Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 13

[p. 280]

5762. 1642 juni 23. Van W. de Groot.¹

Frater optime,

Postrema vice ad te non scripsi² quia Amstelodamum profectus eo quo tabellarius abit die extra urbem eram. Has igitur litteras binarum locum supplere rogo patiaris.

Ego apud Blavium tantum effeci ut editiones Viae ad pacem et Animadversionum tuarum iam sint absolutae et uterque liber hac septimana publici iuris sit futurus.³ Et sane intererat nostra ne diutius supprimerentur, cum ille nemini, hic paucis tantum sit visus, et iam Rivetus,⁴ qui diu cum Laurentiade⁵ contulit, responsum sibi dicat esse paratum. Idque sibi perfacile fuisse cum tu causam deseras, ita ille in litteris ad amicos scriptis praedicat. Rogat Blavius an non e re esse putes formam et liturgiam veteris ecclesiae, ad quam ab omnibus provocatur, conscribi ad eum fere modum quem in Epistola praescribit Cassander,⁶ et ecquem id in Galliis praestare posse putes, nam hic nemo facile auderet. Animadversiones tuas legi cum Utenbogardo et Geisterano,⁷ uterque tersum et pressum esse scriptum agnoscunt ideoque Riveti responsum videre avent. Ille etiam gratias Deo agere se dicit quod tale scriptum in vita sua prodierit, hic de toto negotio latius se cogniturum promisit.

De filii rebus cum Hasselario egi. Ille necdum certi quid promittere se posse ideoque ea de re ad te nondum scripsisse asseverat, caeterum fratrem consulem de toto negotio sollicite cogitare.⁸ Sed haec, ut nosti, lenta sunt, neque tam incerta sub spe, sine ulla pecunia, Amstelodamum conferre se potest filius. Nihil mihi magis in votis est quam ut praesens tecum de matrimonio filii agere possim, certo certius mihi persuadens fore ut non difficilem causam te iudice obtineam, sed id et locorum distantia et pericula itineris iam prohibent.

Hoofdius historiam Belgicam ab excessu Caroli ad obitum usque Wilhelmi Arausionensis brevi editurus est vernaculo sermone.⁹

Vossii tractatum de Tribus Symbolis propediem ut spero accipies.¹⁰ Vidi apud ipsum tuum de Origine idolatriae iudicium sane magnificum.¹¹ Vellet et ipse ad causam concordiae aliquid

1 Hs. Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 24, 246. Eigenh. oorspr. Antw. op nos. 5739 en 5745, beantw. d. no. 5775.

2 De laatste brief van Willem de Groot was van 9 juni (no. 5742).

3 Het betreft de Amsterdamse uitgaven van de Via ad pacem ecclesiasticam (BG nos. 1167 en 1168) en de Animadversiones in animadversiones Andreae Riveti (BG no. 1176).

4 Rivets Examen animadversionum Hugonis Grotii (BG no. 1180) zou in juli bij Elzevier te Leiden verschijnen. Voor de titel van het werk, zie Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau I, p. 181-183.

5 De Amsterdamse predikant Jacob Laurentius, auteur van het geschrift Hugo Grotius papizans.

6 De articulis religionis inter catholicos et protestantes controversis consultatio had Cassander in de jaren 1564-1565 geschreven als antwoord op een schrijven van keizer Ferdinand I.

7 De Animadversiones in animadversiones Andreae Riveti (BG no. 1175). Waarschijnlijk lazen Willem de Groot en de Haagse remonstrantse predikant Arnoldus Geisteranus (1593-1658) het werk voor aan de bejaarde Johannes Wtenbogaert.

8 Bij het zoeken naar een passende werkkring voor zijn zoon Pieter koesterde Grotius enige hoop op voorspraak van de Amsterdamse burgemeester Pieter Hasselaer. Ook diens broer Dirck Hasselaer (1581-1645), hoofd van de krijgsraad te Amsterdam, bleek niet ongenegen te zijn om zich met deze zaak bezig te houden (Elias, De Vroedschap I, p. 205).

9 De Neederlandsche Histooriën van Pieter Cornelisz. Hooft (1581-1647) zouden bij Louys Elzevier te Amsterdam verschijnen. Het octrooi op de publicatie werd op 30 augustus 1642 verleend (Briefw. P.C. Hooft III, p. 419-421, p. 428-431).

10 De Dissertationes tres de tribus symbolis, Apostolico, Athanasiano et Constantinopolitano van Gerardus Joannes Vossius. Dit werk, dat in Amsterdam bij Blaeu gedrukt werd, had Vossius op 21 mei 1642 opgedragen aan de jonge prins van Oranje (Rademaker, Life and Work of G.J. Vossius, p. 319-322).

11 Willem de Groot had ten huize van Vossius de brief gelezen waarin zijn broer aan Vossius de ontvangst bevestigde van diens De theologia gentili; vgl. no. 5712.

[p. 281]

conferre, sed non audet. Interea si quid de Calvino tibi posthac scribendum sit, rogat Balduini libellum diligenter legas, ubi multa sunt excerpta e litteris Buceri ipsum concernentia.¹² Laurentiades dicitur parare Anatomen epistolae tuae, quae iam Latine et Belgice seorsim edita est ut ex exemplo cognosces.¹³ Interim hoc scias oportet quod de concionatoribus Amstelodamensibus dixisti, posse verificari in Smoutio, quem magistratus urbe prohibuit, et Cloppenburgio, qui - conscius scriptorum a se libellorum quibus titulus ‘Echo’, ‘Schuttersdwang’, nomine seditionem sperantium - urbem ipse deseruit; sed nec reliquos omnino fuisse immunes, quippe cum duo deputati nomine totius synedrii Amstelodamensis magistratui edixerint ne Swartium, in seditione compertum et captum, capite mulctaret aut si id fieret, se pro magistratu amplius non oraturos neque animam agentibus adfuturos,¹⁴ tum vero et a toto synedrio scias conceptam quaestionem - quatenus cives magistratui debeant obedientiam, et super viribus iuramenti - quae theologicae facultati oblata est, et ad quam professores, et inter alios Rivetus, responderunt, cum tamen tota ea res ipsorum fori non esset.¹⁵

De rebus publicis nihil iam fere quod reponam habeo. Princeps cum exercitu circa Orsoiam est,¹⁶ et Vinarienses non longe.¹⁷ Melo caesarianis se parat iungere quod Vinarienses si poterunt impedient, sin minus, putatur et princeps se iis iuncturus.¹⁸ Suedorum in Silesia victoria, sane magnifica,¹⁹ multum favet Vinariensibus: absque ea foret maiores multo copias misisset imperator, nunc etiam his ipsis ad sua tutanda opus habet. Itaque res ad proelium spectare videtur, nisi Guebriano spes sit hostem commeatu arcendi, nam ipse cum a nostris confiniis non longe absit non est quod famem timeat.

Perpignani obsidionem lentius quam multi cogitaverant procedere video, et iam multi sparguntur rumores de morbo cardinalis et eius ab aula absentia, itemque de crescente Defiati²⁰ apud regem auctoritate. Quae quo eruptura sint, ex te cognoscere avebo.

12 In zijn brief van 17 juni had Vossius Grotius gewezen op fragmenten uit de briefwisseling van Calvijn met Martin Bucer. Vossius was deze teksten tegengekomen in een tractaat Ad leges de famosis libellis et de calumniatoribus commentarius dat de jurist François Bauduin in 1562 had gepubliceerd om zich te verweren tegen beschuldigingen van Calvijn c.s.; vgl. no. 5752.

13 Grotius' brief aan Laurentius was nu ook afzonderlijk, dus los van zijn Animadversiones, uitgegeven (voor de uitgaven en de vertalingen zie no. 5720). Laurentius beantwoordde de brief met een Hugonis Grotii epistola ad Jacobum Laurentium anatomizata (BG nos. 1203-1205).

14 De predikanten Adriaan Jorissen Smout en Johannes Cloppenburch hadden in de twintiger jaren de oppositie van de strenge Amsterdamse gereformeerden tegen de remonstranten geleid; in verband hiermee valt het conflict te vermelden over de eed die de schutters aan hun remonstrantse kapitein Jan Klaaszoon van Vlooswijck moesten afleggen (zie daarover de pamfletten ‘Echo ofte weer-klanck’, Hoorn 1628, en ‘Schuttersdwang ofte Verhael van de proceduren, ghehouden teghen seeckere schutteren tot Amsterdam’, Haarlem 1629: Knuttel, Cat. v. pamfl. nos. 3820 en 3950), en daarnaast ook de kwestie van de ter dood veroordeelde kapitein Zwart, die in april 1626 door de stedelijke overheid was betrapt op bedreiging van remonstranten (zie het pamflet ‘Authentijck ende Waerachtich Verhael van 'tgundt t'Amsterdam is ghepasseert’, 1630: Knuttel, Cat. v. pamfl. no. 4051).

15 Het advies van de Leidse theologische faculteit in de zaak van de schutterseed, dd. 6 december 1628, is afgedrukt in Aitzema (f^o) I, p. 806-808.

16 Het Staatse leger verliet de schans de Voorn op 17 juni. Op 21/22 juni betrok het stellingen aan de linkeroever van de Rijn, tussen Orsoy en Rheinberg (Het Staatsche leger IV, p. 128-129).

17 Maarschalk Guébriant lag met het Frans-Weimarse leger bij Uerdingen (in de omgeving van Krefeld).

18 De Spaanse legeraanvoerder don Francisco de Melo ging de linies versterken van het keizerlijk-Beierse leger van Melchior von Hatzfeldt und Gleichen en de graaf van Wahl (Episodes Guébriant, p. 278-279).

19 De Zweden hadden op 30 mei, in de omgeving van Świdnica, een grote overwinning op het leger van de keizerlijke veldmaarschalk Franz Albrecht, hertog van Saksen-Lauenburg, behaald.

20 In de Republiek was het nieuws van de arrestatie van Henry Coiffier de Ruzé d'Effiat, markies van Cinq-Mars, nog niet algemeen doorgedrongen.

[p. 282]

In Anglia nec turbae nec earum causae leniunt. Legati nostri an illuc ituri sint, mutato iam rerum statu, incertum est. Parlamentarii magis magisque in regem insurgunt et iam aperte declarant maiestatis iura apud se divisa, partem eorum regi cessisse, partem non minimam apud parlamentum esse. Neque tamen rex tantum apud se habet militum ut parlamentariis vim parantibus possit resistere.

Walonem Messalinum²¹ paucis hic notum et hodie mihi primum visum, ut nanciscar, operam dabo tibique mittam. Broechovium e XXIV viris obiisse iam intellexeris.²² Secretarius Amstelodamensis²³ rogatus quid e re publica scribi oporteret in negotio Laurentiadae, rescripsit optimum videri si quid fiat id magistratu quasi inscio factum debere videri,

tibi obsequentissimus frater,
Guilielmus Grotius.

21 In Parijs kon Grotius onmogelijk beslag leggen op een werk van Claude Saumaise, getiteld Walonis Messalini de episcopis et presbyteris contra D. Petavium Loiolitam dissertatio prima, Leiden 1641.

22 De Leidenaar Jacob van Brouckhoven, een van de vierentwintig gedelegeerde rechters over Oldenbarnevelt, Grotius en Hogerbeets, was op 16 juni 1642 overleden (van der Aa, Biographisch Woordenboek (f^o) I, p. 419; Res. SG 1610-1670, IV (1619-1620), ed. J.G. Smit en J. Roelevink, p. 35 no. 216).

23 De Amsterdamse stadssecretaris mr. Jan Roetersz. (1614-1667) (Elias, De Vroedschap I, p. 367).

Raptim. Hagae, XXIII Iunii 1642.

Bovenaan de brief schreef Grotius: Rec. 2 Iulii.