| |
| |
| |
No 2781.
Christiaan Huygens.
[octobre 1692]. Appendice IVGa naar voetnoot1) au No. 2777.
La pièce se trouve à Leiden, coll. Huygens.
| |
Fig. 1.
Particulae aequales in AB aequales sunt singulis particulis aequalibus in BC. Singulae BC, bc vocentur aGa naar voetnoot3); singulae LK, lk vocentur e;  significat summam.
Constat jam summam omnium a aequari summae omnium eGa naar voetnoot4); quia ductae in unam particulam rectae AB vel BC, faciunt aream figurae ABC.
Summa ▭ orum kl. kB sive rectarum e in distantias suas ab AB, aequaliter crescentes, quae sunt a, est aequalis ½ summae qu orum ab rectis cb quae dividunt AB in partes aequales. Ratio intelligitur ex ungula 45 gr. super fig. ABC abscissa per AB, quia ungula haec secta planis ad figuram rectis, secundum lineas lk facit m ▭ orum kl. kB. Eadem vero secta planis ad figuram rectis, secundum lineas bc, facit  ½ qu orum ex bc sive a utrimque nempe omnia ducta intelligenda in unam particularum BC vel AB rectarum Ga naar voetnoot5). Itaque ae=½ aa.
| |
| |
| |
a |
e |
½ a brachia rectarum a super AB |
a brachia rectarum b super AB |
_____ |
_____ |
½ aa. |
ae. |
| |
½ aa semiquadrata super applicatis seu trianguli quorum anguli 45 gr. sunt ad AB. |
ae rectang. ae seu Bk, kl erectam super lk. |
⅔ a brachia istorum triangulorum super AB. |
a brachium rectangulorum ae super AB. |
_____ |
_____ |
⅓ a3. |
aae. |
⅓ a3= aae. |
| |
Fig. 2.
Hic super omnibus applicatis BC sive a residua parabolica ejusdem omnia parabolae, qualia sunt DEF, DGH, etc. intelligenda sunt, quae sunt inter se ut cubi rectarum a seu applicatarumGa naar voetnoot9). Quae residua in sua brachia ducta hoc est in ¾ a, facient producta in ratione quadratoquadratorum super a. Summa
| |
| |
vero istorum productorum erit eadem ac eorum quae fiunt ex rectangulis HG in kl, seu l, ductis in sua brachia a. Sunt autem HG=aa/r; residua ut DHG sunt ⅓ ▭ HD hoc est ⅓ a3/r.
⅓ a3/r [residuum HDG]. |
aa/r [recta HG] |
¾ a [brachium super AB]. |
e [recta kl] |
|
_____ |
_____ |
aae/r [rectang. HG kl] |
¼ a4/r |
a [brachium super AB] |
|
_____ |
|
a3e/r |
| |
Fig. 3.
Oportet a vel e [fig. 3] ab angulo recto B accipi ut theoremata ista locum habeant (cum vero aliter accipiuntur, vide quid eveniat in exemplo extremae paginae hujusGa naar voetnoot12), quae sic quoque vera sunt si curva CA in infinitum abeat secundum asymptoton BA, sed ita ut spatium tamen infinitum CAB aequetur certo spatio, sive ut quantumlibet prope ad certi spatij mensuram accedat.
| |
| |
Fig. 4.
Fig. 5.
Potest quoque curva solum incipere in D, ut DC [fig. 4] sit recta linea, DA curva, et tunc DC minima omnium a.
Potest etiam et infinita extensio esse curvae DA [fig. 5], et simul DC recta linea.
Attamen e quae in aequatione sunt tantum quae ex curva DA applicantur ad RA. Et e quae in ▭ DB vocantur E.
| |
Fig. 6.
BF [fig. 6] curva. BH=e; HK=a; BD sive GF=E maxima omnium e; DF=A maxima omnium a.
Hic summa omnium eea, hoc est solidorum ex omnibus a in quadrata distantiarum suarum à BG, erit aequalis
⅓ E3-⅓ e3. |
BD et BG in particulas utrimque aequales divisae intelliguntur; jamque in eea, e significant distantias ipsarum HK seu a à BG aequaliter crescentes; at in e3, e significat rectas à curva BF applicatas ad BG, eamque in dictas particulas aequales iis quae in BD, dividentes; denique in E 3, E significat rectas quarum singulae aequales GF sive BD, maximae omnium e, quaeque sunt ipsae e usque ad DF productae.
Demonstratio. Quum  omnium KL in quadrata distantiae suae e2, aequetur ⅓  cuborum applicatarum e, quae BG in particulas aequales dividere intelliguntur, sitque  omnium HL, ipsi DF seu maximae a aequalium, in quadrata distantiarum e2, aequalis ⅓ cuborum ex omnibus E, sequitur  omnium HK in qu. distantiarum suarum ee aequari ⅓  E 3-⅓ e3Ga naar voetnoot14).
| |
| |
Fig. 7.
BF [fig. 7] curva NP=e; PK=a; NO=E; OF=A.
Rectae a sunt à curva BF applicatae ad NO, eamque in particulas aequales dividentes.
Etiam hic aee=⅓  E 3-⅓ e3Ga naar voetnoot15).
Sed E in E3 significant e maximas per totum ▭NF applicatas ad NG, eamque in particulas aequales tum inter se, tum rectam NO dividentes.
e vero in e3 rursus applicatas à curva BF ad BG, eamque in particulas dictis aequales dividentes.
Item e in aee significat rursus distantias linearum PK ab recta NG aequaliter per particulas crescentes.
Fig. 8.
DQ [fig. 8] curva; NP=e; PK=a; |
NO=E; OD=A minima omnium a. |
Hic aee=  ⅓E 3+⅓ e3Ga naar voetnoot16); ut E in E 3 significet e maximas per ▭ ND applicatas ad NB.
e in e3 rursus applicatas à curva DQ ad rectam BQ, eamque in aequales part. dividentes.
At e in aee ut pridus significat distantias rectarum a ab NQ.
| |
| |
| |
Fig. 9.
Consideretur primo AH [fig. 9] divisa in partes minimas aequales, tunc singula quadrata ramorum BC applicata rectae AH vel ipsi aequali AV, vel alij lineae si velimus, faciunt rectas CQ, quae hic cadunt in parabolam AM, cujus vertex M, axis MH. Haec ex calculo ad אGa naar voetnoot18).
Deinde consideretur HN divisa in partes aequales ijs in quas secta fuit AH, nec referret si non exacte explerent HN, uti nunc faciunt quia ABN ponitur quadrans circuli.
Jam omnia simul rectangula ex BG in GH bis sumpta, aequari scimus omnibus quadratis CB (vide pag. 110Ga naar voetnoot19), ac proinde omnia simul rectangula BG in GH erunt aequalia ½ omnium quadratorum BC. Quare etiam omnia rectangula BG in GH si applicentur ad eandem AH aut aliam rectam, ad quam applicata fuerunt quadrata BC (ex qua applicatione hic natae sunt rectae GO, faciendo ut AH ad HG ita BG ad GO) erunt necessario omnes simul GO aequales dimidio omnium simul CQ, quae ex applicatione totorum quadratorum BC ad AH ortae erant; atque ita figura HON hic ½ parabolae AMH, sive ⅓ quadrati ex AHGa naar voetnoot20).
Hoc est fundamentum eorum quae habet Fermatius in libro de aequationum localium transmutatione pag. 51, 52 &c.Ga naar voetnoot21); quae ibi confuse perverse et nulla addita demonstratione proponuntur, et plena praeterea sunt sphalmatis typographicis.
| |
| |
| |
Fig. 10.
Ad pag. 54 operum FermatijGa naar voetnoot23).
Aequatio curvae CBA [fig. 10] b3=aae++bbe.
Sit oo=be; fit nova curva KHG in qua applicatae o sunt mediae proportionales inter b et e; dabiturque summa omnium e si detur summa quadratorum oo.
oo/b=e; fit b3=aaoo/b+bboo/b; b4=aaoo++bboo aequatio curvae KHG.
Sit jam ao=buGa naar voetnoot24); fit b4=bbuu+bboo; bb-oo=uu aequatio curvae GLM, quae est circ. circonf.a Ergo omnia o habentur quadra circuli.
Nam summam quad.orum oo scimus aequari duplae summae rectangulorum oaGa naar voetnoot25). Ergo et duplae summae rectang.orum bu, quia bu=oa. Si ergo applicentur omnia qua oo ad b, itemque applicentur omnia rectangula bu ad b, fient lineae quarum summa priorum oo/b sive e, erit dupla summae posteriorum, quae sunt u. Atqui omnes e faciunt spatium infinitum CBADEF, si nempe ductae intelligantur in unam particularum aequalium in quae DF infinita secta est a rectis e. Omnes item u faciunt quadrantem circuli DGM, ductae nempe in unam particularum aequalium in quas secta est DG à rectis u, quae particulae prioribus aequales ponuntur. Est ergo spatium infinitum CBADEF duplum quadrantis DGM. Adeoque quadratura ejus pendet a quadratura circuli.
| |
| |
Dico et spatium BPA esse duplum spatii GNL. Sunt enim omnia qu.a oo solidi EHDG ad omnia quadrata partium o in rectangulo EN, sicut omnes e in spatio BADE ad omnes partes linearum e in rectangulo BD. Itaque solidum ex EHGD circa ED est ad cylindrum ex ▭o EN circa eandem ED, ut spatium EBAD ad ▭ BD. Et dividendo, solidum ex EHGD ad solidum ex HNG circa eandem ED, ut spatium EBAD ad spatium BPA. Sed solidum infinitum ex KGDF est ad solidum ex EHGD, ut spatium inf.m FDAC ad spat. EBAD. Ergo solid. infin. ex EHGDGa naar voetnoot26) ad solidum ex HGN ut spat. inf. FDAC ad spat. BPA. Sed solidum inf. ex KGDF est ad solid. ex HGN ut omnia ao in spatio inf.o KGDF ad omnia ao in spatio HGN, hoc est ut omnes u in spatio DMG ad omnes u in spatio LGN. Ergo ut quadrans DMG ad portionem LNG ita spat. inf. FDAC ad spat. BPA etc.
KHG curva est ea quae nostra auxiliatrix ad construendum catenariamGa naar voetnoot27).
| |
Fig. 11.
Ad pag. 55 et 56, FermatijGa naar voetnoot29).
Aequatio curvae OC [fig. 11] datur bb-aa=ee, quae est circuli circonf.a PQ sunt e, PA vel QR sunt a. AO rad.=b. Quaeritur summa cuborum e.
Si haberem summam omnium aee, haberem et summam omnium e3, quia eea=⅓ e3Ga naar voetnoot30).
Sit bbo=aee, unde bbo/ee=
| |
| |
=a et o=aee/bb. Hinc curvam secundam construo AHC, in qua AL sunt e, LM sunt o; cujus curvae aequatio fit, substituto in aequ.e valore a, bb-b4oo/e4=ee, sive bbe4-b4oo=e6.
In hac curva jam sciri deberet summa omnium o.
Sit eu= bo. Si jam eu haberem, etiam bo haberem, ideoque o; fit autem nunc curva bbe4- e6= bbeeuu sive bbee- e4= bbuu quam construo ex eo quod u= bo/ e: sumtis e ut ante in AC aequalibus. Est autem haec curva ABC (LA= e, LS= u) eadem quae in Exemplo pag. 138 Ga naar voetnoot31); ut patet ex aequatione. In hac curva si haberem summam omnium e qu. (quae rectam AD aequaliter secare jam debent) in spatio ABD, itemque e qu. quae in spatio ADBC, haberem et eorum differentiam, quae aequalis est omnibus Ga naar voetnoot32) eu; unde bo haberem Ga naar voetnoot33).
Pono ee=by, unde y=ee/b et hinc quartam curvam invenio AGF quae est circuli circonf.aGa naar voetnoot34).
Ergo Ga naar voetnoot35) quia singula by sunt= ee erit summa ee ad summam differentiarum ee ut summa by ad  differentiarum by, hoc est ut ▭ AE ad semicirculum AGF. Et summa ee ad dimidiam summam differentiarum ee ut summa by, hoc est ut ▭
| |
| |
AE in altitudinem b ad dimidiam summam differentiarum by, hoc est ad quadrantem KGA in altitudinem bGa naar voetnoot36).
Ergo quadrans KGA in altitudinem b erit aequalis summae omnium e in u.
Ergo et summae omnium bo, quia aequalia posuimus eu=bo.
Ergo spatium AHC=quadranti KGA; quod NotandumGa naar voetnoot37).
Sed [  ] bbo erat=[  ] aee=⅓[  ] e3. Ergo quadrans KGA in altitudinem b, insuper ductus denuo in b, aequabitur ⅓[  ] e3.
Hinc vero invenitur centrum gravitatis ungulae super quadrante AOC abscissae per AO ang. o semirecto, oportet enim eam in brachium suum super AO ductam aequari omnibus semiquadratis super lineas e in ungula existentibus ductis in sua brachia super AO, hoc est in ⅔ e, unde oritur ⅓[  ] e3 pro producto ungulae dictae in brachium suum. Erat autem et solidum ex quadrante KGA in b ductum [  ]⅓ e3. Itaque solidum hoc suspensum in puncto C brachij CA aequiponderat sive aequalem gravitatis momentum habet super recta AO, ac ungula ante dicta. Quare ut ungula ad solidum illud, ita b ad brachium ungulae super AO. Est autem ungula=⅓ b3 ut aliunde notum, et solidum dictum=¼ bbq, si arcus GA sit q: nam KA=½ b. Itaque eorum ratio quae 4 b ad 3 q. Ergo ut 4 b ad 3 q ita b ad ¾ q, quae erit longitudo brachij ungulae in rectam OA, quod et aliunde scimus Ga naar voetnoot38) ita se habere. |
-
voetnoot1)
- Cet Appendice, emprunté aux pages 110, 111, 138-140 du livre H, contient les démonstrations des théorèmes qui servent de fondement à la méthode de Fermat, de laquelle il est question dans la Lettre No. 2777, et en outre quelques applications de cette méthode. Il a été reproduit dans un autre arrangement par Uylenbroek, Exercitationes, Fasc. II, p. 145-154.
-
voetnoot2)
-
Démonstration du théorème ∫xydx=½ ∫x2dy (en valeur absolue), où les intégr ations doivent être exécutées le long d'une courbe qui s'étend d'un point A sur l'axe des-y à un point C sur l'axe des-x.
-
voetnoot3)
- C'est la notation de Fermat, qui emploie les voyelles pour désigner les quantités variables et les consonnes pour les quantités constantes.
-
voetnoot5)
- C'est-à-dire en multipliant la première somme par une des particules kk et la seconde par bb où kk=bb.
-
voetnoot6)
-
Autre démonstration du même théorème. (Le moment de l'aire ABC sur AB est calculé de deux manières différentes).
-
voetnoot7)
-
Démonstration du théorème ⅓∫x3dy=∫x2ydx. (Le moment, sur un plan vertical passant par AB, de l' ‘ungula’ du § I est calculé de deux manières différentes).
-
voetnoot8)
-
Démonstration du théorème ∫x4dy=4∫x3ydx. (Le moment sur un plan vertical passant par AB du volume engendré par les paraboles z=y2:r est calculé de deux manières différentes).
-
voetnoot10)
- Il est clair que le même procédé pourrait servir pour la formule générale ∫xm dy=m∫xm-1 ydx, les aires es les centres de gravité des paraboles z=ym-2:rm-3 étant connus.
-
voetnoot13)
-
Extension des théorèmes de Fermat à quelques cas où la courbe ne s'étend pas d'un point de l'axe des y à un point de l'axe des x (c'est-à-dire où les termes x2y2m et x1y1m de l'équation mentionnée dans la note 14 de la Lettre No. 2777 ne s'annulent pas).
-
voetnoot14)
- Pour
E3 on pourra écrire: AE3; pour e3: ∫x3dy, si BH=x, HK=y. On a donc en langage moderne ∫xy2dx=⅓AE3-⅓∫x3dy; relation correcte.
-
voetnoot15)
- En posant NP=x, PK=y, on arrive à la relation de la note précédente.
-
voetnoot16)
- En parcourant la courbe dans la direction de Q à D on a, en notation moderne, ∫x2ydx==⅓ AE3-⅓∫x3dy, mais, puisque les accroissements dy de PK sont alors négatifs, on doit remplacer -⅓∫x3dy par ⅓
e3, ce qui amène la relation obtenue par Huygens.
-
voetnoot17)
-
Première application. Quadrature de la courbe x4-a2x2+a2y2=0.
-
voetnoot18)
- Il ne semble pas nécessaire de reproduire ce calcul puisqu'on trouve immédiatement QC=BC2:AH=(AH2-HC2):AH=AH-HC2:AH.
-
voetnoot19)
- Voir le théorème du § I de la présente pièce.
-
voetnoot20)
- Ainsi la quadrature est trouvée de la courbe GO=y=HG × BG: AH=x√a2-x2: a, ou bien: x4-a2x2+a2y2=0, sur laquelle Huygens remarque encore: ‘quadrabilis, 5ta Huyghenij, vide pag. 19. (Voir la note 2 de la Lettre No. 2735). Ejusdem generis cujus mea pag. 1 lib. G. [voir le § I de la pièce No. 2612] nec tamen prorsus eadem. Ergo apud Fermatium potuit hujus quadraturam invenisse Leibn.’ On rencontre cette quadrature de Leibniz à la page 51 de la Lettre No. 2664.
-
voetnoot21)
- Voir la note 14 de la Lettre No. 2777. Remarquons encore que plusieurs des erreurs typographiques assez embarrassantes qu'on rencontre dans l'édition originale ne se retrouvent plus dans l'édition récente de Tannery et Henry, où en outre la figure de la page 51 (page 271 de l'édition récente), a été améliorée par l'addition de la courbe HONH.
-
voetnoot22)
-
Deuxième application. Quadrature de la courbe xy2+a2x-a3=0.
-
voetnoot23)
- Ici, comme dans les autres exemples, Huygens a suivi les indications de Fermat; mais de manière à obtenir des résultats mieux précisés. La page 54 citée correspond à la page 279 de l'édition récente.
-
voetnoot24)
- En guise d'explication Huygens ajoute ‘pono ao=bu quia si inveniam omnia u habebo omnia ao, ideoque et omnia oo quia haec=bis omnia ao, Habebo autem omnia u positâ quadratura circuli’.
-
voetnoot25)
- Par l'application du théorème du § I de cette pièce, la courbe GHK étant supposée s'étendre jusqu'à l'infini.
-
voetnoot27)
- En effet, l'équation b4=aaoo+bboo peut être identifiée avec celle de la courbe xxyy==a4-aayy, mentionnée entre autres dans la pièce No. 2624.
-
voetnoot28)
-
Quatrième application. Détermination de l'intégrale ∫x3dy, étendue à un quart de cercle. Pour une cinquième application, se rapportant à la quadrature du ‘folium’ de Descartes, nous renvoyons à la pièce No. 2782.
-
voetnoot29)
- Voir les pages 281 et 282 de l'édition récente de Tannery et Henry.
-
voetnoot33)
- On a en effet:
eu
de=-½ e2du-½ e2du=½ VU2du-½ TU2du. Huygens d'ailleursajoute la justification qui suit: ‘Non enim hic omnia e qu.= 2eu, sed differentia quâ omnia quad.a rectarum e quae sunt in spatio CBDA superant omnia qu.a rectarum e quae sunt in spatio BAD, est aequalis 2 eu. Omnia eu est solidum ex figura ABC circa AD [il s'agit du cylindre sur ABC coupé par un plan partant de AD sous un angle de 45o]; hoc autem habetur aeq. dimidio ex omnibus e qu.is; hoc est ex solidis ex ABD et ACBD circa AD. Est enim horum differentia, hoc est summarum omnium dimidiorum quad.orum ee.’
-
voetnoot34)
- Puisque, d'après un petit calcul en marge, la substitution de ee=by dans l'équation bbee--e4=bbuu de la troisième courbe, amène l'équation b3y-bbyy=bbuu ou bien by-yy=uu.
-
voetnoot35)
- Le raisonnement qui va suivre, semble embarrassant et compliqué plus que nécessaire, puisqu'il suffit de remarquer qu'on a, d'après ce qui précède,
eu=½ UV2-½ UT2==½b XU-½b YU=½b aire FGA=b aire KGA; résultat consigné dans l'alinéa suivant.
-
voetnoot36)
- On lit encore en marge: ‘Nota hic ad summam omnium ee inveniendam in curva ABC, debuisse duci istas e ita ut rectam AD in partes aequales dividerent; neque aliter ad curvam ABC alia statui poterat ad rectam AD, in qua y essent ut ee. Ex duabus autem e quae sunt UT, UV, fiunt duae y quae sunt UY, UX’.
-
voetnoot37)
- On connaît donc de cette manière la quadrature de la boucle formée par la courbe y2=(a2-x2)x4:a4.
-
voetnoot38)
- Sans doute à l'occasion de la détermination du centre d'oscillation d'un secteur de cercle. Comparez la Propositio XXI de l' ‘Horologium Oscillatorium’, Pars Quarta, d'après laquelle la détermination du centre d'oscillation de la figure plane AOC, oscillant autour de l'axe OA, dépend de celle du centre de gravité de l' ‘ungula’ en question, et consultez en particulier le sous-article de cette proposition intitulé: ‘Centrum oscillationis Sectoris circuli’. En effet, la longueur
¾q du ‘brachium ungulae’ n'est autre que la distance du centre d'oscillation de la figure AOC à l'axe AO.
|