand, I will abandon my views and adopt another, the more so because my efforts always have no other purpose but to reveal the truth to the best of my ability, to espouse it, and to use the small Talent which I have received to draw the World away from its Ancient Pagan superstititions³⁶⁾ and make it adopt the truth and adhere to it.

P.S. After having committed the said reply to writing, I sent your letter, together with the said reply, to Amsterdam, to a certain Very learned Gentleman³⁷⁾, with whom, when he still lived in this City, I often conversed, in order that this gentleman, whom I greatly esteem, might consider your letter and my theses. This Gentleman, when returning the letters sent to him, wrote amongst other things the following, which I thought fit to add here, in order that you might see from it how objectionable the imagined Ovaries or Female ‘balls’ are considered by that Gentleman.

Mr. ANTONI LEEUWENHOEK.

35) L. cannot believe that the spermatozoa can enter the oviduct, because it is so thin and narrow. In reality spermatozoa do get into the oviduct and fertilization takes place in its ovarial end: in human beings and sheep in the ampullar part, in birds in the infundibulum. [Ha.]

36) By Ancient Pagan superstitions L. probably refers to Aristotle's theory of spontaneous generation, which he continuously contested.

37) Partly in view of the initials B.H. in all probability this is the clergyman Benedictus (de) Haan Already in 1677 the latter gave an eyewitness report of L.'s investigations; see Letter 33 [21] of 5 October 1677, Collected Letters, Vol. 2, pp. 237-271, in particular pp. 257-261. See also the Biographical Register in that volume (2), p. 451. The year 1695 there mentioned as the year in which he was called to the pulpit in Amsterdam is a printer's error for 1692.

[p. 62]

⁺Mijn Heer en zeer waarde Vrind.

MEt de grootste lust van de Wereld heb ik U Ed: aangenamen gelesen, en ben verwondert dat' er nog Menschen gevonden werden, die het dolle gevoelen van het Vrouwelijke Eyer-nest staande houden. Hier in Amsterdam heb ik 'er al verscheyde op andere gedagten gebragt, door het geene ik van U Ed: gesien, en gehoort heb. enz:

Dat een vrugt buyten de Baarmoeder leven, en groeyen kan konnen twee voorvallen in Delft bekragtigen. De tweede Huys-vrouw van... borst zes weken voor haar doot haar lijfmoeder¹⁴²⁾ (by Doctor... zo als die geborsten, en ingekrompen is, bewaart in een liquer) na haar doot haalde de voornoemde Doctor in mijne ende Doctor... ende de Conrector... presentie een groote volwassene Vrugt uyt de opgesnedene buyk.

Een diergelijke voorval heb ik naderhand gesien in de opening van de Vrouw van...

U Ed: stelling, van het openen der lijfmoeder, door een swering, en haar weder toegenesing, word volkomen bekragtigt, door een voorval in de schoonmoeder van... Deze Juffrouw wierd swanger, haar vrugt zet zig in een zijde van de buyk, en bleef eenige jaren daar sitten: doen wierd zy op nieuw swanger, baarde een Zoon, (die nu by de 30. Jaren oud is) en ontrent een jaar daar na begint de harde dikheyt uyt de zijde weg te gaan, en loste zy volkome alle de gebeente van een voldragen vrugt door de ordinaire passagie, dog vermengd met veel stinkende slijm: en leefde deze Vrouw nog eenige jaren in redelijke gesontheyt.

De rest van U Ed: antwoort aan den Heer Garden, vind zoo gegront, dat ik niet zie hoe luyden, zonder vooroordeel het konnen tegen spreeken. Na cordiale groete enz:

U Ed: dienst willige Dienaar B.H.¹⁴³⁾

Amsterdam 28. February. 1694.

+ Brief van B.H.

142) De tweede Huys-vrouw, bij de tweede vrouw; lijfmoeder, baarmoeder.

143) C. heeft in plaats van deze initialen: ‘N.N.’.

[p. 63]

⁺Dear Sir and dear Friend,

I have read your welcome letter with the greatest pleasure of the World and am astonished that there are still found People who uphold the insane opinion about the Female Ovary. Here in Amsterdam I have already made various people change their minds through the things I have seen and heard from you, etc.

That a foetus can live and grow outside the Uterus can be confirmed by two events at Delft. The uterus of the second Wife of N. burst six weeks before her death (it was preserved by Doctor N. in a liquor, burst and shrunk as it was): after her death the aforesaid Doctor, in the presence of myself, Doctor N., and Conrector N., removed a big fully-grown Foetus from the dissected belly.

I later saw a similar case during the dissection of the Wife of N.

Your thesis of the opening of the uterus through an ulceration and its subsequent healing is completely confirmed by an event occurring to the mother-in-law of N. This Woman became pregnant: the foetus settled on one side of the belly and remained there for some years. Then she became pregnant, bore a Son (who is now about 30 years of age), and about one year afterwards the hard protuberance began to disappear from the side and she entirely discharged all the bones of a fully-grown foetus along the ordinary passage, but mixed with much stinking phlegm. And this woman lived for some years in reasonable health.

I consider the rest of your reply to Mr. Garden so well-founded that I do not see how unprejudiced people can contradict it. With cordial greetings etc.

your obedient Servant B.H.³⁸⁾

Amsterdam, 28 February 1694.

+ Letter from B.H.

38) Instead of these initials, C. has: ‘N.N.’.