Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

6244. 1643 juni 6. Aan W. de Groot.¹

Mi frater,

Dolor ex morte regis Ludovici XIII relevatur conspectu et filii nunc regis, in quo magna est indoles, et reginae nunc regentis citra exceptionem, in qua ea est morum suavitas ut nihil non boni ab ea sperandum sit.² Sed haec prima et satis subita mutatio nescio annon post se tractura sit alias in aula valde mutabili. De proelio Rocroiano scripsi quae hic dicuntur.³ Puto ducem Anguianum non cessaturum in hoc rerum cardine.

Graswinckelii librum iam legi totum.⁴ Materia ei bona suggesta est et laudo qui res istas ita tractant ut maxime se adstringant τῷ ὑποϰειμένῳ, nec faciant definitiones nimis diffusas. Magnus ei honos obtinget si Seldenum⁵ habebit adversarium, in omni iure peritissimum.

Anthologiam rogo promoveas.⁶ Blavium miror in Lucano ita diu morari,⁷ poemata non inchoare.⁸ At ego iam omnia Graeca et Hebraea quae sunt in Annotatis ad Evangelia transtuli in Latinum, et haec aliquando ei dare potero si in aliis mihi satisfaciat.⁹ Domini

1 Gedrukt Epist., p. 954 App. no. 656. Antw. op no. 6229, beantw. d. no. 6262 en 6276.

2 Op vrijdag 29 mei mocht de Zweedse ambassadeur de regentesse Anna van Oostenrijk en koning Lodewijk XIV persoonlijk zijn medeleven met het heengaan van koning Lodewijk XIII betuigen.

3 Grotius putte zijn kennis over het verloop van de slag bij Rocroi (18-19 mei 1643) wellicht uit het verslag dat de prins van Condé, de trotse vader van de fortuinlijke bevelhebber Louis II de Bourbon, hertog van Enghien, in Parijs liet circuleren.

4 Joachim de Wicquefort had Grotius de eerste vellen van Graswinckels ‘Copie d'une lettre touchant la justice ou l'injustice des armes du Parlement, contre le Roy de la Grande-Bretaigne’ toegestuurd; zie no. 6220.

5 Voor de Haagse advocaat-fiscaal mr. Dirck Graswinckel zou een polemiek met het geleerde Lagerhuislid John Selden een grote eer zijn.

6 Willem de Groot vroeg zich af of de Rotterdamse boekhandelaar-uitgever Johannes Naeranus wel goed genoeg geoutilleerd was voor het drukken van Grotius' Anthologia Graeca (BG no. 534).

7 De Amsterdamse uitgever dr. Joan Blaeu had de afgelopen week de eerste exemplaren van Grotius' nieuwe aantekeningen bij Lucanus (BG nos. 430 en 431) aan de familie getoond.

8 Niemand waagde zich meer aan een voorspelling omtrent de verschijningsdatum van de poemata.

9 Om vergissingen bij het zetten van zijn Annotationes in Novum Testamentum (BG nos. 1135, 1138 en 1141) te voorkomen maakte Grotius alvast vertalingen van alle woorden die in zijn aantekeningen in het Grieks en Hebreeuws werden aangehaald; zie Brandt-Cattenb., Leven II, p. 357.

[p. 310]

Utenbogardi coniecturam de Simplicio veram puto;¹⁰ Robertus Jansonius forte idem est.¹¹ Ego mihi non videor recte facturus si tot contradictoribus singulatim respondeam. Satis forte erit ad loca ipsa firmare sententiam meam.¹² Fallitur Simplicius, quod putat Psal. XLV, 10 Salomonem dici םיהלא [Elohim], nam id nomen de hominibus positum plurale est; de Deo ἐλλειπτιϰὴ pro םיהלאה יהלא, Deus deorum. Sensus autem loci est Deum ipsum esse solium, id est firmamentum, ἔϱεισμα Salomonis, idque perpetuo.¹³

In expositionibus locorum Evangelii quaedam rectius iam pervidi quam olim. Inter ea est quod Lucae dicitur XXI, 23 et Apoc. XI, versu 2.¹⁴ Revera non ad tempus longius quam mensium XLII pertinere, per quod tempus Jovis idolum ab Adriano positum stetit in Sione, id est usque motum Barchochebae,¹⁵ ut ostendam ad locum Apocalypseos. Gentes enim ibi sunt idololatrae. Λεγόμενοι θεοὶ, 1 Cor. VIII, 5, non alii sunt quam dii a gentibus sic dicti, neque ulla fuit causa cur Socinus, quem Simplicius sequitur,¹⁶ alio id traheret. De Epistola Johannis, in qua sola Antichristi vox est, video et hunc et alios nihil dicere, vi veri, ut spero, convictos. Ut iam ante scripsi, Ἀντίχϱιστος, sive ut Syrus¹⁷ recte interpretatur, falsus Christus, ψευδόχϱιστος, non potest esse nisi iudaeus; ἀντιϰείμενος

10 Johannes Wtenbogaert wees de sociniaanse predikant Jonas Schlichting aan als de auteur van het geschrift Joannis Simplicii notae in doctissimi cuiusdam viri commentationem ad secundum caput posterioris ad Thessalonicenses epistolae, 1643 (BG no. 1100 rem. 5 en BsG no. 325).

11 Van Grotius kwam de veronderstelling dat het brein achter de Brevis dissertatio, de visionibus quae capitibus XIII et XVII Apocalypseos discribuntur, auctore Roberto Jansonio Campensi (BsG no. 327) wel eens dezelfde Schlichting (Slichtingius) kon zijn. In werkelijkheid betrof het hier een Amsterdamse herdruk van een werk dat omstreeks 1630 in de Zevenburgse plaats Klausenburg (Cluj) was uitgegeven; vgl. nos. 6242 en 6251.

12 In zijn Commentatio de Antichristo, Amsterdam 1640 (BG no. 1100) had Grotius een op historische bronnen gebaseerde interpretatie van de tweede brief van Paulus aan de Thessalonicenzen opgenomen; zie no. 6139.

13 Zie de Notae van Joannes Simplicius, p. 64-65. De vergoddelijking van koning Salomo (Psalm 45:7-10) verwerpt Grotius in zijn Annotationum in Novum Testamentum tomus secundus (BG no. 1138) ad Hebr. 1:8 (Opera omnia theologica II, 2 (BG no. 919), p. 1012 r. 63 B- 1013 r. 53 A: ‘Pro ὁ θεὸς in Hebraeo est [Elohim] quod nomen pluribus quidem sive ‘Angelis’ sive ‘Iudicibus’ dari solet: at cum uni tribuitur, Deo soli convenit: quia tunc est oratio ἐλλειπτιϰὴ pro [Deus Deorum], ut alibi diximus. Sensus ergo est, ‘Deus ipse est sedes tua perpetua’, id est, si Salomonem respicimus, sicut sedes inconcussos tenet homines, ita Deus te semper in regno sustentabit: si vero Christum, Deus ipse te sustentabit in regno nunquam desituro’). Op dit onderwerp komt Grotius nog eens terug in zijn Rivetiani Apologetici, pro schismate contra Votum pacis facti, discussio (BG no. 1195) (Opera omnia theologica III (BG no. 919), p. 726 r. 37 B).

14 In de Annotationes in libros Evangeliorum, Amsterdam 1641 (BG no. 1135) had Grotius in zijn commentaar op de woorden ‘en Jeruzalem zal door heidenen vertrapt worden’ (Lucas 21:23-24) weliswaar gewezen op de overeenkomst met Openbaring 11:2, maar in dit deel van zijn annotaties op het Nieuwe Testament durfde hij nog geen conclusies te trekken ten aanzien van de datering. Deze tekortkoming maakt hij goed in de Annotationum in Novum Testamentum pars tertia ac ultima (BG no. 1141) ad Openbaring van Johannes 11:2: [et civitatem sanctam calcabunt mensibus quadraginta duobus]: ‘Celebris enim erat ex Daniele, quia per tantum temporis durarunt gravissima sub Antiocho mala, urbe etiam tunc profanata. Voluit autem Deus mala similia pari temporis spatio includi, ut eandem sibi nunc esse piorum curam ostendat quae olim fuerat. Tempus autem hoc putari debet ex quo strui coepit templum Iovis Capitolini ad motum usque Iudaicum duce Barchocheba’ (Opera omnia theologica II, 2, p. 1193 r. 51 A).

15 Bar Kochba (Barchocheba), leider van de joodse opstand (132-135) tegen keizer Hadrianus.

16 De socinianen deelden met de calvinisten het leerstuk van de identificatie van de Antichrist met de paus (Faustus Socinus Senensis, Opera omnia I, Irenopolis (Amsterdam) na 1656 (ca. 1668) [Bibliotheca fratrum Polonorum I], p. 345, en Jonas Slichtingius, Commentaria posthuma, Irenopolis (Amsterdam) na 1656 (ca. 1668) [Bibliotheca fratrum Polonorum V] ad 2 Thess. 3-17 (vol. II, p. 233-236)).

17 Grotius gebruikte een editie die teruggaat op de Latijnse vertaling van I. Tremellius van het Syrische Nieuwe Testament (Genève 1569) (Historical Catalogue of printed Bibles III, p. 945-946).

[p. 311]

respectum habet non ad Christum, sed ad Deum, et ita dicitur qui Deo se opponit et quod Dei est sibi vindicat, quod non potest convenire nisi paganis. Haec in antecessum tibi dico, ut scias nihil me dimoveri de sententia.¹⁸

Gaudeo filium tibi esse qui ad peculiarem familiae nostrae laudem, id est ad poeticam aspiret.¹⁹ Deus ingenium eius prosperet bona fruge.

Ex epistola quadam Ruari²⁰ video minus ei placere postrema mea pro pace ecclesiae scripta, nec miror. Vult enim ille, ut et alii, suum sibi ἀποσπασμάτιον manere incolume. Nostra ad Danielem mire probantur a Sorbonicis qui ea videre.²¹ Spero idem futurum de nostris ad Apocalypsin.

Velim primo commodo mitti ad me exempla aliquot opusculorum a nobis factorum pro pace ecclesiae ex editione Blavii.²² De chartis rogo res plane narretur ita ut gesta est; mea id interest etiam si obtenturus sim nihil.²³

Hic res adhuc bene procedunt.²⁴ Regina regens omnibus modis nos certos esse vult nihil se facturam sine foederatis. Eremitae qui antehac adversus ducem Vendocinensem testati fuerant, testantur falsum sibi per tormenta expressum. Multa talia fecit cardinalis. Regina regens protestantes huius regni securos esse iussit. Mansere illis edicta, idque se publicaturam et relaturam in acta parlamenti.

Vale cum uxore et liberis,

tibi obligatissimus frater,
H. Grotius.

18 Vgl. no. 6139 n. 14-20. Grotius bevestigt hier de juistheid van zijn visie met betrekking tot het optreden van keizer Gaius Julius Caesar Germanicus (Caligula) als ‘de mens der wetteloosheid ..., de zoon des verderfs, de tegenstander, die zich verheft tegen al wat God of voorwerp van verering heet’ (2 Thess. 2:3-4). In zijn Annotationum in Novum Testamentum tomus secundus komt hij bij de woorden ‘extollitur supra omne quod dicitur Deus’ nog eens op het onderwerp terug: ‘Haec verba de Daniele sumpta sunt, ubi de Antiocho Epiphane loquitur, XI, 36 ... Paulus, ne quis illos de quibus hic agitur deos esse crederet, cautionis ergo addidit λεγόμενον, qua nota et alibi designat gentium deos, 1 Cor. VIII, 5’ (Opera omnia theologica II, 2 (BG no. 919), p. 951 r. 20B).

19 Willems oudste zoon Johan had een gedicht vervaardigd op het overlijden van koning Lodewijk XIII.

20 Waarschijnlijk een schrijven van Martinus Ruarus aan de Parijzenaar Edmond Mercier; zie de bijlage in de brief van Pauwels Pels van 9 oktober 1643 (no. 6464).

21 Grotius' aantekeningen op het boek Daniel en zijn ‘adiecta ad Danielem’ zouden verschijnen in tomus II en III van de Annotata ad Vetus Testamentum (BG no. 1137). Vóór het ter perse gaan had hij zijn commentaren laten beoordelen door Denis Petau S.J., doctor van de Sorbonne; vgl. nos. 5657 en 5943 (dl. XIII).

22 De Via ad pacem ecclesiasticam (BG nos. 1167 en 1168), de Animadversiones in animadversiones Andreae Riveti (BG no. 1176) en het Votum pro pace ecclesiastica (BG no. 1184).

23 De familie was op zoek naar de papieren die in 1619 uit Grotius' toenmalige woning in Rotterdam waren gelicht.

24 Deze berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrieven van 6 juni 1643.

6 Iunii 1643.