Oeuvres complètes. Tome VI. Correspondance 1666-1669
(1895)–Christiaan Huygens–
Auteursrecht onbekendNo 1724.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 401]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Den heer Des Cartes en wil ook niet dat de schijnsonnen juijst zouden komen inde doorsnijdingen van de krans en witte kring, gelijk inde roomse vertooningGa naar voetnoot3) in K ende N, en nu ook met d'onse bevesticht, maer hij zeijt dit bij geval also gekomen te hebben: twelk ick vertrou indien hij d'onse gesien hadde, dat hij wel anders van dese zaeke geoordeelt zoude hebben, want mij docht dat dese doorsnijdingen de voornaemste oorsaek waeren van dese twe schijn-sonnen. Also dat mij dese ue stelling (met de graen-bolletjes en de ijs-cijlinders) de waerheijt al heel gelyk schijnt te wesen, en noch te meer, om dat dese vertoningen wel meer in groenlant voorvallen, zo mij bericht is, alwaer ook ijs-Cijlinders gelijk ijs-druppels uijt de lucht komen vallen, en dat om de groote koude deser lucht. Dese lootrijGa naar einda) hangende Cijlinders, aldus in de lucht hangende, en voortgebracht worden door d'opstijgende dampen, even gelijk de ijsdruppels door de neerdalende vochtichheden, dat schijnt mij natuurlyk: Maer van dese hellende en leggende Cijlinders, gelijk in ue 6.7. en 8 figuer, en voornamelijk ue 7 figuer, die ontrent 45 graden na malkander toehellen, dat schijnt mij zo wat zeltsaem: en hier van schijnen voort te komen de twe grote witte boogen die wij zagen binnen int grote witte ront, welk ook schijnen te beginnen in ue 8 figuer, en dat recht tegen over de waere son, met dese half hellende Cijlinders, welke doorsnijdinge int tegen-overpunt bij ons zo niet gesien en worde, noch ook de vertooning van willem baerentsenGa naar voetnoot4), op haer vermaerde reijse na Nova Zemla, gelijk in d'eerste oude druckGa naar voetnoot5) te zien is: also dat het mij toeschijnt, dit also bij geval te komen, ende indien de doorsnijdinge bij ons ook int tegenoverpunt gevallen hadde, wij zouden | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 402]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
er ook een schijnsonne gesien hebben: also dat dese boogen schijnen te gevallen na t hellen deser Cijlinderen: twelk alle zo wat met schijn van reden dient betoocht te worden. Dit dan zijnde het antwoort dat ick op dese tijt hebbe konnen geven: zo is mij ook in dese oeffening voorgevallen de philosophije van den heer Des Cartes, welke in mij een groot licht geteelt heeft, en dat voornamelijk int stellen der zichtbaere werelt. Doch is mij hier een dink voornamelijk in tegen gevallen, waer me dat hij (mijns oordeels) zijn eijgen gronden me schijnt om veer te smijten, en dat om de beweginge der Cometen me te bewijsen, gelijk te zien is int derde deel zijnder beginselenGa naar voetnoot6), als dat de beweging na de son toe snelder is dan die veerder daer al zijn, en dat tot zekere palen toe, welke pael al tot buijten saturnus omring, zoude komen, ende dat dese beweging dan weer snelder zoude worden. Waer tegen dat den heer Le KonteGa naar voetnoot7) een tegenwerping gedaen heeft, gelijk te zien is inde 13 brief in het twede deel, en dit weer beantwoort van den heer Des Cartes inden 14 briefGa naar voetnoot8), en dat met weijnich fondament van reden, want hij bekent zelf dese ongelijke loop der materie, voornamelijk gestelt te hebben, om daer me de verschijninge der Cometen goet te maeken, gelijkt ook anders nergens toe dienen kan: welke beweging mij tegen de natuer en heel onfatsoenelijk schijnt, cnde noch dat dese beweging zo snel zoude wesen, dat een Comeet (verschenen inden jaere 1475) in zo een groten afstant van ons af zijnde, en noch zo uijtsinnich snel zoude vallen, dat die in elke etmael wel 30 of 40 graden zoude konnen aflopen, gelijk te zien is int 128 lit des derden deels. Dese dingen hebben mij heel wonderlyk voorgestaen, en langen tyt veel op gedacht, en niet konnen bedenken hoemen dit met natuerlijke reden enige schijn zoude konnen geven. Want int gemeen gaet de beweging met het gevolch der teykenen, en dese beweging der Cometen, gaet zo wel tegen als me, ja langs of dwars zo t valt, en de stelling van den heer Des Cartes en stont mij geheel niet aen, ook en kondense onder de verhevelingen des luchts niet gestelt worden gelijkse wel eertijts gestelt zijn: also dat in alle de hemelsche bewegingen mij op veele na niet zo vreemt en scheen als dese. Ten lesten is mij in dese oeffening te voren gekomen twelk mij heel natuerlijk schijnt, ende zal ue t zelfde hier mede deelen, als zijnde hier van de eerste, mits dat ick zeer begeerich ben om ue antwoort hier op te mogen zien. Ick zegge dan, dat de Comeetsterren voort komen van de vlecken die uijt de sonne geteelt wor- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 403]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
den, waer van den heer Des Cartes zeijt int 99e lit des derden deels, als datse lichtelijk geraeken tusschen deur de bolletjes of deeltjes der twede hooftstoffe, om na deGa naar voetnootb) middelpunten der draij - kringen daer rontom te gaen. Enige andere zijn noch kleijnder, en dese konnen ook van alle zijden na den hemel duergeraeken, of weer na de son gedreven worden etc. A. MetiusGa naar voetnoot9) in zijn Astronomicae institutiae op de globenGa naar voetnoot10) pagina 3 geeft dese sonnevlecken den naem van planeten die rontom de sonne gaen, en dat hij die met de verregesichten van zijn broederGa naar voetnoot11), verscheijdemael zoude waergenomen hebben, zo des morgens int op als des avonts int ondergaen van de son, en datse van de oost tot de westsijde van de son zouden passeeren ontrent in 10 dagen. Dese sonnevlecken zegge ick dat enige dichte vasticheijt bekomen, waer me datse van de sonne verwijden, ende met een rechte linie, als vande sonne uijtgespat of uijtgeschoten worden, en dat rechuijtgaende tot d'omloopen van mercurius, venus, den aertkloot of noch veerder, tot datse van haer veerd of dichte vasticheijt verlaeten wordende, en also weer na de son toekeeren, of inden hemel versmelten of verdwijnen: Waer af men tot beter bescheijt zoude konnen geraeken, indien de Cometen haer loop wat neerstiger nagespuert waeren. Ick neme | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 404]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
nu de loop van dese laetste int jaer 1664 en 1665 om de zelfde alhier met natuerlijke reden en wiskonstige regulen uijt te beelden, hoe dat die zienlijk aen ons vertoont is: waer uijt ick vertrouwe dat alle bewegingen der Cometen zullen konnen nagespuert worden, alhoe zeltsaem dat die zomtijts aen ons konnen voorvallen. Ick zegge dan datse met een rechte linie van de son uijtgaen, twelk blijkt aen dese Comeet om dat die in een groot ront langs den hemel gepasseert is: want laet een hemelkloot also geset worden, dat een evenaerlenkte van ontrent 134 graden en Zuijder brete 59 graden in het top komt, twelk gevalt ontrent de keel of krop van de grote beer, als dan zal de loop van dese Comeet gaen langs den horisont, wiens zienlijke loop begonnen is tusschen de rave en koornaer, int leste van november, gaende door de raven, de waterslang, t marseyl van 't schip, het achterste van de groten hont, de haes, de rivier, de walvismont, de voorbeen vande ram, eyndelijk een weijnich gekromt na de hoorn van de ram.  Om nu dese loop ogenschijnlijk voor te stellen, zo laet dit ront LGDAC den omloop des Comeets, als ook den horisont op een gestelden hemelkloot beteijkenen, T het top, wiens evenaer lankte en brete terstont gestelt is, AE Q den evenaer, CFL de ecliptica of de sons wech, P de pool, en PD de meridiaen. Laet nu ook dese figuer int plat T de son beteijkenen, en CFL den aertkloots - wech, daer van TB loopt uyt T de son tot ontrent 9½ graden in Canser, om dat de Comeet aldaer zijnde, doen was de son in tegenoverpunt, gelijk hier na ook bevonden zal worden, ende was den 30 december smorgens ontrent ten 8 uren. Ook staet te letten dat indien de Comeets wech juijst int plat van de ecliptica gevallen had, hij zoude ook in de ecliptica gebleven hebben, maer nu langs het ront GDAC gaende, zo moet die besuijden uijtgegaen wesen, daerom zo trek ick TO de Comeets wech, en neeme die recht onder TB te komen. Om dan te vinden hoe veel dat dese Comeet dagelijks van ons geweest is, en met wat hoek dat die besuijden de ecliptica uijt de son gegaen is, als ook hoe veer | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 405]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
van de son, en zijn dagelijks verwijden en naederen, en dat alle in deelen daer van de aertkloot wechs half middelijn 10000 doez. Hier toe neem ick den 15 december 1664 doen ick ten eerstemael zijn plaetse waernam, des morgens ten 6 uren, zijn evenaerlenkte ontrent 181 graden en Zuijder brete 22½ graden twelk op de voorgestelden hemelkloot of in dese figuer komt in G: den aertkloot op dese tijt zijnde in tegenoverpunt van de son 24 graden in 11, so mete ick dan op desen gestelden hemelkloot, of op een Astrolabi Catholicum, de streek en de hoochte van dese 24e graed in 11, dat is in dese figuer DE en EF, als ook de streek en de hoochte van de 9½ graden in ♋ dat is DA en AB, met noch de streek van de Comeet, dat is van D tot G. Dit hadde wel behoort uijtgereekent te wesen om zeker te gaen, maer also dit meer tijts van doen hadde alst mij te passe quam, zo ben ick met de uijtpassinge voort gegaen, ook also dese Comeets plaetse met d'een of d'ander wel wat verscheelde, zo hebbe ick dit zo noodich niet geacht. Ick vinde dan door uijtpassinge als geseyt is, voor DG 42½ graden en DE 66, dat is van E tot G of hoek ETG gelijk den hoek EFO 108½ graden diens half ront schil is 71½ graden voor TFO: ook vinde ick voor DA 49½ graden, zo blijft voor ETA of FTO 16½ graden en de hoochte EF 40 graden, diens scheelboogs hoekmaet is voor FT 76604, twelk zijn drie bekende palen des driehoeks FTO, waer door gevonden wort de zijde FO 21770 twelk is de veerheijt van t aertrijk tot de Comeet, als ook de zijde TO 72688.  Voort stelle ick dese twede figuer, alwaer S de son of aertkloot wechs middelpunt beteijkent, Thet top, en B de 9½ graden in ♋ ook in plaets van TO in d'cerste siguer, is alhier gevonden voor LO 72688, ende LS gelijk de sinus of hoek maet van de hoochte EF 40 graden 64279, en de hoek L recht, waer door gevonden wort de hoek
twelk de Comeet (volgens dese gestelden horisont) besuijden de 24 graden van 11 uijtgeschoten is: ook vint men in de zelfde driehoek voor SO 97009 twelk is de veerheijt van de son tot de Comeet. Om dese Comeet zijn beweging voort na te spueren, zo is die ook op den 21 december bij verscheijdene waer genomen, en ook bijGa naar voetnoot13) Jacob Bras- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 406]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
serGa naar voetnoot14) tot hoorn door de distantie van 2 bekende sterren uijtgereekent, zijn evenaer lenkte 64-33, en Zuijder brete 26-29, den aertkloot nu zijnde int begin van ♋, welke op een zelfde manier als voren afgepast, ick vinde voor GD 28 en DE 59½, dat is voor den hoek EFO 87½ graden, en DA 49½ als voren, dat is den hoek FTO 10 graden, als ook de hoochte EF 43½ graden, diens scheelboogs hoekmaet is voor TF 72540, waer door gevonden wort de zijde FO 12902 de veerheijt van t aertrijk tot de Comeet, en de zijde TO of inde twede figuer LO 74230, en SL gelijk
en de veerheijt van S tot O 101222. Voort is die op den 26 smorgens ten 2 ure waergenomenGa naar voetnoot15) bij H. la beenGa naar voetnoot16) tot dordrecht, ende ten 4 uren bijGa naar voetnoot17) Arent RoggeveenGa naar voetnoot18) en joos van breenGa naar voetnoot19) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 407]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
tot middelburgh, die al wat in haer observatie verscheelen, ick hebbe tusschen haer beijde genomen, doch A. Roggeveen naest, de evenaerlenkte 136½, en Zuijder brete 30⅔ graden, den aertkloot nu zijnde 5 graden in ♋, waer op ick vinde voor GD 2½ en DE 54½, dat is voor den hoek EFO 57 en ETO 5 graden, als ook de hoochte EF 45½ graden, diensGa naar voetnootc) scheelboogs hoekmaet is voor TF 70091, waer door ick vinde voor FO 8189 de veerheijt van t aertrijk tot de Comeet en voor de Zuijder afwijking 3-17 als ook de veerheijt van S tot O 103214. Eer ick veerder koom zal hier noch stellen uijt ue observatie van den 2 december smorgens ten half 7 ureGa naar voetnoot20), en zo veel ick kan bemerken dese evenaerlenkte 183¾ graden en Zuijder brete 19½, den aertkloot nu zijnde 11 graden in 11, waer op ick vinde voor GD 46 en DE 79 graden, dat is voor den hoek EFO 125 graden en FTO 29½ graden, als ook de hoochte EF 33 graden, diens scheelboogs hoekmaet is 83867 voor TF, waer door gevonden wort de zijde FO 34527 de veerheijt van t aertrijk tot de Comeet, en voor de Zuijder afwijking 8-43 en de veerheijt van S tot O 87909. Ick kome dan voort tot den 30 december savonts ten 9 uren, waergenomen bij A. Roggeveen, de evenaerlenkte 75½, en Zuijder brete 17½ graden. De Comeet die ick altijt in G gestelt hebbe, en nu verloopen zijnde over DA en E, zo stelle ick dese derde figuer van beteijkening als voren, ende den aertkloot F nu al tusschen de son en Comeet heen gepasseert zijnde, is hier nu in F 10 graden in ♋, zo vinde ick (door passinge als voren) voor GD 55 en DE 49, dat is voor den hoek ETG of EFO 6 graden en DA 49½ als voren, zo blijft voor den hoek FTO ½ graed, en de hoochte EF 47 graden, diens scheelboogs hoekmaet voor TF 68200, waer door ge- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 408]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
vonden wort de zijde FO 7037 veerheijt, en de Zuijderafwijking 2-30, als ook de veerheijt van S tot O 104312.  Alhier vintmen nu dat den aertkloot in dese tijt ontrent ½ graed geweest is, over de strael daer de Comeet uijtgeschoten is: en also de asimuth streek TAB niet recht maer scheefhoekich over de ecliptica gegaen is, en de Comeet hier besuijden zijnde, daerom is die van de aertklootsplaetse (zijnde 10 graden in ♋) ontrent 22 graden te rug gesien tegen 't vervolch der teijkenen, dat was 18 graden in 11. Als ook wanneer den hoek FTO maer ontrent 4 minuten groter genomen worde, dat is ruijmop 34 minuten als dan vintmen FO 7122 en de afwijking 2-50, als ook de veerheijt van S tot O 104980, welke ick om beter ordre alhier gestelt hebbe: en dit grote verschil komt om de kleijnheijt des hoeks FTO, maer den aertkloot wat verder van dese strael af zijnde, en de hoek wat groter gevallende, ten zal op een kleijn verschil zo veel niet verscheelen. Voort hebbe ick met enige van de mijne dese Comeet zelf waergenomen den 3 januarij 1665 savonts ten 6 uren, en uijt gereekent zijn evenaerlente 47-40 en Zuijder brete 2-30 zeer na over een komende met J. Brasser, den aertkloot nu zijnde 14 graden in ♋, waer op ick vinde voor DG 85½, en DE 43½ graden, dat is den hoek EFO 42 graden en FTO 6 graden, als ook de hoochte EF 48 graden, waer door gevonden wort de zijde FO 11900, de veerheijt van t aertrijk tot de Comeet, en de afwijking 2-42, als ook de veerheijt van S de son tot O de Comeet 106430. Den 9 januarij hebben wij en meer andere dese Comeet waergenomen, zijn evenaerlenkte 32-0 en Noorder brete 7-25 den aertkloot nu zijnde 20 graden in ♋, waer op ick vinde voor DG 103½ graden en DE 33½, dat is voor den hoek EFO 70 graden en FTO 16 graden, als ook de hoochte EF 49½ graden, waer door gevonden wort de zijde FO 22128 de veerheijt, en de Zuijder afwijking 1-46 als ook de veerheijt van S tot O 107947. Den 19 januari hebben wij en meer andere dese Comeet waergenomen, zijn evenaerlenkte 24½ en Noorder brete 12 graden, den aertkloot nu zijnde 30 graden in ♋, zo vinde ick voor DG 112 en DE 18 graden, dat is voor den hoek EFO 94 graden en FTO 31½, als ook de hoochte EF 50 graden, waer door gevonden wort de zijde FO 37865 de veerheijt van t aertrijk tot de Comeet, en de Zuijder afwijking 0-21 als ook de veerheijt van S de son tot O de Comeet 105340. Den 4 februari bij ons en andere, zijn evenaerlenkte 22 en Noorder brete 14 graden den aertkloot zijnde 16½ graden in ♌, zo vinde ick voor GD 117 en DE | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 409]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
6 graden, welke nu in dese derde figuerGa naar voetnoot21) over d'ander zijde van D gevalt, daerom den hoeck ETG of EFO 123 graden en DA 49½ als voren, dat is den hoek FTO 55½ graden, en de hoochte EF 47 graden, waer door gevonden wort de zijde FO 60835 de veerheijt van t aertrijk tot de Comeet, en de afwijking ten noorden 2-45 als ook de veerheijt van S tot O 95817. Tot besluijt zo vinde ick noch in ue observatie van den 20 februarijGa naar voetnoot22) die ick zijn evenaerlenkte vinde ontrent 20⅓ en zijn Noorder brete 15⅔ graden, alwaermen ziet dat hij een weijnich ten noorden opgaet, twelk zo vreemt niet en is dat hij int afdalen na de son toe iets van zijn rechte linie afgaet: niete min ick stelle als of hij in zijn rechte linie bleef, en d'aertkloot nu zijnde 3 graden in ♍, zo vinde ick dan inde derde figuer voor DG 119 graden en DE 27, dat is voor den hoek EFO 146 graden en de hoek ETO 76½ graden, als ook de hoochte EF 39½ graden, waer door gevonden wort de zijde FO 80102 veerheijt, ende Noorder afwijking 11-5 als ook de veerheijt SO 78543.
Dese reekeningen op dese verscheijden tijden hebbe ick alhier bij den anderen vergaert, te weten de veerheijt van t aertrijk tot de Comeet, de afwijking des Comeets van d'ecliptica op elke tijt, en de veerheijt van de son tot de Comeet, als ook het rijsen en daelen deses Comeets, en dat alle in 10000e deelen van d'aertkloot tot de son, als boven geseijt is.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 410]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Alhier is te zien dat de Comeet van den 15 (dat is in 13 dagen tijts) geloopen heeft of geresen is 910 deelen, dat is in elke dach 70 deele: en aldus voortgaende van den 15 tot den 21 zijn 420, dat is ook des daechs 70, ende van den 26 smorgens tot den 30 savonds, vint men 176 deelen, dat is in 4½ dage 39 deele des daechs, en aldus voortgaende men vint dat dese Comeet ontrent den 9 januari op zijn veerste geweest is, te weten 795 deelen buijten de aertkloots wech, en is van dien tijt af beginnen te daelen, en met der tijt wat snelder, gelijk dit alle hier boven te zien is, en ook inde volgende figuer afgebeelt wort:
 Alwaer dit halve ront beteijkent de wech die d'aertkloot gepasseert is, ende SO de strael of rechte linie die de Comeet uijt S de son geschoten heeft tot O, en ook weer langs de zelve gedaelt is, mits dater ook enige plaetsen geteijkent zijn waer de Comeet op seekere tijden geweest is. Alhier staet te letten op de opklimmende noord-afwijkingen, wiens oorsaeke mij scheen, om dat de uijtschietende strael noch enige graden bewesten of voor de hoochste booch van de 90e graed in d'ecliptica geviel (volgens dese gestelden hemelkloot) en daerom den aertkloot van desen horisont opliep. Doch alhoewel | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 411]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
dit na mijn voornemen niet altewel uijtvallen wil, zo dunkt mij dit nietemin met de verschijninge der Cometen over een te komen. Want onder de verschijninge der Cometen so dunkt mij dese soorte de wonderlijkste te wesen, om datse eerst smorgens en daer na savonts gesien wort, en ook om datse zo veer door den Zodiak loopt, ende zijn inden beginne kleijn en met een trage beweging, gelijk ook int eijnde: van welke soorte verstaen ick ook geweest te hebben de Comeet daer den heer Des Cartes van schrijft inden jaere 1475 en gebueren op dese wijse heel zelden, want hij getuijcht van geen meer als dese gelesen te hebben, ende moet geweest zijn met noorder afwijking. Een ander soorte van Cometen vinde ick die wel sinorgens en savonts gesien worden, maer t is in een zelfde etmael. Gelijk te sien is inde nieuwe hemelsche vertoningGa naar voetnoot23) van Christ. LongomontanusGa naar voetnoot24), gebuert inden jare 1607, die den 26 September Nieuwe stijl begon te verschijnen onder de buijck van de grote beer, en dat met een snelle beweging, gaende met het gevolch der teijkenen, benoorden arcturus, en besuijden de noortkroon, ende voort benoorden de waege ♎, tot dat die eijndlijk met een traege loop en int licht afnemende verdwenen is, benoorden t schorpioen. Op de naspueringe deses Comeets verstaen ick dat dit met een noord-afwijkinge tot enige graden in aries ♈ geschooten is geweest, also dat den aertkloot en de Comeet na malkander toegegaen zijn, maer de Comeet wat na bij t aertrijk komende, is meest ten eijnde zijnder uijtschieting geweest, also dat die met weynich voortgank aldaer een wijl is blijven hangen, ende den aertkloot verlopende, zo heeft dit een snelle beweging aen ons gesicht veroorsaekt aende Comeet: maer den aertkloot wat verder van de Comeet afgaende, is eijndelijk met een schijn van traege beweging verdwenen. In gevalle dat dese Comeet wat oostelijker of wat verder na taurus toe uijtgeschoten hadde geweest, also dat het aertrijk tusschen de son en de Comeet door gepasseert hadde, dan zoude dese gelijk de voorgaende geweest hebben, en zoude ook tegen t vervolch der teijkenen geloopen hebben, daerse nu met het gevolch der teijkenen gegaen is: twelk alles in een open spera met een loopenden aertkloot licht na te spueren is. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 412]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
In gelijke maniere isser ook een kleijn Comeetsterretje gesien int jaer 1647 int begin van october, loopende van bewesten botis, door botis, benoorden arcturus, na de noortkroon, ontrent evenwijdich met den aequinoctiael, geduerende ontrent een weeke lang. Dit comeet sterretje schijnt wel ontrent opt aertrijk aengeschooten te wesen, en door de aertkloots omloop zo is die met het gevolch der teijkenen schijnen te lopen: doch dese Comeet en is op veele na zo dicht niet aen t aertrijk geweest, om oorsaeke dat die zo kleijn en zo weijnich daegen gesien worde. Ontrent op gelijke maniere hebben wij nu ook onlangs dese laetste Comeet gesien int jaer 1665 die hier eerst den 6 april begonde gesien te worden, des morgens een weijnich besuijden t paerts been, gaende met het gevolch der teijkenen besuijden t hooft andromeda, daer ick hem den 11 april gesien hebbe, ende voort tot besuijden de triangel ▽ den 19 april alwaer hij des morgens met het sonnelicht is wechgenomen, ende hebbe hem daer na des avonts ook niet konnen zien. Dese is ook met een noorder afwijking en dat weijnich beoosten t aertrijk ontrent na t uijterste van libra ♎ toe uijtgeschoten geweest, ende wat na bij t aertrijk komende, hebben wij hem in zijn uijterste uijtschieting, of al in zijn daelen nade son toe beginnen te zien, also dat hij niet aen d'aertklootwech toe geweest en is, om dat hij met d'ordre der teijkenen al redelijk snel gegaen is, en hij is eijndelijk bij het sonnelicht verdweenen. De wijt vermaerde Comeet verscheenen inden jaere 1618 inde maent van december heeft hem eerst schielijk en groot beginnen te vertoonen des morgens den 1 december, bij de sterren van de waege ♎, en is gepasseert ontrent noordwest met een rechte linie dicht bij arcturus heen, in 27 dage tot ontrent de peerde van de waegen, of steert van de grote beer, daer hij met een traege loop en int licht afnemende verdwenen is. Op de naspueringe deses zo mach dit wel een derde soorte van Cometen genoemt worden, want dese is met een zuijder afwijking een weijnich beoosten t aertrijk (welke nu 9 graden in 11 was) uijtgeschoten geweest, om dat hij des morgens besuijden t oost eerst boven onsen horisont gekomen is, en ook zeer na aent aertrijk geweest, om dat hij zo groot verschenen is, hij moet ook al tot buijten d'aertklootwech gekomen hebben, om dat hij zo verre ten noorden gekomen is, en door de aertklootsbeweging ten oosten, daerom is hij ten westen of tegen t gevolch der teijkenen schijnen te loopen. Op gelijke maniere hebben wij ook een Comeet gesien int jaer 1652 wiens begin eerst in dese landen gesien worde den 15 december, en dat int uijterste zuijd bij de duijve noachs, gaende ten noorden of noord-westen opwaerts, eerst ten snelsten en opt grootste vertoonende, gink over de haes, de stiers oogen, t hooft medusa, tot tusschen perseus en de voet andromeda, alwaer hij na 20 dagen met een traege loop en int licht afnemende verdwenen is. Gelijk te zien is inden JahrbuchGa naar voetnoot25) van Stephanus fuhrmanGa naar voetnoot26). Op welke naspueringe blijkt dat dese nagenoech op een zelfde maniere geweest is als die van den jaere 1618, want dese ook met een zuijd-afwijkinge, doch schijnt ontrent recht op t aertrijk aengescho- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 413]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ten te wesen, om dat hij eerst int uijterste zuijd gesien worde, en ook door de aertklootsbeweging ten oosten, is hij ten westen schijnen te loopen, en eijndelijk met een trage loop verdweenen. Alhier valt nu licht het gene daer den Heer Des Cartes zo veel werk van maekt, dat is waerom dat een Comeet zo schielijk en met een grote glans ondekt, en waerom dat die zo lanksaem afneemt: want dewijle datse dan als vers uijt de sonne geschoten, ende van t zelve licht door den donkeren nacht aen ons gesicht ondekt wort, zo ist natuerlijk dat se dan in een groter glans vertoont, en wederom verder van de son of van t aertrijk afgaende ook met de tijt afneemt. Als nu en gevalter ook zo veel niet om de steert te maeken, want het blijkt dat het een doorschijnige materie is, wiens doorschijnige straelen zo een uijtschietende steert aen ons gesicht vertonen: ook en zoude het niet vreemt zijn, dat wanneer die ontrent het uijterste van de maen of eertklootsvloet is, dat alsdan de steert enige buijging zoude konnen veroorsaeken, en dat om tsamenloopen deser vloeden, twelk getuijcht wort wel gebuert te wesen. Alhier en schijnt nu ook niet vreemt hetgene dat bij RixiolaGa naar voetnoot27) te zien is in zijn beschrijvinge der Cometen, uijt Phranza in zijn vijfde boekGa naar voetnoot28), dat inden jaere 1450 een Comeet tusschen t aertrijk en de maen door gepasseert zoude zijn, indien mij recht geseijt is. Want de Comeet ist aertrijk zo na gekomen, also dat die tusschen ons en de maen is doorgeloopen: gelijk ook dese van den jaere 1664 den 27. 28 en 29 december het aertrijk heel na bij geweest is, dewijle dat de maen na gemeene stelling ontrent 4 of 500 der zelfde deelen van t aertrijk afgelegen is. Maer me dit hier bij laetende zal verwachten hoe dit bij ue opgenomen wort, ondertusschen hopende al is dit noch niet volkomelijk getroffen, dat het nietemin mach dienen tot een naukueriger naspuering van dese en andere wonderlijke werken gods: mits ue welvaert wenschende blijve na hartelijke groetenisse
Ue Dienst willige vrient Dirck Rembrantsz. Nieu-Nierop den 5 april 1669. |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
