Algemeen letterkundig lexicon

zeugma

Etym: Gr. band, juk < zeugnunai = tezamen binden.

Stijlfiguur, vaak met humoristische intentie, waarbij een woord in eenzelfde grammaticale relatie staat tot twee andere termen, maar bij elk van hen een verschillende betekenis heeft (meestal een werkwoord met twee voorwerpen). Strikt genomen is een dergelijke constructie ongrammaticaal (zie syllepsis-1). Bijv. ‘hier zet men koffie en over’; ‘hij nam het geld en de benen’. Een mooi voorbeeld van zeugma vinden we in het gedicht ‘Verslaggever’ uit de cyclus Spel van de wilde jacht van G. Achterberg: ‘nemen wij afscheid en de laatste trein’ (v. 15).

Lit: Y. Chevalier, La syllepse, figure stylistique (2006) • H. van Gorkom, J.J. Noorman & J. Kroep (red.), Hier zet men thee en over de Eufraat: zeugma, stijlfiguur met een krulstaartje (2008) • G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, Bd 9 (2009), kol. 1504-1511.

zetspiegel

zin