Algemeen letterkundig lexicon

klanksymboliek

Term uit het grensgebied van prosodie en literaire kritiek waarmee wordt aangeduid dat klankverschijnselen (in ritme en/of rijm) bepaalde noties, stemmingen, gevoelens c.q. een bepaalde sfeer van een tekst weergeven of versterken. Deze vormen van klankexpressie (door sommigen ook wel klankschildering genoemd) kan men bijv. ervaren in een gedicht als ‘Juffer Lola’ van P. van Ostaijen, waarvan de eerste strofe luidt:

Juffer Lola, dit is waar,
Danst met stappen,
Rappe,
Ranke,
Op het klanken
Van een lustige gitaar.
Kleine,
Fijne
Sirkeldansen
Vormen kransen
Rond, rond,
Over het tapijt
Zo bont.
(P. van Ostaijen, VW, Poëzie, dl. 1, 1979, p. 73)

De eigenschap van spraakklanken om associatieve betekenissen en sensaties te weeg te brengen is uiteraard ook bekend buiten de literatuurstudie. Zo wordt bijv., volgens een bekend experiment van de psycholoog W. Köhler (1887-1967), het woord ‘takete’ meestal geassocieerd met scherpe visuele vormen, en het woord ‘maluma’ met rondere, zachtere vormen. Ook taalkundigen hebben zich met het fenomeen bezig gehouden, o.m. in de studie van de iconiciteit van taal; ook werd aangetoond dat klanksymboliek kan helpen bij het leren van nieuwe woorden in een vreemde taal.

Lit: C.G.N. de Vooys, Klanknabootsing, klanksymboliek, klankexpressie (1942) • C.F.P. Stutterheim, 'Vers en voordracht' in Levende Talen (1952) 163, p. 7-23 • J. Boets, Moderne theorieën in verband met klankexpressie: een kritische studie met een systematische bibliografie over de jaren 1900 tot 1960 (1965) • G. Kazemier, In de voorhof der poëzie (1965), p. 116 e.v. • R. Wellek & A. Warren, Theorie der literatuur (Ned. vert., 1968) p. 224-247 • J.G. Kooy, 'Zijn poëzielezers gek?  Een paar opmerkingen over klanksymboliek' in Reisgidsen vol Belluno's en Blauwbaarden. Opstellen over S. Vestdijk en anderen (1976), p. 67-73 • P. Delbouille, Poésie et sonorités. II. Les nouvelles recherches (1984) • L. Hinton, J. Nichols & J.J. Ohala (red.), Sound symbolism (1994) • G. Lockwood, M. Dingemanse & P. Hagoort, ‘Sound-symbolism boosts novel word learning’ in Journal of experimental psychology: learning, memory, and cognition (2016) (online).

klankspeling

klankvertaling zie homofone vertaling