Algemeen letterkundig lexicon

drukpers

Machine voor het vervaardigen van drukwerk. Vanaf de 15^de tot de 18^de eeuw was de pers van hout en werd met de hand bediend. De constructie van de ijzeren handpers begin 19^de eeuw (de Stanhope-pers) had als voordeel dat een gehele drukvorm (binnenvorm, buitenvorm) in één trek vervaardigd kon worden en niet meer in twee halen afgedrukt moest worden: dit betekende dus een grotere productiviteit. De machinale degelpers is tot op heden in gebruik gebleven. Eveneens begin 19^de eeuw doet de snelpers zijn intrede. Deze door stoomkracht aangedreven cilinderpers betekent een grote omwenteling voor de werkwijze in de drukkerij die vier eeuwen lang nauwelijks gewijzigd was: door de veel snellere werking van de machinepers komen correcties op de pers (correctie op de pers) niet meer zo vaak voor. Hoewel de gehele oplage in principe in één keer afgedrukt wordt, blijkt collationeren van exemplaren binnen één druk voor boeken van na ± 1800 soms toch varianten op te leveren. De nieuwe drukmethoden via foto-offset-platen laten ook weer gemakkelijk wijzigingen toe bij het vervaardigen van nieuwe oplagen zonder dat dit altijd naar behoren verantwoord wordt.

Voor het afdrukken van diepdruk was een aparte plaatpers vereist. Lang niet alle drukkerswerkplaatsen beschikten over beide typen persen zodat boeken met diepdrukillustraties vaak op twee verschillende locaties vervaardigd moesten worden door twee samenwerkende drukkers-uitgevers.

Een ijzeren Stanhope-handpers in werking (1850). [bron: Bibliopolis]

Lit: Ph. Gaskell, A new introduction to bibliography (1974²), p. 118-124, 189-190, 198-200, 251-258 • F.A. Janssen, Over houten drukpersen (1977) • F.A. Janssen, ‘Eine Notiz über die sogenannte Bleau-presse’ in Gutenberg-Jahrbuch 1977, p. 155-159 • C. Schook, Handboekje voor letterzetters, boekdrukkers en correctors, 1854 & 1860, ed. F.A. Janssen (1981), p. 15*-23*, 180-183, 214-223 • F.A. Janssen, Zetten en drukken in de 18e eeuw (1986²), p. 74-80, 325-333 • A. Kets-Vree, ‘Een onbekende druk van “Max Havelaar” uit de negentiende eeuw’ in Nieuwe Taalgids 78 (1985), p. 330-340 • A. Kets, ‘De drukgeschiedenis van Klikspaans Studenten-typen: aanpak en resultaten’ in De Boekenwereld 12 (1996), p. 198-208 • Ad Stijnman, 'De ontwikkeling van de houten etspers, 1460-1850' in Kroniek van het Rembrandthuis (1996) 1-2, p. 1-40.

drukkunst

drukproef