Algemeen letterkundig lexicon

synerese

Etym: Gr. sun-airèsis < sun = met; aireein = nemen. Vandaar: samennemen.

Samentrekking van twee klinkers binnen een woord die tot twee syllaben daarvan behoren, zoals in 'samen' tot 'saâm' of  'weder' tot 'weêr'. Dit procédé kan tot doel hebben om in metrische (metrum) poëzie te voldoen aan maat, rijm of het gebruikte isosyllabisch vers. Een voorbeeld daarvan geeft S. Coster die 'doon' (= doden) laat rijmen op 'hoon' (Polyxena, 1619, ed. G. van Eemeren, 1980, vs. 1461-1462).

Daarnaast bestaat synerese (of synaerese) ook in syntactisch opzicht. Wanneer men van twee nevengeschikte zinnen één- of meermaals het gemeenschappelijk gedeelte weglaat, is er sprake van samentrekking of contractio, zoals in 'Zij gingen op reis, ik niet'. Zo schrijft Slauerhoff:

Gij heeren der critiek, schrijft nimmer over Schotman,
't Is naar voor hem, voor u, voor allebei.
(A. Jongstra & A. Peters, Dichten over dichten, 1994, p. 474)

Bij een verkeerde samentrekking spreekt men een zeugma of een anakoloet.

synecdoche

synesthesie