Algemeen letterkundig lexicon

frame

Etym: Eng. kader.

Term die in de literatuurwetenschap in een aantal verwante maar onderscheiden betekenissen wordt gebruikt; zie verder ook kader en kaderverhaal.

Deels geïnspireerd door het werk van Erving Goffman (Frame analysis: an essay on the organization of experience, 1974), en naar analogie met het kader dat de scheiding aangeeft tussen het schilderij en de omgevende werkelijkheid, spreekt men over frames and framing ter aanduiding van de conventionele grenzen die onder meer de literaire, theatrale, filmische, muzikale tekst scheiden van zijn omgeving. Het kader geeft aan waar het kunstwerk ‘ophoudt’. Bij een boek bijv. spelen kaft, paratekst en bladwit (wit-1) een gelijkaardige rol. Ook bij een toneelopvoering ziet men dat de kaderfunctie vervuld kan worden door ruimtelijk bepaalde structuren: denk aan de speelruimte binnen de theaterarchitectuur, doorgaans op een verhoogd podium en badend in het licht, waar de ‘fictie’ van het toneel zich afspeelt, tegenover de verduisterde wereld van de ‘werkelijkheid’ waar de toeschouwers hebben plaatsgenomen. Daarnaast wordt de opvoeringstekst ook afgebakend door signalen die in de tijd opereren: denk aan het openen of sluiten van het doek, of aan het uit- en aanschakelen van zaallichten. Vaak zal men overigens creatief omspringen met dergelijke kaders en de verwachtingen die ze oproepen. Een voorbeeld hiervan is de ‘toeschouwer’ uit de publieksruimte die in het midden van de voorstelling opstaat en aan het dramatisch spel gaat deelnemen, en dus plots een ‘personage’ in het toneelstuk blijkt te zijn.

Kaders structureren eigenlijk heel ons sociaal functioneren, door aan te geven volgens welke sociale en semiotische regels we ons moeten gedragen. Denk aan de reglementen, conventies, strategieën, e.d., die de sociale interactie beregelen tussen spelers in een voetbalmatch: ze gelden alleen binnen de conventionele afbakening in tijd (fluitsignalen door de scheidsrechter) en ruimte (grasmat met kalklijnen). In de voetbalkantine, thuis, op het werk, enz. wordt het sociale spel van interpretatie en participatie telkens weer op een heel andere manier gespeeld.

Daarnaast gebruikt men de term 'frame' meer specifiek binnen de context van de cognitieve wetenschappen, met toepassingen in de cognitieve literatuurwetenschap, ter aanduiding van bepaalde kennisstructuren die we in ons geheugen hebben opgeslagen en waarmee we nieuwe situaties in de werkelijkheid snel en efficiënt kunnen interpreteren. Zie hiervoor frame/script.

Lit: D.A. Bosworth, The story within a story in Biblical Hebrew narrative (2008) • A. Beck, Geselliges Erzählen in Rahmenzyklen: Goethe, Tieck, E.T.A. Hoffman (2008) • K.M. Heggstad, ‘Frame and framing’ in Sh. Schonmann (red.), Key concepts in theatre/drama education (2011), p. 259-264.

fragment-2

frame/script