Algemeen letterkundig lexicon

dispositio

Etym: Lat. indeling.

Term uit de retorica voor de tweede taak van de redenaar (officia oratoris): na de inventio komt de dispositio, de schematische opzet van de rede, waarin alle res (zakelijke onderdelen) op hun juiste plaats terecht moeten komen. Die onderdelen kunnen zijn: het exordium, een inleiding om de aandacht van het publiek te trekken, om dat publiek welwillend te stemmen of nieuwsgierig te maken; de narratio moet vervolgens duidelijk maken waarover de rede zal gaan; in de argumentatio volgt het eigenlijke betoog met desnoods hier en daar een uitweiding (digressio); tenslotte volgt de conclusio of peroratio waarin een samenvatting en slotconclusie gegeven worden. De overgang tussen de verschillende onderdelen kan vloeiend gemaakt worden door een transitio.

Ook in kleinere gedichten kunnen deze elementen uit de dispositio teruggevonden worden, bijv. in Constantijn Huygens' gedicht ‘'t Spoock te Muyden’ (in: De gedichten, ed. Worp, dl. 2, p. 160-162): vs. 1-6 exordium; vs. 7-62 narratio; vs. 63-74 argumentatio; vs. 75-82 conclusio.

Lit: E.K. Grootes, ‘Constantijn Huygens en 't spoock te Muyden’ in Ton Cramnummer van Spektator 1 (1971-1972), p. 473-481 • G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, dl. 2 (1994), kol. 831-866 • P. Smith, Dispositio: problematic ordering in French renaissance literature (2007).

dispondee

disputatie zie disputatio