Nieuwsbrief

Kritisch lexicon van de moderne Nederlandstalige literatuur toegevoegd aan DBNL

Deze maand is het Kritisch lexicon van de moderne Nederlandstalige literatuur (KLL) toegevoegd aan de DBNL.

Studenten Nederlands die druk aan een paper werkten, scholieren in het middelbaar onderwijs die hun mondeling over de literatuurlijst voorbereidden, journalisten die in allerijl een portret over een schrijver moesten maken, docenten, uitgevers – allemaal hebben ze in het verleden hun toevlucht gezocht bij het Kritisch Literatuur Lexicon, de serie bruine banden met de rugtitel in helder geel die je in vrijwel iedere bibliotheek in Nederland kon vinden.

In die banden bevond zich een losbladig naslagwerk waarin over talloze bekende en minder bekende auteurs een toegankelijk geschreven maar met de belangrijkste wetenschappelijke inzichten gevoed overzichtsartikel te vinden was, inclusief biografie en primaire en secundaire bibliografie. In de lemma’s is er aandacht voor bijvoorbeeld thematiek (en de ontwikkeling daarvan), visie op de wereld, kunstopvatting en de relatie tussen leven en werk.

U vindt in het Kritisch Literatuur Lexicon lemma’s terug over onder anderen Abdelkader Benali, Annie M.G. Schmidt, Marten Toonder en Anna Enquist. De eerste aflevering van het KLL verscheen in mei 1980. De afleveringen verschenen tot 2015, onder redactie van Ad Zuiderent, Hugo Brems en Tom van Deel (later: Sander Bax). Alle afleveringen staan nu online. Daarmee wordt een diepe wens van de redactie gerealiseerd.

Werken Sybren Polet online

De komende maanden brengt de DBNL verschillende werken van Sybren Polet (1924-2015) online. Polet was auteur van tientallen romans, dichtbundels, studies, essays, theaterstukken en bloemlezingen. Hij stond bekend als experimentalist en wordt beschouwd als dé vertegenwoordiger van het avontuur en de exploratie in de naoorlogse letteren. In zijn meer dan vijftig titels tellende oeuvre verkende hij de grenzen van de menselijke geest en identiteit, in werken die raken aan sciencefiction, detectiveverhalen en sprookjes. Deze maand wordt ook voor de tweede keer de Sybren Poletprijs voor experimentele literatuur uitgereikt. Dit jaar is dat aan dichter en schrijver Michael Tedja, ‘maker van een caleidoscopisch oeuvre, dat tal van denkbare grenzen verkent en overschrijdt en tegelijkertijd ook dat overschrijven weer kritisch analyseert’, aldus de jury.

Boekenbijlage Vrij Nederland (1981-1990) beschikbaar in DBNL

Vanaf vandaag zijn alle jaargangen van de vermaarde boekenbijlage van Vrij Nederland online beschikbaar in DBNL. In de jaren tachtig was dit wekelijks in 80.000 exemplaren verschijnende ‘bijblad’ onder leiding van Carel Peeters hét literaire richtsnoer van Nederland. Ter gelegenheid van het beschikbaar komen van de boekenbijlage in DBNL verscheen een interview met Carel Peeters op de website van Vrij Nederland.

Aanpassingen website

Deze maand zijn er enkele aanpassingen gedaan aan de DBNL-website. Op de homepage zijn de nieuwsbrief en de nieuwe titels duidelijker uitgelicht. Daarnaast zijn de titeloverzichten opgeschoond, bijvoorbeeld dit overzicht van alle titels. Je vindt nu alleen nog titels die ook daadwerkelijk beschikbaar zijn in DBNL. Dit maakt de lijsten overzichtelijker. Met dit soort kleine aanpassingen maken we DBNL stap voor stap gebruiksvriendelijker. Veel zoek- en struinplezier! 

Nieuwe titels van november

Van de Amsterdamse dichteres Katharina Lescaille komen Mengelpoezy. Deel 1 en Deel 2 (1731) online. Lescaille werd wel de ‘Amsterdamse Sappho’ genoemd. Zij maakte in de tweede helft van de zeventiende eeuw een indrukwekkende en voor een vrouw uitzonderlijke carrière door, want zoveel vrouwen stonden in die tijd niet vooraan in de letterkundige wereld. Lescaille was in de wereld van de letteren een zeer belangrijke spilfguur. De twee delen Mengelpoezy behoren tot haar bekendste werken en bevatten veel gelegenheidsgedichten over allerhande zaken uit haar tijd, van politieke gebeurtenissen tot een verdronken kipje.

Een andere zeer gevarieerde bundel is Eglentiers poëtens borst-weringh uit 1619, samengesteld door Theodoor Rodenburg. Rodenburg was een Antwerps (toneel-)schrijver, actief in onder andere de Amsterdamse rederijkerskamer De Eglentier. Deze bundel bevat eigen werk, zoals een uitgebreide verhandeling over de dichtkunst, maar ook werk van zijn buitenlandse voorbeelden.

Van een heel andere orde zijn de twee werken van Henriette Roland Holst-van der Schalk die deze maand online komen: Der vrouwen weg (1933) en Tusschen tijd en eeuwigheid (1934). Over Der vrouwen weg schreef Martinus Nijhoff in 1933 dat het naar zijn mening ‘het beste lekenspel dat H. Roland Holst tot nu toe gemaakt heeft’ is. Roland Holst-van der Schalk schreef het werk ter ere van het vijfentwintigjarig bestaan van de Bond van Sociaal-Democratische Vrouwenclubs, die zich inzette voor onder meer vrouwenkiesrecht en vrouwenarbeid.

Wie behoefte heeft aan een bespiegeling over kunst, kan zijn hart ophalen aan De beteekenis der kunst voor het zedelijke leven. Deze redevoering werd in 1862 gehouden door de invloedrijke schrijver, theoloog en hoogleraar Allard Pierson voor de Akademie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen te Rotterdam. Hij betoogt in zijn redevoering dat kunst veel meer moet zijn dan enkel een weergave van de natuur en zinneprikkeling: ‘De kunstenaar is wel de tolk der natuur, maar niet haar slaaf.’

Verder komen deze maand de novelle Strakke dagen (1924) van de taboedoorbrekende auteur Alie Smeding online, het kinderboek Drie musjes (1930) van pedagoge Clara Asscher-Pinkhof, de mystieke Begijnhofsproken (1911) van Antoon Thiry en Felix Timmermans en het stichtelijke werk Den hemelschen handel der devote zielen (1625) van de jezuïet en representant van de Contrareformatie Ludovicus (of Lodewijk) Makeblijde.

Bekijk de nieuwe titels

Parels uit de DBNL

Vrijdag 5 november begint in Nederland de jaarlijkse Kookboekenweek. Een van de leukste boeken over koken en eten die in de DBNL te vinden zijn, is het kinderkookboekje Grietje kan koken! uit 1944. In dit boekje vinden we eenvoudige recepten voor pudding en peperkoek, ‘verjaarstaart’ en pannenkoeken en zelfs spiegeleieren met kropsla. Zowel koude als warme gerechten dus, die kinderen op hun eigen kinderkeukentje – mét vuur – konden klaarmaken. Pas de afgelopen pakweg vijftig jaar zijn de kinderkeukentjes meer speelkeukentjes geworden, en moeten kinderen voor het echte werk uitwijken naar het aanrecht (en de hulp) van hun ouders.

Grietje kan koken! verscheen voor het eerst als Grete Kocht in 1933. De tekst is van de Duitse leraar en kinderboekenschrijver Adolf Holst en de aantrekkelijke illustraties van Else Wenz-Viëtor. Holst en Wenz-Viëtor werkten vaker samen: er zijn van hun hand minstens tien publicaties bekend. In 1944 kwam de Nederlandse vertaling op de markt via Uitgeverij De Pelgrim in Eindhoven. In de oorlogsjaren vonden wel meer Duitse titels hun weg naar de Nederlandse jeugd. In het geval van de uitgaven van De Pelgrim, was Theo Vrijdag, de broer van uitgever Louis Vrijdag, vaak verantwoordelijk voor de vertalingen. Helaas is het niet duidelijk wie de vertalingen in het geval van Grietje kan koken! heeft verzorgd. Alle teksten in Grietje kan koken! zijn namelijk, net als in het origineel, op rijm.

Hoewel de receptuur niet wordt weergegeven zoals we die nu kennen, met nauwkeurige beschrijvingen van hoeveelheden en kooktijden, is het knap hoe Holst (en later ook de vertaler) een adequate beschrijving van het recept weet te geven, zonder de poëzie geweld aan te doen. Bij de verjaardagstaart lezen we bijvoorbeeld:

Vlug! een schaal, twee stukjes boter,

Elk als een ei hoor! en niet groter.

Twee kopjes suiker daar doorheen.

Lang roeren 't gaat niet snel, o neen!

Vijf eieren klop ik, wit èn geel

Met zorg dan grondig door 't geheel,

De halve schil van een citroen

Raspen we om erbij te doen.

Een kopje melk komt er ook in;

Maar flink geroerd! en dan wat bloem.

Eén koffielepel! nog erbij,

Tenslotte 't meel, daar nemen wij

Twee en een half kopje van.

Een vorm - zo doet Moeder 't dan -

Wordt met wat boter ingesmeerd,

Daarin de deegkom omgekeerd!

Laat de cake nu zo lang bakken

Tot niets meer aan een spaan blijft plakken!

Hoewel de recepten in Grietje kan koken! al bijna een eeuw oud zijn, zijn ze nog steeds leuk om te maken. Want welk kind zit er niet te wachten op de lof van zijn of haar gasten?

Ieder proeft - en lacht tevree,

Niemand schudt ontstemd van nee,

Vader zelfs klakt en geniet:

‘Moeder, zo lekker kun je 't niet!’

Adolf Holst, Grietje kan koken! Een kinderkookboek voor kinderen van 6-12 jaar. De Pelgrim, Eindhoven 1944

Voor wie verder wil lezen over eetcultuur: tijdens de themaweek ‘De smaak van Nederland - van spruitjes tot sushi’, georganiseerd door de KB, wordt aandacht besteed aan diverse boeken over koken en eten uit onder andere de DBNL-collectie.