Oeuvres complètes. Tome I. Correspondance 1638-1656

N^o 280.
J. Wallis à Christiaan Huygens.
17 avril 1656.

La lettre se trouve à Leiden, coll. Huygens.
Chr. Huygens y répondit par le No. 294.

Clarissimo Doctissimoque Viro Christiano Hugenio, Constantini filio, Johannes Wallis Geometriae Professor Oxoniensis S.^a).

Quam a Te nuperrimè accepi, de Saturni Luna, paginam, Hagae-Comitis praeterito Mense Martis typis impressam et divulgatam, (quâ de sententiam, meam ante unam aut alteram septimanam indicatam, te accepisse confido;) Ego Honoratissimo Domino Paulo Nelio¹⁾ Equiti Aurato (hujusmodi observationibus exercitatissimo) per communem amicum Christophorum Wren²⁾, Magistrum Artium, Collegij Omnium Animarum Oxoniae Socium, (qui cum Honoratissimo Equite saepenumero observationes junctim instituit) communicavi. Testantur illi se stellam illam jam olim multoties vidisse (et, credo, multò antè quàm Tu eam notaveris;) idque non solum Tubis longioribus, putà pedum 22, 24, 28, (cujusmodi praesto habent accuratissimos,) sed et pedum duodecim. Quod moneo, tum propter illud epistolae ad me tuae, anno superiori, Perspicillum mihi paravi ipse nuper 12 pedum longitudine, quo praestantius aliud vix puto reperiri, quum nemo antehac viderit quod ego nuper observavi; scribitur autem transpositis literis in hunc modum admovere &c. tunc illud impressae paginae, Cum autem longiora etiam hisce Telescopia, utpote triginta aut quadraginta pedum ab alijs fabricari

a) ℞. 26 Apr. Respondi 28 apr.¹⁰⁾ [Chr. Huygens].

10) Voir la Lettre No. 294.

1) Sir Paul Neile, un des premiers qui fréquentèrent les assemblées de Gresham College, d'où est sorti plus tard le Royal Society; longtemps il y a été membre du Council.

2) Sir Christopher Wren, neveu de l'évêque anglican Matthew Wren (3 décembre 1584-24 avril 1667), naquit le 20 octobre 1632 à East Knoyle (Wiltshire) et mourut à Londres le 25 février 1723. Il fut nommé professeur d'astronomie au collège de Gresham (1657) et à Oxford (1660). Dès 1665 il se voua à l'architecture, en 1668 il fut nommé Architecte du Roi; tombé en disgràce, il perdit cette charge en avril 1718. Plusieurs fois il fut élu président de la Société royale.

[p. 402]

dicantur; aliquid aut vitris vitij inesse, aut haec eadem non debita proportione mutuo respondere, credibile est: Neque enim aliàs hucusque aciem eorum effugisset novus Saturni satelles. quae posteriora verba epistolam meam priori tuae responsoriam, de hujusmodi apud nos vitris monentem, respicere videantur. Ubi autem in eadem impressa pagina, haec habes, Nostrum quo Saturni asseclam reperimus, quinquagies diametrum rei visae multiplicat, duodenos pedes aequans; cui postea duplum longitudine construximus, multiplicatione centupla; Omnino eâ sumus opinione, ut vel in multiplicatione aestimandâ deceptus fueris (quod potius crediderim) vel haud ita commode vitra tua sint disposita; cum ea multiplicatio isti distantiae videatur minime convenire. Sed et hoc insuper tibi indicandum putant: Saturni phasibus observandis, se praestantissimis tubis instructos, jam per septem annos continuos invigilasse; omnesque ipsius interea temporis phases diligenter notâsse; quas et accuratè depictas habemus, adjunctis observandi temporibus. Quo tempore, fuerunt observatae, saltem duodecim, ab invicem admodum distinctae, Saturni formae, (omissis quae in transitu ab his ad illas fuerint istis intermediae;) quarum fere pars media, plane aliae sunt ab ijs omnibus quas vel Galilaeus³⁾, Gassendus⁴⁾, Fontana⁵⁾, Hevelius⁶⁾, vel etiam Richelius⁷⁾, aut quem novimus quispiam alius, adhuc indicavit. Atque huc quidem respexit ille, quem tecum, mense Junio superioris anni⁸⁾, Gryphum deposui, deinceps ubi opus futurum esset deposcendum



^b)

3) Ces observations se trouvent dans son ouvrage:
Continuazione del Nuncio Sidereo di Galileo Galilei Linceo, overo saggio d'istoria dell' ultime sue osservationi fatte in Saturno, Marte, Venere e Sole. Istoria delle macchie solari, compresa in tre lettere di Galilei al signor M. Velsero. De maculis solaribus tres epistolae et de stellis circa Jovem errantibus Disquisitio ad Velserum. Bologna. 1655. in 4^o.

4) Dans l'ouvrage intitulé:
Commentarii de Rebvs Coelestibus. Auct. P. Gassendi,
qui se trouve dans ses Opera Omnia, Lvgdini, m.dc.lviii. in-folio; Tomvs Qvartvs, pages 441-456.

5) Voir la Note 7 de la Lettre N^o. 24.

6) Voir la Note 2 de la Lettre N^o. 40.

7) Giovanni Battista Riccioli naquit à Ferrare le 17 avril 1598 et mourut à Bologne le 25 juin 1671. Jésuite depuis 1614, il professa les belles-lettres, la philosophie et la théologie à Parme et à Bologne; puis il se voua à l'astronomie.
Wallis désigne ici son ouvrage:
Almagestvm novvm Astronomiam veterem novamqve complectens observationibvs aliorvm, et propriis novisque Theorematibus, Problematibus, ac Tabulis promotam, in tres tomos distribvtam qvorvm argvmentvm sequens pagina explicabit. Avctore P. Ioanne Baptista Ricciolo Societatis Iesv Ferrariensi, Philosophiae, Theologiae, & Astronomiae professore. Bononiae, Ex Typographia Haeredis Victorij Benatij. mdcli. Svperiorvm permissv. in-folio.

8) Voir la Lettre N^o. 227.

b) Decipisset me puto si potuisset [Chr. Huygens].

[p. 403]

(Quem sic exponas velim. Saturni comes quasi lunando vehitur. Diebus sexdecim circuitu rotatur. novas nuper Saturni formas Telescopo vidimus primitus. Plura speramus.) Quo eodem mense hunc tuum mecum deposuisti Gryphum Admovere oculis distantia sidera nostris vvvvvvvcccrrhnbqx. Quem jam nuperrime sic exponendum docuisti. Saturno luna sua circunducitur diebus sexdecim, horis quatuor. Quas quidem horas quatuor cum tu tandem auferendas agnoscas, periodus tua emendata nostrae convenit. Quod autem ad Saturni phases attinet, quas observavimus; videmus nobis eam inde Saturni et ansularum suarum figuram collegisse, eamque motuum hypothesin, quae Phaenomenis illis satisfaciat; an autem et omnibus deinceps observandis, haud audacter adhuc pronunciamus. Eousque enim versatilem illum invenimus, ut nec dum sciamus num omnes illius formae nobis adhuc fuerint conspectae. Quod quidem in causa fuit quod observationes illae nondum in publicum fuerint emissae. Dum autem tu ex tuis observationibus praeterito praesentique anno collectis, te posse integrum Saturni systema perficere, videris existimare; metuo ne omnino frustra sit; quippe illud unius alîusve anni negotium esse haud videtur. Et quanquam ex comparatis Galilaei observatione, quâ Saturnum plane rotundum conspexit; alijsque Hevelij et Gassendi, qui id iterum observarunt anno 1642; similique aspectu per quatuor menses jam proxime elapsos; colligendum videatur, Saturni corporis semicircuitum absolvi anno currente decimo quarto, vel ad summum decimo quinto: Tamen alia adhuc, propter varias ipsius conspectas formas, in auxilium advocanda omnino erunt priusquam systema congruum perficiatur. Quae non, ut diligentiae tuae quicquam derogatum velimus dicta sunto, sed ut cautius procedas. Quod autem ad mox expectandam Saturni phasin attinet; videtur nobis duos propediem nodulos utrinque protuberantes expectandos, positu ad Eclipticam obliquo, se sensim in brachia porrecturos; quae ubi satis fuerint porrecta non tam utrinque singula, quam utrinque bina post interjectam viaculam coeuntia, videbuntur. Atque haec sunt quae de praesenti negotio tibi judicavimus iudicanda. Vale.

Oxoniae, Aprilis 7.⁹⁾ 1656.

Clarissimo Doctissimoque Viro, Domino Christiano Hugenio Constantini filio, tradantur.

1 β

Hagae-Comitis.

9) Wallis se servait du Vieux Style, à cette époque encore usité en Angleterre.

10) Voir la Lettre No. 294.