Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 5

[p. 176]

1873. 1633 augustus 20. Aan M. Ruarus¹.

Funestis literis, Ruare doctissime, funestas literas reddo, tristem mihi nuntium de morte Crellii², tristi et tibi nuntio de morte Leonardi van Sorgen³, dolens cum dolente commutaturus⁴. Patiamur Dei arbitria et quid Christianos deceat vel a Cleanthe⁵ discamus, cujus Graecos jambos latinos sic fecit Seneca

Duc me Parens celsique dominator poli
Quocunque placuit, nulla parendi mora est.
Adsum impiger, fac nolle: comitabor gemens,
Malusque patiar quod pati licuit bono.⁶

Iacturam, quam in Crellio fecimus, postuma scripta⁷, quantum spe auguror, solabuntur. Pro literis transmissis gratias habeo; illas ad Crellium⁸, si tanti putas, et resignare et tibi habere potes: sunt de loco illo μιᾶς γυναιϰὸς⁹, sed pendent a prioribus literis, quas Amstelodamo ad virum illum eruditissimum miseram¹⁰. Bene tibi processit conjectura de viro nobili, quem mihi commendaveras¹¹. Nam emersit iterum et literas illas in Galliam, quod gaudeo, secum tulit. Noli dubitare, quin semper in potissimo ordine amicorum habiturus eos sim, quos tibi probari intellexero.

De Arriani loco¹² confirmat me judicium tuum. Cur de Judaeis agens baptismum potius quam circumcisionem attulerit, causam veram utramque attigisti. Nam circumcisio domi peragi poterat, baptismus in fluminibus administrabatur, ut et apud Christianos etiam Justini¹³ aevo. Tum quod notasti Aegyptiorum quosdam circumcisos, id Herodoto¹⁴ attestatur Philo πεϱὶ πεϱιτομῆς¹⁵, Iosephus¹⁶,

1 Gedrukt Epist., p. 116; Ruari Ep. select. Centuria I, p. 176. Antw. op no. 1871; beantw. d. no. 1904.

2 Johann Crell; zie no. 1871.

3 Over Leonard van Sorgen zie no. 1864, p. 158 en n. 12 aldaar.

4 Verbeterd naar Ruari Ep. select. Centuria; de, m.i. onjuiste, lezing der Epist. luidt: commutamus.

5 Cleanthes van Assus (331-232), leerling van Zeno van Citium en diens opvolger als leider van de Stoa.

6 Seneca, Ep. ad Lucilium CVII, 11.

7 Hiervoor zie men Bibliotheca Anti-Trinitariorum, sive Catalogus Scriptorum, & succincta narratio ---- opus posthumum Christophori Chr. Sandii ---- Freistadii, M.DC.LXXXIV, pp. 115 vv.

8 No. 1854; vgl. no. 1871, p. 171 n. 6.

9 Zie no. 1769, p. 50 en 1854, p. 146.

10 Onvindbaar.

11 Vgl. no. 1855, p. 147 en de verwijzing in n. 1 aldaar.

12 Arrianus, ΤΩΝ ΕΠΙΚΤΗΤΟΥ ΔΙΑΤΡΙΒΩΝ II, 9; zie no. 1871, p. 171 en de verwijzing in n. 8 aldaar.

13 Iustinus Martyr, Apologia I pro Christianis, 61 (Migne, P.G. VI, kol. 420):‘---ἔνϑα ὕδωϱ ἐστὶ’. G. Bareille, Baptême d'après les pères grecs et latins in Dict. théol. Cath. II, kol. 178 vv. in het bijzonder kol. 186.

14 Herodotus II, 104.

15 Philo Judaeus (± 30 v. Chr. - 45 na Chr.), filosoof uit Alexandrië, hoofd van de joodse gemeente aldaar. Zie voor de bewuste plaats Philo Supplement I Questions and Answers on Genesis translated from the ancient Armenian version of the original Greek by Ralph Marcus, Ph. D. The Loeb Classical Library London-Cambridge-Massachusetts MCMLIII, p. 241.

16 Flavius Josephus, schrijver van o.m. Ἱστοϱία Ἰουδαιϰοῦ πολέμου πϱὸς Ῥωμαίους (De Bello Judaico), een werk in 7 boeken, dat in 75-9 verscheen, en van Ἡ Ἰουδαιϰὴ Ἀϱχαιολογία (Antiquitates Judaicae) in 20 boeken. Grotius doelt op Ἰουδ. Ἀϱχ.

[p. 177]

Strabo¹, Clemens Alexandrinus², Celsus³, Origenes⁴, Epiphanius⁵, etiam magistri hebraei et ex eis Hieronymus ad Jerem. IX. 25⁶, qui ajunt Josephi⁷ exemplo introductum morem. Syros apud Herodotum puto esse judaeos ipsos, quorum sedes Syria Palaestina. Colchi ἔϰ διασποϱᾶς decem tribuum, Aethiopes ex Abrahami et Cethurae⁸ liberis videntur traxisse hunc ritum. Nam de Idumaeis et Ismaëlitis aperta ratio est.

Venio ad quaestiones tuas, sed ut tecum quaesiturus et hoc orans, ut si quid meis habes rectius, mihi impartias. Lege Mosis permitti, ut uxoris mortuae soror ducatur, recte a te colligi puto tum ex natura legum prohibentium, quae suis se finibus tenent, neque extendi se incerta argumentatione patiuntur, tum eo argumento, quod in legum interpretatione validissimum ex contrario ducitur. Qui enim vivae superinduci sororem vetuit et quidem ad evitandum aemulatum inter adeo propinquas acriorem, mortuae substitui sororem permisisse censendus est. Memini me ad oram libri mei, quem nunc penes me non habeo, annotasse variantes super hac re iurisprudentum hebraeorum sententias; sed qui vetant, more eoque non generaliter recepto nituntur. Maimonidae⁹ quae sententia fuerit, scire non possumus nisi consulto Arabico codice. Nam hebraea versio, ut jam de latina nihil dicam, alicubi παϱεχαϱάχϑη.

Secundam quod attinet quaestionem¹⁰: Christianus cum civis sit, civiles etiam leges multoque magis eas, quae multarum gentium consensu receptae sunt, servare semper officii sui ducet. Itaque in veteribus apologeticis videmus id palam praedicare Christianos se secundum omnes leges religionem non laedentes vivere, sed ita, ut probitate sua leges multum supergrederentur. Loquor de illis legibus, quae et causam aliquam habent probabilem et intolerabiles non sunt, quod ipsum ἐν στιγμῄ definiri non potest. Lex autem ista de non ducenda mortuae

1 Strabo (64/3 v. Chr. - ± 21 na Chr.), historicus en geograaf. Zijn Ἱστοϱιϰὰ ὑπομνήματα zijn verloren; hij schreef verder Γεωγϱαφιά in 17 boeken. Zie voor de hier bedoelde plaats Γεωγϱ. XVI, 4, 7 en XVII, 2, 5; zie The Geography of Strabo with an English translation by Horace Leonard Jones, Ph. D., Ll. D. Based in part upon the unfinished version of John Robert Sitlington Sterrett, Ph.D., Ll. D. In eight volumes. The Loeb Classical Library. London - New York MCMXVII-MCMXXXII, resp, vol. VII, p. 339 en vol. VIII, p. 153.

2 Stromatum Lib. I c. XV; zie Migne, P.G. IX, kol. 767/8.

3 Celsus, heidens filosoof uit de 2^e eeuw, de eerste, die op wetenschappelijke wijze het Christendom bestreden heeft en wel in zijn Λόγος ἀληϑής. Dit werk is grondig weerlegd door Origenes in zijn 8 bk. Contra Celsum. Zie ter zake: Origenes, Contra Celsum I 339 (22) (Migne, P.G. XI kol. 697).

4 Commentariorum in Epistolam B. Pauli ad Romanos Lib. II, 495 bij Migne, P.G. XIV, kol. 910/1.

5 ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ ΕΠΙΦΑΝΙΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΕΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΚΑΤΑ ΑΙΡΕΣΕΩΝ ΟΓΔΟΗΚΟΝΤΑ ΤΟ ΕΠΙΚΛΗΘΕΝ ΠΑΝΑΡΙΟΣ ΕΙΤ᾽ ΟΥΝ ΚΙΒΩΤΙΟΣ S.P.N. Epiphanii Constantiae quae in Cypro est Episcopi Adversus Octoginta Haereses Opus quod inscribitur Panarium sive Arcula Dionysio Petavio Societatis Jesu interprete Lib. I tom. II ΚΑΤΑ ΕΒΙΩΝΑΙΩΝ XXXIII; zie Migne, P.G. XLI, kol 469/70.

6 S. Eusebii Hieronymi Stridonensis Presbyteri Commentariorum in Jeremiam Prophetam libri sex II, c. 9 vs. 25 (Migne, P.L. XXIV, kol. 774).

7 Joseph, de patriarch, elfde zoon van Jacob en eerstgeborene van Rachel, tot onderkoning van Egypte verheven.

8 Keturah was Abrahams tweede vrouw en stammoeder van 16 Arabische stammen; zie Genesis 25, 1.

9 Over Moses ben Maimon (Maimonides) zie no. 1871 p. 173 n. 4 en p. 174 n. 1.

10 Vgl. no. 1871, p. 174.

[p. 178]

uxoris sorore laudabilis est et stupris ex domestico convictu nascentibus spe matrimonii sublata occasiones praecidit. Quare qui eam violat, et civilibus judiciis subjacet et ecclesiae censuram juste patitur, quam παϱὰ τοῖς ἔξω infamat.

Ad tertiam¹ ut veniam, verum est non omne quod prohibetur irritum censeri, et in conjugio cum Amorraeis vicinarumque gentium feminis spectatum a lege periculum, quod perpetuum est. An igitur irrita sint conjugia contra legem humanam facta, ex legum verbis sensuque colligendum est aut, si leges scriptae non exstant, ex eo, quod saepe judicatum est et maxime circa eos, qui pontificis Romani auctoritatem defugiunt. Illud video multarum gentium leges imitari Romanum jus, quo conjugia talia non prohibentur tantum fieri, sed et irrita pronuntiantur et dissolvi jubentur; neque ego dubito, quin societati civili aut ejus praesidibus potestas haec competat utilitatis alicujus publicae causa vim adimendi nondum natis contractibus.

Postrema erat quaestio² de petenda³ matrimonii talis indulgentia a Romano pontifice, quod recte dicis non convenire illis, qui discidium a pontifice fecerunt. Sed monendum te censui in Gallia reformatis prohibitorum matrimoniorum gratiam ab ipso rege fieri, cujus rei aliquot mihi exempla sunt cognita. Id si imitari velint rex⁴ et senatus vester, quid obstet non video; ipsorum erit prudentiae judicare, an in hac facti specie causa aliqua insit rarior, ob quam aequitas ferat discedi ἀπὸ τοῦ λίαν ἀϰϱιβοῦς.

Haec sunt quae lectis statim literis tuis in mentem venerunt; si quid percoctius subierit, ejus quoque te participem faciam hac lege, ut tua quoque cogitata me non celes.

Vale, vir multis nominibus suspiciende.

Hamburgi, XX Augusti novi Cal. anni MDCXXXIII⁵.

T. Cl. addictissimus
H. Grotius.

1 Vgl. no. 1871, p. 174.

2 Vgl. no. 1871, p. 174.

3 Verbeterd naar Ruari Ep. select. Centuria; de, m.i. onjuiste, lezing der Epist. luidt: ferenda.

4 Wladislas VII (IV) van Polen.

5 Schrijfwijze datum naar Ruari Ep. select. Centuria.