Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 13

5775. 1642 juli [5]. Aan W. de Groot.¹

Mi frater,

Probo quod Blavius nostra pro pace ecclesiae recudit.² Velim et scire quid de Lucano, poematis, Anthologia exspectare debeam.³ Nam si possim, nolim quicquam relinquere heredum curae, itaque rogo hac in re me quantum potes adiuves. Videbimus quid dicturi sint Rivetus⁴ et Laurentiades.⁵ Nihil causae video cur causam pacis ecclesiasticae a me susceptam bonis, ni fallor, conditionibus deseruisse dicas. Liturgias veteres edidere Cassander⁶ et Pamelius.⁷ Exstant et seorsim Syriacae et Arabicae et Graecae duae Basilii et Chrysostomi.⁸ Sane et missae Latinae complures a Rhenano⁹ et aliis editae. Haec omnia simul edi non abs re esset si editioni vellet curam suam contribuere Vossius, abs quo exemplar de Idololatria alterum quod accepe-

1 Gedrukt Epist., p. 938 App. no. 607. Antw. op no. 5762, beantw. d. no. 5788. De brief kan op 2 juli zijn geschreven; het postscriptum bevat echter berichten die Grotius voor zijn nieuwsbrieven van 5 juli had verzameld.

2 In de drukkerij van Blaeu werd nog gewerkt aan de uitgave van Grotius' Via ad pacem ecclesiasticam (BG nos. 1167 en 1168).

3 Uiteindelijk verzorgde Blaeu alleen een uitgave van de nieuwe aantekeningen bij Lucanus (BG nos. 430 en 431); zie voor de overige teksten BG nos. 1 en 534.

4 Rivets Examen animadversionum Hugonis Grotii werd in Leiden bij Elzevier gedrukt (BG no. 1180).

5 Laurentius' antwoord op de brief die Grotius tegen hem had geschreven (no. 5720). Eind juni was het geschrift, getiteld Hugonis Grotii epistola ad Jacobum Laurentium anatomizata, bij de Amsterdamse boekverkoper Hendrick Laurensz. verschenen (BG no. 1203).

6 De Brugse theoloog Georgius Cassander (1513-1566) verrichtte baanbrekend werk met zijn uitgave van een Liturgica, de ritu et ordine dominicae coenae celebrandae (Keulen 1558). In hetzelfde jaar liet hij ook nog een ander werk, de Ordo romanus de officio missae verschijnen (Dict. Théol. Cath. II, kol. 1823).

7 In de Epist. ten onrechte ‘Ramelius’. Cassanders stadgenoot Jacobus Pamelius (1536-1587) onderscheidde zich door enkele belangwekkende liturgische bronnen uit te geven in zijn Liturgica Latinorum (Keulen 1571 in twee delen; in 1610 werd het werk heruitgegeven onder de titel Missale SS. Patrum Latinorum sive Liturgicon Latinum).

8 De liturgieën van Basilius (ca. 330-379) en Johannes Chrysostomos (345-407). Een vertaling van de Syrische versie verzorgde Andreas Masius in zijn editie van Moses ben Kepha's De paradiso commentarius (Antwerpen 1569). De Liturgiae ... ex Arabico conversae, van de maroniet Victorius Scialach verschenen in 1604 te Augsburg.

9 Beatus Rhenanus (1485-1547) had teksten uitgegeven van kerkvaders alsook van een reeks ‘autores historiae ecclesiasticae’. Op deze plaats moet Grotius gedacht hebben aan diens bemoeienis met de editie van de Missa Joannis Chrysostomi ... a Leone Tusco olim conversa ... eadem recentius ab Erasmo Roterodamo tralata, Colmar 1540 (NDB I, p. 682-683).

[p. 299]

ram¹⁰ dedi Cordesio.¹¹ Literas eius accepi,¹² in quibus multa sunt mihi utilia, ut et in tuis, si quando pacis adversariis erit respondendum. Gaudeo domino Utenbogardo, quem quanti faciam et facere debeam optime nosti, institutum nostrum et quas monstro ei proposito convenientes vias non improbari. Geesteranum¹³ et alios qui pietatis causa multa pertulerunt, spero cum tempore visuros quam nihil ad illam pietatem profuerint tot novae ecclesiae, novi ritus, novum regimen, et ad nutriendum dissidium libido omnia ante dicta interpretandi¹⁴ in pessimam partem, quae meliore ansa, si dilectio adfuisset, arripi poterant. Malos mores qui mansere corrigi aequum est, sed an non hoc melius successurum fuerit, si quisque semet repurgans pro repurgatione aliorum preces ad Deum tulisset, et principes et episcopi correctionem desiderantes, non rupta compage, per concilia universalia in id laborassent. Dignum est de quo cogitetur.

Hasselarios¹⁵ de eo cogitare ut filium nostrum, quem alii et mihi et patriae inutilem reddere volunt, faciant patriae utilem et mihi minus indecorum gaudeo; multumque ipsis debeo eo nomine. Deus illorum conatus et mea vota prosperet ne plus adhuc doloris per eos accipiam a quibus solatia huius aetatis exspectare debebam. Si quando ad nos transcurrere poteris, facies rem mihi gratissimam.

Hoofdii historia¹⁶ ut credo plena erit veris ideoque non omnibus grata. Vossii liber de Tribus symbolis non poterit non esse utilis;¹⁷ utinam eo loco esset ubi ea, quae et optime novit et optime explicare potest, pro ecclesiae pace dare possit posteritati, nulla magis re eam demeriturus. Plane ita arbitror venire saecula in quibus tantum futurum sit litigandi taedium, quanta fuit iam pridem prurigo. Quae autem et me et te monuit Vossius, eorum meminero ubi erit opus.¹⁸

Qui epistolam meam ad Laurentiadem Belgicam reddidit parum fuit illarum rerum intelligens.¹⁹ De Amstelodamensibus antehac rebus, quae me mones, perutilia sunt et invenient suum locum suo tempore.

Guebriani res in bono esse loco²⁰ et publice et privatim gaudeo. Perpinianum nondum eo famis perductum est quo vellent Galli. Et non sunt edaces Hispani. Cardinalis novas habet vomicas et denuo inciditur Tarasconae, in cuius oppidi arce custodiuntur Thuanus noster et Chavigniacus, nam ipse Sanctimarcius in arce Montispessuli custoditur, tristi rege quod eius careat consuetudine. Cardinalis rursum gubernat omnia. Sed rex eum nondum vidit, tribus tantum leucis ab eo dimotus.

In Anglia quid futurum sit valde incertum. Audio legatos Batavos rogatu reginae Angliae adhuc detineri.²¹ Nescio an spes eius pependerit ab ea Gallicae aulae mutatione, quae incipiebat

10 Het tweede exemplaar dat Grotius van Vossius' De theologia gentili in mei mocht ontvangen; vgl. no. 5712.

11 De bibliofiel Jean de Cordes (1570 - † ca. 26 juli 1642), een priester die in 1616 de zorg voor de uitgave van Cassanders Opera Omnia op zich had genomen (DBF IX, kol. 623).

12 Het betreft Vossius' brief van 17 juni (no. 5752).

13 De met de familie De Groot bevriende remonstrantse theoloog Arnoldus Geisteranus (1593-1658); zie Biogr. Lexicon voor de Geschiedenis van het Ned. Protestantisme II, p. 209-210.

14 De lezing ‘interpretando’ verdient wellicht de voorkeur. Desondanks rijst het vermoeden dat deze passage corrupt overgeleverd is.

15 De invloedrijke Amsterdammers Pieter en Dirck Hasselaer leken enige aandacht te willen besteden aan de problemen van Grotius' zoon Pieter.

16 De Neederlandsche Histooriën van Pieter Cornelisz. Hooft werden in augustus uitgebracht.

17 Vossius' nieuwste publicatie, de Dissertationes tres de tribus symbolis, Amsterdam (Blaeu) 1642. Het woord ‘demeriturus’ aan het eind van deze zin verbeterd uit ‘demeriturum’.

18 Het advies betrof het raadplegen van het tractaat Ad leges de famosis libellis et de calumniatoribus commentarius van François Bauduin; vgl. no. 5752.

19 Een exemplaar van zijn brief aan Laurentius (no. 5720) had Grotius zijn broer op 17 mei toegestuurd. Weldra ging de tekst naar een drukker in Den Haag (BG no. 1202 rem. 1). Wie verantwoordelijk was voor de vertaling is niet bekend.

20 Deze berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrieven van 5 juli.

21 Koningin Henriëtte Maria had het vertrek van de Staatse ambassade tot bemiddeling in de Engelse geschillen tegengehouden.

[p. 300]

se aperire, an ab alia aliqua causa nobis incognita. Parlamentarii ulterius progrediuntur quam vestrae ferunt literae. Volunt enim iura regia esse deposita revocabilia ad nutum parlamenti.²²

Walonem Messalinum²³ gaudebo videre, ubi se dabit occasio mittendi. Et episcopi catholici et senatores advocatique partis alterius in meis contra Rivetum²⁴ optimam credunt ostendi viam ad sanandum ecclesiae vulnus. Deus multos det talia cogitantes. Valde desidero nostra postrema pro pace ecclesiae opuscula in Anglia legi. Vereor ne minus id curent librarii. Fac quod potes, et optimae matri uxorique tuae et liberis omnia dic quae dici par est,

tibi obligatissimus frater,
H. Grotius.

22 Grotius spreekt hier over ‘the humble petition and advice of both houses of Parliament, with Nineteen Propositions sent unto his Majesty’, dd. 3/13 juni 1642 (The Parliamentary History of England II (1625-1642), kol. 1324-1327).

23 Het werk dat Claude Saumaise onder deze naam in 1641 te Leiden had laten drukken.

24 De Animadversiones in animadversiones Andreae Riveti (BG no. 1175).

Lutetiae, 2 [sic] Iulii 1642.

Rotterodamensia nostra²⁵ edi et quamprimum opus est. Rogo me adiuves quantum sine tuo damno fieri potest. Nescio an Mileterii librum²⁶ acceperis et quae per dominum Stradium²⁷ alia misi. Auratus noster se dedit communioni romanae, id est monsieur d'Or.²⁸ In Animadversionibus ad Animadversiones Riveti, fol. 10, pro ‘praeferri’ scribendum: praeferre.²⁹ Captus est in Italia dux Bulionius. Multis idem eveniet si diu vivat cardinalis. Videtur mihi fuisse horum parum peritus qui epistolam meam ad Laurentiadem transtulit. Si nosti quis sit, indica, quaeso. Filius meus maximus natu³⁰ in gravissimum morbum incidit. Incipit corpore revalescere, utinam et animo. Ego circa eum feci quod debui, sic et circa alios faciam.

25 De uitgave van de Autentycque stucken, raeckende de saecke van den heer Hugo de Groot ... (BG no. 889).

26 Le Catholique réformé van Théophile Brachet de La Milletière.

27 Godefroi d'Estrades (1607-1686), kolonel van een Frans regiment in Staatse dienst en tegelijkertijd tussenpersoon in het contact van Frederik Hendrik met de Franse autoriteiten (Schutte, Repertorium II, p. 9-11). In juni keerde d'Estrades van een verblijf in zijn vaderland terug naar de Republiek (Correspondance d'Estrades I, p. 123).

28 François d'Or was predikant te Sedan geweest, maar wegens zijn remonstrantsgezinde gevoelens afgezet. Een tijdlang was hij goed bevriend met Grotius en zijn familie; vgl. no. 1063 (dl. III). Zie ook Pintard, Libertinage, p. 50 en p. 607.

29 Correcties voor de voorziene uitgave van Grotius' Animadversiones in de Republiek (BG no. 1176).

30 Cornelis de Groot die een half jaar geleden zijn militaire loopbaan had afgebroken.