Algemeen letterkundig lexicon

vergelijking

Vorm van beeldspraak (metafoor) waarbij het beeld en het verbeelde beide worden genoemd. Een zaak, een begrip, een eigenschap wordt met iets anders in verband gebracht door middel van een analogiserend woord (bijv. ‘als’, ‘zoals’, ‘gelijk’). Met dit type stijlfiguren beoogt de dichter vaak een meer aanschouwelijke voorstelling. Soms wil hij daarmee bepaalde betekenisaspecten accentueren of onvermoede verbanden blootleggen. De vergelijking is des te treffender naarmate het punt van overeenkomst meer verrast. Bijv.:

de droom die blauw als hoogland
als een boom zich splijt 
(H. Claus, Tancredo infrasonic, 1, 1952; Gedichten 1948-1993, 1994, p. 159)

De vergelijking (ook wel simile genoemd) kent verschillende vormen, bijv. asyndetische vergelijking, vergelijking-met-als, vergelijking-met-van, homerische vergelijking. Een bijzondere vorm is de allegorie.

Lit: G.J. de Vries, 'Vergelijking van vergelijkingen' in Hermeneus 33 (1961-1962) 3, p. 46-46 • J.J.A. Mooij, ‘Metafoor en vergelijking in de literatuur’ in Forum der letteren 14 (1973) 2, p. 121-157 • M. van Buuren, ‘Over het funktioneren van vergelijkingen’ in Spektator 8 (1978-79) 6, p. 279-288 • N.R. Norrick, ‘Stock similes’ in Journal of literary semantics (1986), p. 39-52 • E. van der Spek, Taalmaskerade: over beeldspraak, metaforen & vergelijkingen (1993) • S. Sharon-Zisser, The risks of simile in renaissance rhetoric (2000) • S. Vestdijk, De glanzende kiemcel (reprint, 2007), p. 170-179 • T. den Boon, Van Dale Groot Vergelijkingen woordenboek: verklaring en herkomst van vergelijkingen (2007).

vergelijkende stilistiek

vergelijking-met-als