Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 5

1854. 1633 juli 2. Aan J. Crellius¹.

Magna est tua humanitas, vir eruditissime, qui pro officio et exiguo et vulgari tam liberaliter gratias agis, hoc ipso dignissimus, cui majora et a majoribus praestentur.

Tecum sentio verba apostoli, non ut Scaliger² existimasse videtur, pugnare cum eo sensu, qui et veterum multis et apud vos, ut scribis, eruditis placuit. Nam et τϱιάνωϱ Lycophroni³ Helena⁴ mortuo jam Theseo⁵ et bivira Afranio⁶ quae nupsit iterum; sicut quae uno matrimonio se continuit univira Tertulliano⁷. Obstare videtur maxime quod dura satis haec lex videtur in presbyteros, qui non omnes senes, ut Timothei⁸ patet exemplo, magisque in diaconos, qui ferme juvenes legebantur, ut aetate procedente in gradum majorem procederent, et quod in caeteris, quae exiguntur, nihil sit quod non et Christianis omnibus conveniat, nisi quod credibile est ad regimen et munera ecclesiae admotos, qui nihil unquam

1 Gedrukt Epist., p. 115; Ruari Ep. select. Centuria I, p. 180. Aan enige verschillen van onbeduidende aard tussen beide uitgaven is stilzwijgend voorbijgegaan. De schrijfwijze van de datum aan het slot van de brief is naar de uitgave der Ruari Ep. select. Centuria. Joannes Crellius (1590-1633) was een Duits sociniaans theoloog, die in 1623 antwoordde op Grotius' Defensio fidei catholicae De satisfactione Christi Adversus Favstvm Socinvm Senensem: Scripta ab Hvgone Grotio. Lvgdvni Batavorvm Excudit Ioannes Patius, Iuratus & Ordinarius Academiae Typographus, Anno 1617 (Ter Meulen-Diermanse, no. 922) onder de titel Ad Librum Hugonis Grotii, Quem de Satisfactione Christi adversus Favstvm Socinvm Senensem scripsit, Responsio Iohannis Crellii Franci Ecclesiae Racoviensis Ministri. Racoviae Typis Sternacianis ... 1623.

2 Joseph Justus Scaliger (1540-1609), beroemd klassiek filoloog, hoogleraar te Leiden.

3 Lycophron, Alexandra 851; zie de editie van Callimachus and Lycophron with an English translation by A.W. Mair D. litt., Aratus with an English translation by G.R. Mair M.A., The Loeb Classical Library, London-New York MCMXXI, p. 564.

4 Helena was achtereenvolgens gehuwd geweest met Menelaus van Sparta, met Paris, de zoon van Priamus van Troje en na diens dood met Deiphobus, een andere zoon van Priamus (Lycophron, Alexandra 141-146). Zij is echter - aldus de sage - als kind ook nog ontvoerd geweest door Theseus, doch door haar broeders Castor en Pollux naar Sparta teruggehaald. (Lycophron, Alexandra 513); zie de aangegeven plaatsen bij Lycophron in de editie van Mair en de aantekeningen aldaar.

5 Nationale heros van Attica, zoon van Aegeus; zijn voornaamste heldendaad was de vernietiging van de Minotaurus op Kreta met behulp van Ariadne, waardoor hij Athene van een jaarlijkse schatting aan koning Minos bevrijdde.

6 Niet bij Lucius Afranius, doch bij Nonius Marcellus, De Conpendiosa Doctrina libri XX, II, 83; in de editie van Lindsay, Nonii Marcelli De Doctrina conpendiosa Libros XX Onionsianis copiis vsvs edidit Wallace M. Lindsay volvmen I Bibliotheca Scriptorvm Graecorvm et Romanorvm Tevbneriana, Lipsiae In Aedibvs B.G. Tevbneri MCMIII, p. 111.

7 Tertullianus, Liber de Exhortatione Castitatis XIII; Migne, P.L. II, 928 kol. 977.

8 Paulus Ad Timotheum I, 3,2; Vgl. no. 1769, p. 49 en n. 6 aldaar.

[p. 146]

commisissent, quo ecclesia posset offendi¹. Hanc sententiam si sequamur, unius mulieris vir erit quidem maritus unius suae conjugis, sed ex rei consequentia, non ex vocis vi. Oppositum enim est non vir multarum uxorum, quales tunc in Graecanica Asia et Creta repertos non puto nisi Iudaeos forte, sed vir multarum mulierum, sicut Caesar² omnium mulierum vir dicebatur. Talis autem est non is modo, qui viventem uxorem alia mutat, sed et qui unius uxoris suae concubitu contentus non est, quod viris per illorum temporum ac locorum leges impune cedebat, ut et ipsae leges nos docent, et nobilis apud Gellium³ Catonis Censorii⁴ sermo. Contra vero multivira mulier erit, non quae adulterio se polluit, quod legibus vindicari solebat ac proinde ecclesiastica cautione non egebat, sed quae desultoriis matrimoniis conditiones mutasset, quod cum hebraeis matronis lex sua non indulgeret, et Graecae et Romanae leges suis feminis concedebant. Id si recipimus, poterit σώφϱων intelligi qui in vultu, habitu, gestu, sermone dignam Christiano gravitatem servat, ἐγϰϱατὴς vero, qui rebus omnibus aliquid in se delectationis aut remissionis habentibus utitur modo restrictiore.

Sed de his aliisque rebus, quid tu pro summa tua diligentia notaturus sis, avide exspectabo. Ego si quid possim contribuere ad labores tuos, facerem id animo promtissimo; sed et quam multa mihi ad eam rem semper defuerint, facile intelligo et nunc nondum constituto, ubi larem figere debeam vivo desertus a libris, quorum in vicem non usquequaque succedit memoria.

Tibi pro iis, quae mihi optas, gratias habeo maximas tibique vicissim opto quod maximum puto, ut isto otio nemine interpellante tibi feliciter aliis utiliter fruaris.

Vale, vir multis nominibus colende.

Hamburgi, II Iulii novi Kalendarii anni MDCXXXIII.

T. Cl. studiosissimus
H. Grotius.

1 Vgl. no. 1769, p. 50.

2 Gaius Julius Caesar (100-15 maart 44 v. Chr.).

3 Aulus Gellius (± 123-± 165), Romeins oudheidkundige en literator. In zijn Noctes Atticae heeft hij tal van wetenswaardigheden op allerlei gebied in 20 boeken neergelegd. Marcus Porcius Cato ‘Censorius’ (234-149 v. Chr.) was een bekwaam Romeins jurist van strenge morele opvattingen; hij was een vurig verdediger van de oud-Romeinse tradities en fel tegenstander van de Grieks-Hellenistische cultuur. Vijand van het na de 2^o Punische oorlog snel weer opbloeiende Carthago rustte hij niet, voordat de stad was verwoest.

4 Aulus Gellius, Noctes Att. I, 23; zie The Attic Nights of Aulus Gellius with an English translation by John C. Rollfe, Ph. D., Litt. D. In three volumes I The Loeb Library, London-New York MCMXXVII, p. 106.