De Oudheid in het Nederlands

[p. 388]

X

Xenocrates

(begin 1ste eeuw n.C.?). Grieks arts uit Aphrodisias, auteur van farmacologische en diëtetische geschriften waaruit slechts fragmenten zijn bewaard.

*Elaut, Antieke geneeskunde, 1960, p. 219-221. - 2 korte fragm.

Xenophanes

(6de eeuw v.C.). Grieks filosoof en dichter. Hij was afkomstig uit Colophon, maar trok naar Elea in Zuid-Italië, waar na hem een ‘filosofen-school’ tot bloei kwam. Auteur van historische epen, elegieën en polemische verzen (‘silloi’), maar vooral bekend dankzij zijn filosofisch gedicht De Natura (De natuur), waarin hij o.m. zijn kritiek op het traditionele veelgodendom uitte en zijn opvattingen over de ene, eeuwige godheid uiteenzette. Van zijn werken zijn slechts luttele fragmenten, samen ca. 150 verzen, overgeleverd. Edities: Diehl, Edmonds.

Zelfstandige publikaties

*Xenophanes, Fragmenten. [Vertaling Willem H. Kramer e.a.], Santpoort, Mercator Pers, 1984. - Bibliofiel. 15 blz., in totaal 15 vv. (met Gr. tekst).

*Xenophanes van Colophon, Tegen de fabels van weleer. Fragmenten van de dichter-filosoof, ingeleid, vertaald en toegelicht door R. Bakker en B. Delfgaauw (Agora Editie), Kampen, Kok Agora, 1987. - Alle fragm.

Verder

*Vürtheim, Grieksche lyrische dichters, 1921, p. 173-180. - O.m. prozavert. van een 10-tal fragm., verweven in de tekst.

*Janssens, Griekse lierdichters, 1952, p. 21. - Fragm. 2.

*Raedemaeker, Vóórsokratici, 1953, p. 107-117. - Nagenoeg alle fragm.; ook indirecte citaten en testimonia.

*Straat (E.), Olympisch spel (fragment 2), in: Kroniek van Kunst en Kultuur, 20 (1960), 6, p. 2.

*Sissau, Bloemlezing, 1971, p. 128-129. - 6 korte fragm., en fragm. 2 (licht gewijzigde versie van Sissau, Bloemlezing, 1962, p. 54-55).

*Laet, Griekse lyriek, 1978, p. 48-50. - Fragm. 1, 2, E 11/D 10 en E 14-15/D 12-13.

*Spiegel, 1988, p. 90-91. - Fragm. in vert. van De Laet, Straat en Kramer.

[p. 389]

Aanvullende opmerking

C. Verhoeven (1988) vertaalde fragm. E 11/D 10.

Xenophon Atheniensis

(ca. 430-355 v.C.). Grieks auteur, afkomstig uit Athene. In zijn bewaarde oeuvre kunnen we twee groepen van geschriften onderscheiden: 1) Grotere, filosofische en historische werken. Hierin horen thuis: Anabasis (Tocht naar het binnenland; 7 boeken), waarin de auteur de heen- en terugreis van 10.000 Grieken beschrijft, die als huurlingen de Pers Cyrus te hulp kwamen; Xenophon zelf speelt in het werk een belangrijke rol; Hellenica of Historia Graeca (Griekse geschiedenis), 7 boeken, die als een vervolg op Thucydides' werk de Griekse geschiedenis van 411 tot 362 beschrijven; Cyropaedia (De opvoeding van Cyrus; 8 boeken), een soort historische roman met pedagogisch-politieke tendensen; verder 3 filosofisch getinte geschriften waarvoor Xenophons persoonlijke herinneringen aan Socrates de basis vormden: Apologia (Verdedigingsrede), Memorabilia (Gedenkwaardigheden) en Symposium (Feestmaal). 2) Kleinere werken, 8 geschriften met zeer verscheiden inhoud. We vermelden hier: Agesilaus, De equitandi ratione (Paardrijkunst), Hiero, Hipparchicus (De cavaleriecommandant), Oeconomicus (Huishoudkunst), Vectigalia (Inkomsten). Het geschrift ᾈθηναίων Πολίτεια (De staatsregeling van Athene), dat op naam van Xenophon werd overgeleverd, is het werk van een onbekend auteur uit de 2de helft van de 5de eeuw v.C.

Meerdere volledige geschriften

*Vóór 1924: anoniem (1730: Cyr., Ag.), J. ten Brink (1801-1813: An., Mem. en Cyr. [voor het laatste geschrift: cf. infra]).

*Xenofon, Tocht van de Tienduizend. Vertaling Gerard Koolschijn en Tjit Reinsma (Fibula Klassieke Reeks, 1), Bussum, Fibula-van Dishoeck, 1971. - Herdr.: (Ambo-Klassiek), Baarn, Ambo, 1988 (herzien; hier heet de 2de vertaler Nicolaas Matsier = pennenaam voor T. Reinsma), en

*Xenofon, Griekse oorlogen, ingeleid, vertaald en van noten voorzien door Gerard Koolschijn (Baskerville Serie), Amst., Athenaeum-Polak & Van Gennep, 1990. - Hell.

Bloemlezingen uit het oeuvre

*Vitringa, Wijsbegeerte, 1855. - Bevat een aantal fragm. uit de filosofische werken.

*Deventer, Helleensche studiën, 1897, p. 148-205 en 290-303 - Fragm. uit An., Cyr., Hell, Hiero, Mem., Symp. Op p. 290-303 een bekorte, ‘zeer vrije bewerking’ van Oec. 7-10.

*Cuypers, Griekse geschiedschrijvers, 1951, p. 273-313. - Fragm. uit Ag., An., Cyr., Hell, Mem., Oec.

*Xenophon, Herinneringen en beschouwingen. Een bloemlezing uit Hellenica, Memorabilia, Anabasis, Cyropaedie en Oeconomicus ingeleid en vertaald door

[p. 390]

Eddy De Laet (Astra, 8), Antw.-Amst., Stand., 1979, en

*Xenophon, Op tocht met Cyrus en Clearchus (uit Anabasis I-II). De opvoeding van Cyrus de Oude (uit Cyropaedie II). Ingeleid en vertaald door Eddy De Laet (Astra, 10), Antw.-Amst., Stand., 1979.

Anabasis

Integraal

*Xenophon's Anabasis of Tocht van Cyrus. Uit het Grieksch... door H.C. Muller (Klass. Schr., 2-4), Amst., van Looy-Gerlings, 1893. - Herdr. tot: Zutphen, Thieme, 1929³.

*Zie ook onder ‘Meerdere volledige geschriften’: Koolschijn.

*Xenophon, Tocht van de tienduizend. Vertaling Marc Moonen (De Haan Klassieken), Houten, Unieboek, 1988.

Volledige boeken

*Xenophoon, Anabasis, vertaald door R.-J. De Pauw... en bewerkt door A. Clerckx..., Boek I (Klass. Vert.), Antw. etc., Stand., 1943. - Herdr. tot: Antw.-Amst., Stand., 1977⁹ (vanaf 1952³ herzien), en

*Xenophoon, Anabasis, Boek IV, uit het Grieks vertaald en bewerkt door R. De Pauw en A. Clerckx (Klass. Vert.), Antw. etc., Stand., 1950. - Herdr. tot: (Klass. Vert., 31), Antw., Stand., 1971⁶ (vanaf 1955² herzien).

Cyropaedia

*Vóór 1924: A. V[an] Z[uylen] v[an] N[yevelt] (1592).

*Cyropedie... door Xenophon: uit het Grieksch vertaald, door Jan ten Brink, 2 dln., Amst., ten Brink, 1813.

*Fragmenten uit Grieksche schrijvers, vertaald door M.B. Mendes da Costa, 1. Xenophon, De Geschiedenis van Abradatas en Panthea (uit Cyrus' leerjaren) (Wereldbibl., 258), Amst., Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur, 1913. - Fragm. uit 5-7.

De equitandi ratione

*Xenophon, Paardrijden. (Eene handleiding voor den ruiter). Uit het Grieksch vertaald door C.A. van Woelderen, Utrecht, De Kruyff, 1909. - Herdr. tot: Grav., van Stockum, 1950⁴.

Hellenica

*Zie onder ‘Meerdere volledige geschriften’: Koolschijn.

*Verdin (H.), Xenophon over een mislukt complot..., in: Kleio, N.R., 20 (1990-1991), p. 279-294. - Met vert. van 3, 3, 4-11.

Hipparchicus

*Eysten (J.), Xenophon's ‘Hipparchici’, in: Mavors, 4 (1910), p. 372-378, 402-408 en 542-552.

[p. 391]

Memorabilia

*Vóór 1924: anoniem (1800).

*Xenophon's Herinneringen aan Socrates. Uit het Grieksch door Ch.M. van Deventer (Klass. Schr., 17-18), Amst., van Looy-Gerlings, 1894.

*Keur uit de Memorabilia van Sokrates door Xenophoon, bewerkt door H. Beek en A. Leys, Antw., Van Maerlant, 1948.

*Raedemaeker, Vóórsokratici, 1953, p. 347-350 en 384-389. - 2 langere fragm., uit 1, 2 en 2, 1.

*Platoon, [...] [Vertaling: School voor Filosofie] (Platoon Verzameld werk, 1), Amst., Driehoek, 1984, p. 31-45. - Vert. van fragm.

Oeconomicus

*Vercruysse (Marc), Appendix: Xenophon Oeconomicus 5, in: Kleio, N.R., 13 (1983), p. 72-74.

*Demoen (Kristoffel), Drie Griekse teksten over de vrouw..., in: Didactica Classica Gandensia, 29-30 (1989-1990), p. 42-49. - Op p. 45-48 vert. en comm. van fragm. uit cap. 3 en 7.

Symposium

*Xenophon, Het Gastmaal. Vertaling H.H.J. Brouwer (Fibula Klassieke Reeks, 7), Bussum, Fibula-van Dishoeck, 1973.

Vectigalia

*Beliën, Geschiedenis, 1981, p. 113-118. - Vert. van 1-4, door M. van de Grift.

De staatsregeling van Athene

*Verdin (Herman), Een kritische stem over de Atheense democratie (Pseudo-Xenophon, Over de staatsinrichting te Athene: inleiding en vertaling), in: Kleio, N.R., 6 (1976), p. 55-68.

*Beliën, Geschiedenis, 1981, p. 94-99. - Vert. door C. Moonen.

Aanvullende opmerkingen

Van de literatoren die fragm. vertaalden, vermelden wij: M. Siegenbeek (1810 +: uit Cyr. 5-7; Mem. 1, 4), J.J.A. Goeverneur (1843: Mem. 3, 6, 2-18), Ch.M. van Deventer (1895: fragm. uit Vect..

Xenophon Ephesius

(Xenophon van Ephesus; 2de eeuw n.C.?). Grieks auteur van de roman Ephesiaca (Ephesische verhalen). Het werk verhaalt de avontuurlijke lotgevallen van de pasgehuwde geliefden Habrocomes en Anthia, en bevat de traditionele ingrediënten, waaronder de finale gelukkige hereniging.

*Habrokomes en Anthia. Een roman van Xenophon den Ephesier. Uit het Grieksch vertaald [door T.P. Tresling], Gron., Smit. 1829.