Twe-spraack; Ruygh-bewerp; Kort begrip; Rederijck-kunst

[p. 163]

⁺Kort begrip Des Redenkavelings in Rym.

Het ^aRedenkavelen is niet by waan óf ghissen/
Maar na der dingen aart bedacht/ om min te missen:
Dat veel luy zonder grond verachten als onnut/
Dóch oeffent u daar in/ óf ghy blyft inden dut:
Meest in u jonge jueght laat dees u hert ontfoncken.
Want t'is een ghave Góods ons uyt ghena gheschonken.
Dees wapent u alzó/ dat ghy niet onbescheydelyck
Het valsche toestaan zult door waarheids schyn verleydelyck/
Óf wycken van het recht; Maar dieze derft/ zal moghen
(Zijns ondanx) vande waarheid worden af ghetoghen.
Zó elck een rueckelózigh onverstand verdoemt/
Wort deze kunst te recht (die dat doot) dueghd ghenoemt.
Dees door de delen al der wysheid ghaat en wandelt;
Zy ^bBeelt-uyt/ ende ^cSchift met onderscheid/ en ^dHandelt
Elck ding met vast bewys: haar dienaar schenckt zy vaardigh
Gróót nut/ gróte ghenuecht/ en wysheid zeer eerwaardigh.
Wats ^eRedenkaveling? T'is grondelyck met klaarheid
Het valsch in alle ding te scheyden vande waarheid.
Deze deelt zich in tween/ in Vinding ende Óórdeel:
^fVinding zoeckt watmen zeyt op elck ding met voordeel;
⁺En ^aÓórdel overweeght (na fórm der leer oprecht)
Óft staan magh ófte niet t'gheen datter wort ghezeght.
De ^bStóffe dezes kunsts/ is t'gheen daar wy van schelen/
Dit noemtmen het ^cGheschil en laat zich in tween delen/
^dEnkel/ ^eT'zamenghezet. int eerste maghmen vraghen
Wat Redenkaveling is? maar óf al die na jaghen
De waarheid/ zyn verplicht deze kunst onbesmet
Te leren; dit Gheschil dat heet T'zamenghezet/
Verkryght óóck duer t'bewys van ^fBesluytreen verlichting:
Maar t'Enkel handeltmen door Uytbeelding en Schifting.

+ 5

a Disserere.

b Definire.

c Dividere.

d Argumentatio.

e Dialectica.

f Inventio.

+ 6

a Iudicium.

b Materia.

c Quaestio.

d Simplex.

e Composita.

f Argumentatio.

Van de Ghemene wóórden.

Dóch eermen daar toe komt zó strecken ons ghere/

[p. 164]

 

De vyf ^gGhemene wóórden/ hier het a/ b/ c/

 

^hGhemeen Ghedaant/ ⁱGheslacht/ en ^kOnderscheid der dingen/

 

Óóck ^lToeval/ ^mEyghenschap/ ⁿt'Ondeligh Zonderlingen

 

Voeght hier by nódigh/ als hun alder grond gheschat.

 

Ondeligh ist wat met de zinnen wort ghevat:

 

Amsteldam/ Morghenstar/ die man/ dat weligh// zwyn/

 

Óf dit huys dat ghy ziet: dees al Ondeligh// zyn.

 

Ghemeen Ghedaant/ dat is t'maaxel óf beeld ghenomen

 

Van zulck Ondelighe/ die u voor oghen komen:

 

Een Kóóp-stad/ mensch/ óf beest/ Ghemeen Ghedaanten acht/

 

Maar stad en dier/ die zyn van die zelve t'Gheslacht.

 

Gheslacht dan is een naam veel Ghedaanten ghemeen:

 

Onderscheid des Gheslachts/ Ghedaanten scheyt van een/

 

Een zeker deel des dings/ als reden inden mensche:

 

Dóch zómen Onderscheid heel zelden vint na wensche/

 

Wort Eyghenschap veeltyds in des zelfs plaats ghetoghen.⁺

 

Want Eyghenschap dat is s'dings een zeker vermoghen:

 

Als lachen inden mensch/ ener Ghedaanten erfenis.

 

Toeval is by en af/ zonder des dings bederfenis:

 

Dóch Toevals/ diemen ghans in ghenerley manier

 

Van dingen scheyd/ zyn s'lichaams gróót/ en hitt' int vier.

 

Maar wat in enigh ding is Toeval óf verandering/

 

Is der Zelfstandigheid gheen deel in enigh ander ding.

g Praedicabilia.

h Species.

i Genus.

k Differentia.

l Accidens.

m Proprium.

n Individuum.

+ 7

Van Zeglycke wóórden.

^aZeglycke wóórden zyn der dingen hóóftgheslachten
Dees tien/ al watter is bevangen met haar krachten.
^bZelfstand/ ^cGróótheid/ ^dHoedanigheid/ ^eBetreckenis
^fDoen/ ^gLyden/ ^hWaar/ ⁱWanneer/ ^kStand/ en ^lGhesteltenis.
Zelfstandigh isset al/ wat by zich zelven staat.
Gróótheid is/ zwaarte/ menight/ dickt/ ghewicht óf maat.
Hoedanigheid/ s'ghemoeds ghestalt' óf der lichamen.
Betrecking/ die betreckt t'gheschick der dingen t'zamen.
Daar na vólghen dees vier/ Doen/Lyden/ Waar/ Wanneer/
Elck leyd zich zelven uyt/ gheen wóórd behoefdy meer.
En Stand/ is het verzet des lichaams ófte jeste.
Ghestalte/ is t'gheschick des omslachs/ dat is t'leste.

a Praedicamenta.

b Substantia.

c Quantitas.

d Qualitas.

e Relatio.

f Actio.

g Passio.

h Ubi.

i Quando.

k Situs.

l Habitus.

[p. 165]

 

In der dingen Natuur ghaat het ^mWezen voor al/

 

Het welcke wort ghedeelt in Zelfstand en Toeval.

 

Dies schelen deze tien int ding in ghenen weghen/

 

Maar an Zelfstandigheid zó hangen d'ander neghen.

 

Óóck komt Zelfstandigheid u nimmermeer voor oghen

 

Van Toevallen gheblóót/ maar met die overtoghen.

m Ens.

⁺Van Uytbeelding.

Ghemeen en Zeglyckwóórd dienen/ om zonderlingen
Te tónen t'onderscheid en ghemeenschap der dingen/
Door ^aUytbeelding en ^bScheyding/ na der dingen aard:
Want Uytbeelding int kort/ wat elck ding is/ verklaart.
En die is Vierderley /na wy twisten óf schelen/
^cWezentlyck/ ^dÓórzaacklyck/ der ^eToevallen/ der ^fDelen.
1. Wezentlyck Uytbeelding (die luttel zyn bedacht)
Bestaat van Onderscheid en van des dings Gheslacht:
Mensch is een relyck dier. Dueghd is een heblyckheid
S'ghemoeds/ zynde ghelyck ghoe reen/ en ghoed bescheid.
2. Óórzaaklyck Uytbeelding/ de óórsprong roert behend:
De ^gÓórzaken zyn Vier: ^hWercker/ ⁱStóf/ ^kFórm en ^lEnd.
T'meel is de Stóf/ de Backer machmen Wercker heten/
De Fórm/ het maaxel schynt des broods/ t'End/ dient om t'eten.
Uyt dees óórzaken al/ uyt een óf meer van haar/
Trecktmen Uytbeeldingen. aldus uyt alle ghaar:
Het hylyck is een band/ van man en wyf die minnen/
Verwillight wettelyck/ om kinderen te winnen.
Bróód is ghebacken spys van water en van meel.
Gherechticheid is dueghd/ die elck gheeft even veel.
En mantel is een kleed om het lichaam te decken.
De dagh is t'licht des Zons/ die t'aardryck komt betrecken.
3. Der delen Uytbeelding bestaat van des dings leden:
Philosophye is natrachting/ met ghoe reden/
Der dingen ghodlycker ende menschlycker naturen.
Een etmaal is een wyl van vierentwintigh uren.
4. De vierd' Uytbeelding is van Toeval en Gheslacht:
Een Zeylsteen is een steen die t'yzer treckt met kracht.
⁺Hier duer beschryftmen meest ghedierten/ kruyd en bómen.

+ 8

a Definitio.

b Divisio.

c Essentialis.

d Causalis.

e Accidentium.

f Partium.

g Causae.

h Efficiens.

i Materia.

k Forma.

l Finis.

+ 9

[p. 166]

 

S'dings toeval dient met vlyt daarom wel waarghenomen.

 

Want wy recht onderscheid in vele dingen derven:

 

Men bezicht dees ter nóód om kennis te verwerven.

 

Int Uytbeelden neemt waar dat d'Uytbeelding niet scheelt;

 

Óf min óf meer bevat/ als t'gheen werd uytghebeeld.

 

Óóck datmen die kreeftswys omkeren magh na wensch:

 

Mensch is een relyck dier/ en zulck dier is een mensch.

 

Óóck dat d'Afzondering zó lange werd ghetoghen/

 

Datmenze tót gheen ander ding zou keren moghen;

 

Maar t'Uytghebeelde ding eyghen alleen: en hier

 

Is/ Ezel een langóórd/ viervoetigh/ vruchtbaar dier.

Van Scheyding.

Zó Uytbeelding het ding kan in zyn palen dwingen;
Komt ^aScheyding/ en verspreyt in hun delen de dingen.
1. En die is drierley/ eerst Schiftmen (aller meest)
T'Gheslacht in zyn Ghedaanten: Dier in mensch en beest.
2. De twede noemtmen ^bDeling/ welcke deelt bequaam
In zyn Delen t'Gheheel: Mensch in ziel en lichaam.
De Fórmen en t'Ondeligh laat Schifting onghescheiden;
Dees neemt de Deling an in hun Delen te spreyden.
Van Ghedaant tót Gheslacht ghy wel by Schifting mueght
Zeggen/ Mensch is een dier: Rechtvaardicheid is dueght.
Dit voeght in Deling niet/ al ist in Schifting ghalyck
Te zeggen: Ziel is mensch/ dat past met allen qualyck.
3. De darde Scheyding is der Toevallen verdeling/
1. Eerst in het Onderwerp der Toevallen verscheling:
Als/ Menschen zyn zom vry/ zom eyghen om te dwingen.
2. De Toevallen men schift in d'Onderwurpen dingen:
De ghoeden zyn des moeds/ des lichaams óf ghevals.⁺
3. De Toevals in Toevallen schiftmen óóck van als:
Zom ghoeden eerlyck zyn/ zom nut/ en zom verhuechlyck.
Dees laaste scheyding is den Reedners zeer ghenuechlyck.
Int scheyden dient voor al wel vlytigh waarghenomen/
Dat onder zich altyd de delen strydigh komen.
Dees Scheyding is heel quaad/ zom menschen dat zyn boeren/
Zom zyn gheleert: Want een man kan die namen voeren.

a Divisio.

b Partitio.

+ 10

[p. 167]

 

In Scheyding neemt óóck waar/ dat watter wort ghemelt/

 

De Schifting int gheschift magh worden omghestelt.

 

Een dier is mensch óf beest/ iet anders macht niet wezen/

 

Al t'gheen dat mensch óf beest is/ dats een dier mits dezen.

Van Schickelyck beleed.

Om t'Enkele gheschil na eysch en na behoren
Te leren handelen /is u verklaart te voren/
Ghemeen en Zeglyck wóórd/ Uytbeelding ende Scheyding:
Tót ^aSchickelyck beleed zyn deze voorbereyding.
Die eyscht Uytbeelding eerst/ dan Scheyding en Uytlegging/
De Óórzaken en t'Ampt/ Ghelyckheid/ Teghenzegging/
En Tuychenis. Men vraaght in Enkele gheschelen/
¹Óft is; en ²Wattet is, wat ³Ghedaanten en Delen;
Wat ⁴Óórzaack; ⁵Werck en Ampt; ⁶Ghemeenschap en Ghelyckheid;
Wat ⁷Strydicheid: dan ⁸Tuychenis gheeft kracht en ryckheid.
Acht vraghen slaat hier gha met opmerking en aardigh leyt/
Daar duer u tót een proef/ het wóórd Rechtvaardicheid.
1. Óft is voort eerst/ dat zelden valt/ en wert bewezen
By ondervinding/ en t'gheen dat wy daar van lezen.
Ten tweden. Wattet is/ daar Uytbeelding ankleeft:
2. Rechtvaardicheid is dueghd die elck het zyne gheeft.
⁺3. Is ghódlyck en volmaackt/ óf onvolmaackt en menschelyck.
4. De Óórzaack is een wil na recht en reden wenschelyck.
5. T'Ampt des Rechtvaardicheids is: elck t'zyn te gheven:
Zy hout landen in vre/ en maackt een veyligh leven.
6. Heeft óóck met alle dueghd Ghemeenschap en gheneghentheid:
7. Maar Onrechtvaardicheid en ondueghd is haar teghenheid.
8. Tót tuychenis en vast bewys/ zyn vrome daden/
Óóck sprueken uyt de Schrift/ die meest al hier toe raden.
Tót deze vraghen acht zoumen wel trecken moghen/
Al de Ghemene Plaatsen die wy hier na toghen.
Maar Aristoteles bevats' in ener som:
Óft is/ en Wattet is/ Hoedanigh/ en Waarom.

a Methodus.

+ 11

Vande Vóórtstellen.

T'Enkel Gheschil is duer/ nu an T'zamenghezet/

[p. 168]

 

Hier moet voor alle ding opt ^aVóórtstel zyn ghelet:

 

Dats een volkomen sprueck/ die waarheid óf onwaarheid

 

Ghants zonder twyfeling duydlyck bevat met klaarheid.

 

In alle handeling/ schrift/ zaken/ óf iet wat

 

Moet kort in ene sprueck/ de hóóftsom zyn vervat:

 

Daar al t'beleed om draayt/ zy is des redens pit.

 

Wie zich hier in verzuymt/ die schiet als zonder wit.

 

Vóórtstel is tweerley een Enkel óf Eenvuldigh:

 

Als /Cato die is wys: Een vroom man leeft onschuldigh.

 

D'ander /T'samenghezet/ van twee enkels ghevoeght/

 

Is Cato Wys/ hy leeft steeds over al vernoeght.

 

Het Enkel Vóórtstel eerst/ dat bestaat van twe delen/

 

T'eerst is de ^bStóf/ het lest zal als de Fórme spelen:

 

Als Naam óf Onderwerp/ en Wóórd ófte Ghezeg.

 

Het ding daarmen van spreeckt/ is dat ick Onderleg:

 

Maar t'gheen men daar van zeyt is het Ghezeg altyts/⁺

 

Cato is t'Onderwerp/ t'Ghezeg dat hy zy wys.

 

^aT'voortstel ^bT'samenghezet/ wort drijerley bedócht:

 

^cVerkóppelt eerst/ ^dVerdeelt daar na/ t'lest heet ^eVerknócht.

 

T'wóórd/ Ende/ word int eerst ghevoeght óf by verstaan:

 

Ick heb dit dicht gheënt en stoutelyck bestaan.

 

T'Verdeelt bruyckt/ Óf/ nódigh is een van beyden waar:

 

Een vrou mint óf zy haat/ men vint gheen dard' in haar.

 

T'Verknóchte bezight/ Zó; t'eerst nódigh hangt an t'leste:

 

Ghenaackt den avond nu/ zó is de Zon int Weste.

 

T'scheyden der Enkeler is drijerley: Voor al

 

Zó zynze ^fWaar óf ^gValsch/ ^hNóódlyck óf ⁱBy gheval.

 

De twede deling/ die iet ^kVestight óf ^lBeneent/

 

Des darden delings scheel/ de Kleynt óf Menight meent:

 

Hier zyn zom ^mAlghemein/ ⁿBezonder zom/ zom ^oLós/

 

^pOndeligh zom/ na datmen spreeckt int klein óf grós.

a Propositio.

b Materia.

+ 12

a Propositio.

b Hypothetica.

c Copulata.

d Disiuncta.

e Connexa.

f Vera.

g Falsa.

h Necessaria.

i Per accidens.

k Affirmare.

l Negare.

m Generalis.

n Particularis.

o Indefinita.

p Singularis.

Vander Vóórtstellen strydicheid.

In alle twist óf teghenspraack dient waar ghenomen
Der sprueken onderscheid/ óf die óóck strydigh komen.
Der Vóórtstellen verschil onderling drie ick tel:
Als zijn/ ^qGhlyckmachticheid/ ^rTeghenstel en ^sOmstel.

q AEquipollentia.

r Oppositio.

s Conversio.

[p. 169]

 

Ghlyckmachticheid/ is tweër Vóórtstels lyke kracht:

 

Wie bruyckt niet zyn vermoghen? elck bruyckt zyn macht.

 

Maar Teghenstel/ die is Ghlyckmachticheid partydigh/

 

En die is vierderley/ de eerste zyn ^tRechtstrydigh:

 

Alle man is leerghierigh/ gheen man is leerzuchtigh:

 

Zomluy zyn deughdelyck/ en zomluy zyn ontuchtigh/

 

Zyn ^uOnderstrydighe/ van twe Vóórtstellen Zonderling:

 

D'eerste zyn Alghemeen; dees ^xTeghenzeglyck onderling/

 

⁺Alle man is leerzuchtigh/ zom zyn niet leerghierigh.

 

Alle wellust is quaad/ zom wellust is schóffierigh/

 

Zyn ^aOnderbuertighe/ dees voeghtmen bay an een/

 

Van een Byzonder Vóórtstel en een Alghemeen.

 

Omstel stelt om t'Ghezeg en Onderwerpsel plechtigh:

 

Gheen rechticheid is onduechd/ gheen ondueghd gherechtigh.

 

Dits Enkel-omstel eerst; by Toeval komt de twede:

 

Als/ alle vreed' is ghoed/ dies enigh ghoed is vrede.

 

Dees onderstrydicheid machmen licht leren kennen/

 

Wildy enighe sprueck verandert hier duer mennen.

t Contraria.

u Subcontraria.

x Contradictoria.

+ 13

a Subalterna.

Van Besluytredening.

In s'Redenkavlings werck is aller meest te pryzen/
Dezer Vóórtstellen vlechting/ om iet te bewyzen.
T'Beleed is velerley: als ^bSchickelyck besluyt/
En ^cSlecht besluyt/ óóck ^dDringend/ ^eByspel na t'beduyt
Het ^fKlimmende besluyt/ ^gt'Verstrickt/ en zulcke meer:
Maar Schickelyck besluyt maackt over al den Heer.
Het ^hSchickelyck besluyt/ sluyt uyt twe Vóórtstels blóótelyck:
Eerst zynde toeghestemt/ het darde Vóórtstel nóótelyck.
Het eerst zy: Dueghd verhueght: daar na/ Die man leeft dueghdelyck:
Het darde vólght ghewis/ Daarom zó leeft hy vrueghdelyck.
T'bestaat van ⁱStóf en ^kFórm; de Fórm is het ghevlecht
Der Vóórtstels velerley en zonderling ghehecht.
De ^lMercktekenen zyn de stóf/ elck Vóórtstels delen/
^mOnderwerp en ⁿGhezeg: die onderling verschelen/
Het ^oMinder/ ^pMeerder/ ^qMiddel. Alsmen iet zeggen wil/
Is t'Minder t'Onderwerp/ vant voorstelde gheschil/
⁺T'Meerder is het Ghezeg/ het Middel wort ghetoghen

b Syllogismus.

c Enthymema.

d Inductio.

e Exemplum.

f Sorites.

g Dilemma.

h Syllogismus.

i Materia.

k Forma.

l Termini.

m Subiectum.

n Praedicatum.

o Minor.

p Maior.

q Medium.

+ 14

[p. 170]

 

Tót bewys vant Gheschil/ u eerst ghestelt voor oghen:

 

Dit wort twemaal verhaalt eer datmen komt te sluyten/

 

Maar int leste beslót daar blyftet altyd buyten.

 

Het ^aMeerder Vóórtstel is het eerste der drie leden:

 

Het twede ^bMinder heet óf ^cByghevoeghde reden.

 

Het darde heet ^dBesluyt. Een ghoede Fórm wy pryzen/

 

Na verscheyden ghevlecht van ^eGhestalten en ^fWyzen.

 

Ghestalten des Beleeds zyn drie in zonderheid:

 

Na zonderling Ghezeg óf t'gheen dat onder leyd.

 

Wilt in d'eerste Ghestalt het Middel der Mercktekenen/

 

Int Meerder t'Onderwerp/ t'Ghezeg int Minder rekenen.

 

T'Middel merckteken is int twede het Ghezeyde/

 

Int darde t'Onderwerp/ in Vóórtstels alle beyde.

 

Beneent in d'eerst/ het Minder lid/ men sluyt niet onderling:

 

Men sluyt in t'ander toestemmigh; int darde zonderling.

 

De veertien Wyzen zyn zó elck ghestalte es/

 

In d'eerst en twede vier/ de darde heefter zes:

 

Zó u dees wonder wóórden tónen duydelyck/

 

Na welcker Klinkers zyn de Sluytreens luydelyck/

 

Barbara, Celarent, Darij, Ferio; (Baralipton)

 

Cesare, Camestres, Festino, Baroco: Darapti, Felapton,

 

Disamis, Datisi, Bocardo, Ferison.

 

De a/ een Vóórtstel duyd toestemmigh alghemeen/

 

De e/ óóck alghemein/ maar zeyt daar teghen neen.

 

De i/ stemt toe/ de o/ beneent/ bay int byzonder/

 

Maar onder d'eerste wys/ daar trecktmens' alle onder.

 

^gSlechtschickelyck-besluyt/ van twe Vóórtstels bestaat/

 

Alsmen om óórzaack t'eerst/ óf t'anderde nalaat:

 

Heeft zy een kind ghebaart/ zó isse niet meer maaght:

 

Is de Zon opgheghaan/ t'is zeker dattet daaght.

 

^aDringend-besluyt/ dat doet int alghemeen iet blyken/⁺

 

Uyt zonderlinge dingen die elck ander lyken:

 

Heeft Romulus int ryck zyn broeder niet ghespaart/

 

Was Cesar op zyn zwagher me van zulcker aard/

 

Vervólght Augustus óóck zyn medghezel viandigh/

 

Vólght; gheen ghezelligh ryck en is in zich bestandigh.

 

^bByspel/ sluyt iet ghelyx uyt zyn evenghelyckheid:

 

Crassus was onverzaadt daarom verzaadt gheen ryckheid.

a Propositio maior.

b Minor propositio.

c Assumptio.

d Conclusio.

e Figurae.

f Modi.

g Enthymema.

a Inductio.

+ 15

b Exemplum.

[p. 171]

 

^cKlimmend besluyt dat is der Vóórtstellen ophóping/

 

Die nódigh onder zich hebben te zamen knóping:

 

De starck' is zonder vrees/ de zulcke leeft niet druckigh:

 

Gheen druck maackt zalicheid/ de starck' is dan gheluckigh.

 

Het ^dVerstrickte besluyt is dubbeld int belaghen/

 

Zó wat ghy antwóórt t'is ghevanghen óf gheslaghen.

 

Onrecht ist datmen vreest wat komen zal; ist ghoed/

 

Vrees hebdy te vergheefs; des niet/ dubbeld onspoed.

c Sorites.

d Dilemma.

Vande Ghemeen plaatsen.

De Vlechting des Bewys is duer/ nu an t'ontbinden/
^eBewys reen wattet is/ en hoemen die zal vinden:
Het is een reen/ die t'ding vestight dat twyflyck scheen/
Het Middel merckteken/ die d'ander knoopt an een.
^fGhemene plaatsen/ der personen en der dingen
Zyn Zetels/ diet Bewys na eysch ter hand vóórtbringen.
S'parsoons/ zyn ¹Vaderland/ ²Gheslacht/ ³Aard/ ⁴Jueghd en ⁵Zeden
⁶Opvoeding/ ⁷Daden/ ⁸Ampten/ Staat/ ⁹Dóód en ¹⁰na reden/
Hier uyt trecktmen Bewys/ na den eysch vande zaack/
Om iet te vestighen ófte tót teghenspraack:
Om t'gheesselen t'ontghaan/ heeft Paulus wel ghenomen/
1. Bewys vant Vaderland/ ick ben burgher te Romen.
⁺2. Jan is vroom/ zyn gheslacht die derven qua gheruchten:
Een dóórn is stekeligh: een ghoe bóóm brengt ghoe vruchten.
3. Het is een vrou/ ist vreemd al kan zy qualyck zwyghen?
4. Hy is te oud óf jong; dies onbequaam te kryghen.
5. Heeft Jóóst mishandelt iet/ hy was óyt wanghelatigh.
6. T'waar anders/ waar hy zedigh opghevoet en statigh.
7. Hy slaat zyn huys wel gha/ dus dient hy tót een rechter.
8. Dit is een Christen mensch/ daarom en ist gheen vechter.
9. Hy heeft zyn bloed ghestort voor t'land/ men zal hem loven:
10. T'gherucht want na zyn dóód ghaat s'levens faam te boven.

e Argumentum.

f Loci personarum.

1 Patria.

2 Genus.

3 Sexus.

4 AEtas.

5 Mores.

6 AEducatio.

7 Res gestae.

8 Officium.

9 Mors.

10 Opinio post mortem.

+ 16

Ghemeen Plaatzen der dingen.

Der ^adingen Plaatsen/ zyn by óft int ding gheacht/ Dees vierentwintigh: als/ ¹Uytbeelding/ en ²Gheslacht/

a Loci rerum.

[p. 172]

³Ghedaant en ⁴Eyghenschap/ ⁵T'gheheel/ ⁶Delen/ ⁷Eenaardigh/ ⁸Anhanghigh/ ⁹Onderwerp/ ¹⁰Werck/ ¹¹Wercker/ ¹²Ending vaardigh/ ¹³Bereydsels/ ¹⁴Wercking/ ¹⁵Plaats/ ¹⁶Tyd/ ¹⁷Ankleving/ ¹⁸Ghebuericheid/ ¹⁹Tuygh/ ²⁰Naam/ ²¹Verghlycking/ ²²Ghlyckenis/ ²³Teghenstel/ ²⁴Onderscheid.

Wat elke Plaatse is willen wy nu ontdecken/
En hoemen het Bewys ter nóód daar uyt magh trecken.
De ¹Uytbeelding verklaart wat elck ding is na wensch:
Hem quelt eens anders baat/ dus ist een nydigh mensch.
²T'Gheslacht dat is een naam veel Ghedaanten ghemeen:
Hy kan de kunsten al/ dies Redenryck met een.
³Ghedaant/ daar by t'Gheslacht zich in ghetal moet spreden:
Hy is gheen burgher/ want by kóóp noch boorticheden.
En ⁴Eyghenschap/ dat een Ghedaant alleen is eyghen:⁺
Een mensch die spreeckt/ en kan zyn zin tót leren neyghen.
⁵T'Geheel de ⁶Delen al bevangt: hier spreecktmen dan/
Dat lichaam is ontzielt/ ten is gheen mensch voortan.
⁷Eenaardigh by t'gheklanx ghelyckheid anhang neemt:
Ick ben een mensch/ niet menschelyx en is my vreemd.
⁸Anhangighe/ dat zyn Hoedanicheid óf Gróótheid:
Hy schaamt zich zynes daads/ t'is blycklyck an zyn róódheid.
⁹Werck dat is bezicheid/ zó ick iet doe óf ly:
Om dat hy tóórnigh is/ is reden an d'een zy.
Het ¹⁰Onderwerp/ daar t'werck en anhangigh' ankleven:
Wasser nóyt dwergh / zó hebben zy nóyt krygh ghedreven.
¹¹Wercker de óórzaack is dat enigh ding gheschiet:
Wildy worden gheleert/ na Boeck en Meester ziet.
Het ¹²Eynd is de Waarom/ óf endlick óórzaack louter:
Dat iet gheschiet om winst zó ghaat de Paap ten outer.
¹³Bereidsels dingen zyn/ die tóttet end behoren:
Als wildy voeren krygh/ zoeckt gheld en vólck te voren.
De ¹⁴Wercking uyt het werck vólght nódigh/ en mits dezen
De wyl het licht/ zó moet de Zon eerst zyn gherezen.
An ¹⁵Plaats en ¹⁶Tyd zyn alle dingen vast:
Doe dit alhier gheschach/ doe was ick daar te ghast.
¹⁷Ankleving die ant ding als van buyten ankleven:
Daar bergh is daar is dal/ byt dal is iet verheven.
¹⁸Ghebuericheid is t'gheen dat neven t'ding gheschied:

1 Definitio.

2 Genus.

3 Species.

4 Proprium.

+ 17

5 Totum.

6 Partes.

7 Coniugata.

8 Adiacentia.

9 Actus.

10 Subiecta.

11 Efficiens.

12 Finis.

13 Destinata.

14 Effecta.

15 Locus.

16 Tempus.

17 Connexa.

18 Contingentia.

[p. 173]

 

Die is schuldigh/ hy bloed/ hy stamert en hy vlied.

 

De ¹⁹Naam vest óóck t'bewys: zulck Redenrijcker heet/

 

Die van de Redenryck weet nóch grónd nóch bescheed.

 

⁺²⁰Tuychnis ghemeen ghezeg is/ óf des Schrifts voor gheven:

 

Ghezien ist óf ghehóórt/ t'is hier óf daar gheschreven.

 

²¹Verghlycking/ is daar twe tóttet darde verzamen:

 

Voert Cato burgher krygh/ t'magh Cicero betamen.

 

²²Ghelyckenissen zyn/ die elck elckander lyken:

 

Men magh op ene stond niet leren Rederycken;

 

Maar stuxwys metter tyd/ als zomen water ghiet

 

Veel op een nauwe kruyck/ men zal die vullen niet.

 

Maar ²³Teghenstel die zet een teghen een in schyn:

 

Is dit deze mans Zoon hoe kant zyn Vader zyn.

 

²⁴Verschil/ verscheelt alleen als een byzonder wezen:

 

Is dit kint die mans Zoon/ zó ist gheen Zoon van dezen.

EYNDE.

19 Nomen.

+ 18

20 Pronuntiata.

21 Comparata.

22 Similia.

23 Oppositio.

24 Differentia.