Algemeen letterkundig lexicon

correctie op de pers

Term uit de analytische bibliografie voor een wijziging in het zetsel, aangebracht tijdens het drukproces. In de periode van de handpers was het mogelijk om tijdens het drukken van de oplage het zetsel los te kooien (loskooien) en er veranderingen in aan te brengen, hetzij correcties van zetfouten, hetzij wijzigingen van andere aard, bijv. op aandrang van de censuur (vandaar ook de neutralere term ‘persvariant’), die grote gevolgen kunnen hebben voor de tekstgeschiedenis. De eerder bedrukte vellen werden niet vernietigd.

Deze werkwijze maakt het noodzakelijk om via intern collationeren te controleren of alle exemplaren van een druk uit de handpersperiode van hetzelfde zetsel zijn vervaardigd. Daarbij moet altijd uitgegaan worden van de drukvorm (binnenvorm en buitenvorm) als eenheid van correctie. Het variantenpatroon (de verschillende staten; staat) kan erg ingewikkeld worden als meer dan eens in een drukvorm gecorrigeerd is en wanneer zowel in de buitenvorm als in de binnenvorm is ingegrepen. Tal van voorbeelden van correcties op de pers zijn te vinden in de variantenoverzichten van de boekbeschrijvingen in de descriptieve persoonsbibliografie van Mattheus Smallegange (1624-1710) (1983) door P.J. Verkruijsse. Waren er na voltooiing van de gehele oplage nog wijzigingen nodig, dan kon dat in de vorm van correctie met de pen, via het overplakken van strookjes of door middel van een cancel.

Lit: Ph. Gaskell, A new introduction to bibliography (1974²), p. 353-354.

correctie

correctietekens