Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 12

5074. 1641 februari 23. Aan I. Jasky.¹

Nobilissime domine,

Recolligere christianos in tot membra sparsos non primus conatur D. Milleterius.² Cucurrerunt idem stadium Erasmus, Cassander,³ Melanchthon, Wicelius,⁴ Casaubonus multique alii, quorum et syllabi sunt editi.⁵ Neque isti viri a magno et odioso labore passi sunt se absterreri difficultatibus sane manifestioribus quam ut eas non viderent. Sed successus regimen Deo omnipotenti permittentes, cuius est nosse tempora et articulos temporum⁶, fecerunt, quod pios ac veritatis simul et pacis christianae amantes decebat. Vapulant utrinque, ut solent, qui rixas dirimunt. Sed Deus, qui Deus est pacis,⁷ de illis integre iudicabit. Neque vero desunt illis etiam hominum secunda iudicia, piorum atque eruditorum, qui contra aliorum numerum pondere valent.

Quod dicitur synodo Constantiensi, quae synodorum universalium auctoritatem etiam in papas firmavit, definitum haereticis non habendam fidem,⁸ ea in re vereor, ne aliqua et ipsi synodo et iis populis, qui eam synodum receperunt, quos inter sunt Galli, fiat iniuria. Dicuntur

1 Hs. Gotha, Stadtarch., cod. A 473, f. 36. Gedrukt Epist., p. 668 no. 1478; Grotii Epist. ad Iaski, p. 85 no. XXXVI. Het postscriptum ontbreekt in de uitgave der Epist. Antw. op no. 5027; beantw. d. no. 5125.

2 Théophile Brachet, sieur de la Milletière (no. 5005 n. 10); zie ook no. 5027.

3 De Zuidnederlandse theoloog Georges Cassander (no. 5018 n. 10).

4 Georg Witzel (Wicelius) (1501-1573), Duits katholiek theoloog. Vgl. LTK X, kol. 1205v.; RPTK XXI, p. 399-409.

5 Grotius zal hier doelen op de boekenlijst met irenische literatuur van Jean Hotman (Hottomannus) (1552-1636), Syllabus auctorum, qui de conciliatione controversiarum in religione scripserunt; hij nam deze op aan het slot van de Amsterdamse uitgave van zijn Via ad pacem ecclesiasticam, ... MDCXLII (BG no. 1167). Zie ook G.H.M. Posthumus Meyjes, in: D. Baker (ed.), Reform and Reformation, p. 175-193; id., in: Grotiana N.S. II(1981), p. 3-29; voorts infra nos. 5475 en 5489.

6 Vgl. Act. 1:7: Non est vestrum nosse tempora vel momenta, quae Pater posuit in sua potestate.

7 Vgl. 2 Cor. 13:11.

8 Zie ook no. 5027. Johannes Hus kwam met een vrijgeleide van keizer Sigismund naar het concilie van Konstanz (1414-1418), maar werd desondanks gevangen gezet en tenslotte tot de brandstapel veroordeeld. Op grond daarvan werd in gereformeerde kring aangenomen dat het concilie had besloten dat men tegenover ketters een belofte niet behoefde na te komen. Zie nog Dirck Graswinckel, Dissertatio de fide haereticis et rebellibus servanda (Dordrecht 1660).

[p. 126]

quidem eius synodi consessores datam Husso fidem violasse. Defendit eos Rosweidus⁹ dicens fidem ei tantum datam tuti itineris. Alii rem aliter se habuisse volunt. Facti est quaestio. In iuris quaestione omnes doctores, qui de casibus conscientiae scripserunt, conveniunt fidem servandam etiam haereticis. Molanus¹⁰ etiam librum scripsit hoc titulo: Fidem haereticis servandam. Nec quisquam, quod sciam, episcoporum aut doctorum Galliae, qui Constantiensem synodum probant, hac de re dubitant.

Scythae autem, vicini vestri,¹¹ si contra fidem agunt, multum degenerarunt ab antiquis temporibus, cum dicerent se iurare non aliter quam colendo fidem et religionem se in ipsa fide nosse. Obtentum audio illos habere, quod non persoluta sint quae ex foedere debebantur. Mos autem est illarum gentium manu sibi ius dicere. An vero, etiamsi ipsi peccassent, rectum sit legatos¹² retineri, cogitandum est Polonis. Caesar apud Sallustium ait omnia mala exempla ex bonis initiis orta esse.¹³

Non satis intelligo, quae tricae nectantur in feudo Prussico. Nam si haereditario iure ei¹⁴ debetur investitura, quis dubitat quin veteribus pactis stare debeant et senior et vasallus neque vero nolenti possit novum onus iniungi?

Batavi iam didicerunt mordere fraenum et, si qui sunt quibus id dolet, solam retinent tacendi libertatem.¹⁵ Catalani dominum mutarunt. Iam eos Gallia ut suos tuebitur. Exspectamus hic legatum¹⁶ a novo Portugalliae rege. Ita satis nunc domi turbarum habet qui alia regna turbare solebat.

Felicem annum vicissim precor Nob. v. patriaeque ipsius¹⁷ et amicis.

Nob. vestrae¹⁸ addictissimus
H. Grotius.

9 Heribert Rosweyde SJ (1569-1629) uit Antwerpen, vooral bekend om zijn hagiografieën. Vgl. BNB XX, kol. 170-178; LTK IX, kol. 61v.; Sommervogel, Bibl. Compagnie de Jésus VII, kol. 190-207. Hij publiceerde in deze kwestie het werk De fide haereticis servanda ex decreto concilii Constantiensis dissertatio cum Daniele Plancio Scholae Delphensis moderatore, in qua, quae de Husso historia est, excutitur, Antverpiae, ex officina Plantiniana, apud Viduam et filios Io. Moreti, MDCX. (Een exemplaar bevond zich in 1618 in Grotius' bibliotheek; vgl. P.C. Molhuysen, Bibl. no. 273).

10 Joannes Molanus (Vermeulen) (1533-1585), kerkhistoricus, professor theologie te Leuven; vgl. BNB XV, kol. 48-55; LTK VII, kol. 524. Hij publiceerde De fide haereticis servanda [libri] tres. De fide rebellibus servanda, liber unus, qui est quartus. Item unicus, de fide et iuramento, quae a tyranno exiguntur, qui est quintus ..., Coloniae, apud Godefridum Kempensem, anno MDLXXXIIII.

11 Grotius doelt op de Krim-Tartaren. De nomadische Scythen woonden in de klassieke oudheid in Zuid-Rusland.

12 Niet geïdentificeerd; zie no. 5027.

13 Sallustius, Coniuratio Catilinae, 51, 27: omnia mala exempla ex rebus bonis orta sunt.

14 Friedrich Wilhelm, keurvorst van Brandenburg; leenheer was Wladislas IV van Polen.

15 Grotius antwoordde hier op een suggestie van Jasky ten aanzien van Frederik Hendrik; vgl. no. 5027 sub finem.

16 Francisco de Mello en dr. António Coelho de Carvalho (no. 5028 n. 6) kwamen in maart 1641 in Parijs aan.

17 De uitgave der Grotii Epist. ad Iaski geeft: tibi patriaeque tuae.

18 De uitgave der Grotii Epist. ad Iaski geeft: Nob. t.

Lutetiae, XXIII Februarii MDCXLI.

Dux Lotharingiae¹⁹ huc venit et regis Galliae arbitrio se permittit.

19 Karel IV, hertog van Lotharingen.