Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 16

7302. 1645 februari 6. Van J.A. Salvius.¹

Hochedeler, gestrenger, insonders hochgeehrter herr ambassadeur,

Nechst hertzlicher anwünschung von Gott eines glück- vndt freudenreichen, mit gesundtheit vndt all anderem vollkommenen wolstand gesegneten newen, vndt dergleichen viel hernachfolgender jahre, verhallte Ew. Excell. ich hierdurch nicht, wie dass dero verschiedene nacheinander abgelassene schreiben mir wol zuhanden gebracht worden, vndt wie ich darinn jedesmahl ein- vndt andere guthe nachricht gefunden, allsso thue ich dessfalls dienstlichen danck sagen. Ob auch schon ich erkenne, meiner schuldigkeid gewesen zu sein, Ew. Exc. allemahl mit gleichmässiger communication zu begegenen, so bin ich doch zum öfftern, theils durch meine bey diesem werck mir obliegende labores, theils durch vielmahlige, vndt noch jetzund mich zimblich angreiffende indisposition, wieder meinen willen darvon abgehallten worden, dass allsso dannenhero ich hoffe Ew. Excell. solches zu meinen entschuldigung bey sich werden gellten lassen, vndt will dabey ich nicht zweiffelen, ihro mittler zeit durch meinen secretarium wochentlicher bericht von dem bissherigen hiesigen verlauff, hinterbracht sein werde.

Anjetzo beruhets vff deme, dass mann zur haupt proposition zwar schreiten sollte,²

1 Hs. Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 10 (1645, 1). Oorspr. Postscriptum en ondertekening eigenhandig. De Duitse brieftekst is geschreven door Salvius' secretaris Georg Keller. Minuut aanwezig te Stockholm, RA, Adler Salvius' Saml. E 5257.

2 De Munsterse bemiddelaars Fabio Chigi en Alvise Contarini hadden de Franse gevolmachtigden verzocht een propositie in te dienen ‘circa media pacis’. In hun antwoord, dd. 1 februari 1645, beriepen de Fransen zich op de afspraken die zij met de Zweedse gevolmachtigden hadden gemaakt over de gelijktijdige aanvang van het ‘vredeswerk’ (negotium pacis) in Munster en Osnabrück (Acta pacis Westphalicae; Diarium Volmar I, p. 270-272).

[p. 432]

gestallt vnsserseits mann willig vndt berait darzu ist;³ nach demmahlen aber die alhier vorhandene fürstliche Lüneburgische, Mechelburgische vndt Hessen-Casselische, wie ingleichem der Hansee-stätte gesandten inständig, vndt vffs höchste bitten, mann mit der proposition so lang zu ruck hallten wollte,⁴ biss mehrer chur-fürsten vndt stände gesandten zur stelle sein würden, allss wirdt, bevorab da vber obged[achte]r herren abgesandten eingewannte remonstrationes, wir auch bey vnss selbst befinden, dass, da nun die proposition vor sich gehen sollte, chur-fürsten vndt stände erst darüber zu deliberiren vndt communiciren beginnen, die zeit dar mit verspielen, vndt allsso nimmer anhero kommen würden, vermuthlich mann es, biss zu einer stärckeren frequentz von obged[achten] churfürsten vndt ständen abgesandten, anstehen lassen müssen, worüber doch wir in diesen tagen mit herren graffen d'Avaux, so vorgestern abend anhero kommen ist, einen gewissen vergleich treffen werden.⁵

Die leiche des don Botelho⁶ wirdt von den keysserl. noch vorenthallten, gleichwol erbiethen sie sich etzlicher maassen, dass sie selbige, jedoch nicht auss schuldigkeit - dann das factum sie zu [justificiren] vermainen - sondern nur auss courtoisie vndt der recommendation des bischoffs Frantz Wilhelms - der doch ihrer aigenen officiers bekänntnuss nach, der primus author des wercks ist - vndt der hiesigen keysserl. gesandten zu gratificiren, restituiren wollten. Es will aber daran vnss nicht genug geschehen, dieweiln durch sothanen raub das ius gentium vndt sanctimonia legatorum an vnss gar zu sehr violirt worden, wesshalben dann wir nicht allein vff die restitution, sondern auch

3 De Zweedse gevolmachtigden Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius wilden - overeenkomstig hun ‘propositio’, dd. 27 november/7 december 1644 - het ‘vredeswerk’ pas aanvangen wanneer de delegaties van de ‘immediatreichsstände’ (ordines) en ‘mediatstände’ ook daadwerkelijk in Osnabrück en Munster waren gearriveerd: ‘Quamprimum vero ordines advenerint, parati erimus ad rem ipsam aggrediendum eaque facilitate tractandum, ut omnibus constet nihil eorum quae ad universi Imperii pacem omni ex parte aequam, tutam, decoram maturandum conducere potuerunt, a nobis omissum esse’ (no. 7183 (bijlage), en Meiern, Westphälische Friedens-Handlungen I, p. 313-314).

4 Dr. Jacob Lampadius (Braunschweig-Lüneburg), Reinhard Scheffer (Hessen-Kassel), dr. Abraham Kayser (Mecklenburg) en de afgevaardigden van de Hanzesteden steunden het Zweeds verzoek om de aanbieding van de ‘propositiones de pace’ nog enige tijd uit te stellen; vgl. nos. 7288 en 7289.

5 De Franse gevolmachtigde Claude de Mesmes, graaf van Avaux, verscheen op 25 januari/4 februari in Osnabrück (Acta pacis Westphalicae; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 485 en p. 494, en Die Französischen Korrespondenzen II, p. 117). Een vergelijk kwam niet tot stand; infra, n. 15.

6 De aanhouding van de lijkstoet van de Portugese gevolmachtigde dr. Rodrigo Botelho de Moraes († 15 december 1644 te Osnabrück). De keurvorstelijke gevolmachtigde Franz Wilhelm von Wartenberg, bisschop van Osnabrück, Minden en Verden, en de keizerlijk-Westfaalse bevelhebber Gottfried Huyn, graaf van Geleen, rechtvaardigden het optreden van de keizerlijke ritmeester Wolff (Wulff) en de inbeslagname van de Portugese goederen ‘comme bonne prise’. Na tussenkomst van de Munsterse bemiddelaar Alvise Contarini waren zij bereid tot teruggave van de kist en koffers: ‘zwar nit von rechts wegen, sondern auß courthesia’ (Acta pacis Westphalicae; Diarium Wartenberg I, p. 51-52 en p. 58-60; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 450 en p. 496-497, en Die kaiserlichen Korrespondenzen II, p. 158-161 en p. 178-179).

[p. 433]

vff die bestraffung der jenigen officiers, so die hinwegführung gethan, beständig tringen.⁷ Wass nun der erfolg sein wirdt, werden wir zu seiner zeit zu erfahren haben.

Immittelst bin ich vndt verbleibe,

Ew. Excell. inservire paratissimus semper,
J.A. Salvius m.p.

7 De Zweedse gevolmachtigden eisten volledige genoegdoening. Toen de keizerlijken geen gevolg gaven aan hun verzoek tot uitlevering van de ritmeester, namen zij met de gijzeling van de Osnabrücker domdeken Johann von Melschede het recht in eigen hand (Acta pacis Westphalicae; Die kaiserlichen Korrespondenzen II, p. 172-173, p. 176 en p. 184).

Osnabruck, den 27. Ianuarii st[ylo] v[etere] 1645.

Königsmarck wirdt mit 4000 pferden vndt 5000 zu fuess, ins stifft Bremen gehen.⁸

P.S. Illustrissime domine legate,

Praecipuum quod me a frequentiori literarum commercio cum Excellentia vestra contra meam voluntatem detinet sunt sollicitudines pecuniariae pro exercitu, quae mihi etiamnum incumbunt, res profecto, quae et tempus et animum et vigorem ingenii et corporis sanitatem mihi adimunt. Sed quia supplent defectus meos partim dominus legatus Oxenstierna, partim meus amanuensis,⁹ excusationem spero ab aequanimitate vestra.

Cepi calculum Excellentiae vestrae 4590 thalerorum, quos sibi e subsidiis hibernis retinuit.¹⁰ Eum adiungo caeteris meis rationibus in Sueciam mittendis.

Faxit Deus, ut optatam tandem pacem obtineamus. Caesareani legati negant postulanti Stralsundio salvos conductus, quod status mediati non comprehendantur Hamburgensi concluso. Negant Argentorato, quod nuperis comitiis renuntiaverit foederi Suecico. Negarunt hactenus restitutionem funeris Botelhiani, Portugallici ministri, ‘comme bonne prise’. Quae omnia sunt falsa supposita. Stralsundium est status - saltem mediatus;¹¹ in praeliminaribus nomen status generaliter et indistincte ponitur, prout et mediatos et immediatos continet -, est foederata civitas, est adhaerens Sueciae. Sed isti haec omnia sophismatis eludunt.

Argentina ipsa petit a nobis, ut caesareanorum salvos conductus ei procuremus. Si renuntiavit foederi, vi metuque factum est.¹² Nec nisi mutuo consensu solvuntur, quae mutuo pacta sunt, foedera.

8 De Zweedse generaal-majoor Hans Christoph, graaf van Königsmarck, had de jacht op de keizerlijke infanteristen van Matthias, graaf Gallas, gestaakt. Teruggekeerd in de kwartieren bij Maagdenburg ontving hij de order om opnieuw bezit te nemen van het aartsbisdom Bremen en het hertogdom Holstein.

9 De nieuwsbrieven van Johan Oxenstierna en Salvius' secretaris Georg Keller.

10 Het antwoord van Johan Adler Salvius op Grotius' brief van 14 januari 1645 (no. 7250). De Zweedse ambassadeur had de afgelopen jaren dankbaar gebruik gemaakt van de door koning Lodewijk XIII aangereikte mogelijkheid om zijn onkosten af te trekken van de Franse subsidies aan de Zweedse legers in Duitsland. In overleg met de Parijse bankier Johan Hoeufft stuurde hij de gevolmachtigde ieder halfjaar een rekening toe.

11 De Zweedse gevolmachtigden Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius voerden met de keizerlijken te Osnabrück een felle strijd over de in het preliminair vredesverdrag van Hamburg (25 december 1641) vastgelegde verplichting tot afgifte van vrijgeleide-brieven aan de ‘confoederati et adhaerentes’ van de Zweedse kroon (Stralsund en andere ‘mediatstände’).

12 De controverse over het vrijgeleide aan de delegatie van de stad Straatsburg. De keizerlijken accepteerden geen Zweedse bemoeienis met een rijksstad die op de Regenburger Rijksdag (1640/1641), in aanwezigheid van de keizer en de rijksstanden, plechtig had bezworen ‘mit der cron Schweden so wenig als Franckreich einige bündtnüs oder adhaerentz zu haben’ (Acta pacis Westphalicae; Die kaiserlichen Korrespondenzen II, p. 162, en Diarium Lamberg, p. 41).

[p. 434]

Botelho fuit in comitatu nostro,¹³ habuit salvos conductus nostros, Imperium non est hostis Lusitaniae nec viceversa. Catelani et caeteri Lusitani, Gallicam legationem comitati non modo per neutrale Imperium,¹⁴ sed et per ipsa infensissimorum hostium suorum Hispanorum praesidia, tuti processerunt. Sed praedae inhiantibus nec gentium iura, nec sacra legationum, nec ipsa humanitatis aut christianitatis repagula obstant: omnia perrumpunt! Quae cuncta, cum manifeste impugnent praeliminaria Hamburgensia, propter sequelam nostra ipsorum interest, ne cedantur. Nec tamen propterea tantum tractatus haesere. Sed potissimum quod nondum venere electores, qui nomine Imperii hic et Monasterii interesse tenentur obsecrantibus nos qui hic sunt aliorum principum legatis, ne omnino quidquam proponamus, nisi non solum electoribus, sed et bona parte caeterorum statuum praesentibus.¹⁵

Hae causae sunt, quod etiamnum in facienda propositione principali haereamus. Movent tamen passim multi ordines, ut spes sit brevi adfuturos. Neque singulos expectabimus. Aliquoto corpore praesente rem ipsam, cum Deo, aggrediemur. Det Deus incrementum et Excellentiae vestrae omnia prospera.

13 Supra, n. 6. De gevolmachtigden van koning Jan IV van Portugal hadden geen erkende status kunnen verwerven. Zij hielden zich in Munster en Osnabrück schuil onder de titel van toegevoegde leden (extraordinarii) van de Franse en Zweedse delegaties; vgl. no. 7090.

14 De Franse delegatie te Munster bood niet alleen bescherming aan de Portugese gevolmachtigden dr. Luís Pereira de Castro en Francisco de Andrade Leitão, maar ook aan de Catalaanse gevolmachtigde dr. José Fontanella, ‘regente de la Audiencia del Principado de Cataluña’. Laatstgenoemde had op 14 januari de terugreis naar zijn vaderland aanvaard; onderweg, in het zicht van de stad Rheine, ontsnapte de Catalaan ternauwernood aan een keizerlijke hinderlaag (Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen II, p. 69 en p. 101-102, en Diarium Volmar I, p. 260-261).

15 Het vraagstuk van de gelijktijdige aanvang van het ‘vredeswerk’ (negotium pacis) in Munster en Osnabrück (nos. 7288, 7289 en 7301). De graaf van Avaux had de Zweedse gevolmachtigden niet tot matiging van hun harde opstelling ten aanzien van de aanwezigheid van de keurvorsten en Duitse standen kunnen bewegen. Op 10 februari keerde hij misnoegd terug van het bondgenootschappelijke overleg te Osnabrück (supra, n. 5): ‘Tout ce que nous avons pu faire est qu'ils semblent se restraindre à la venue des ambassadeurs de Mayence et Brandebourg et des députéz du cercle de Franconie’ (Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen II, p. 123-126).

Onderaan de brief staat: H. ambassadeur Grotio.

Bovenaan de brief schreef Grotius: Rec. 21 Febr. 1645.

En in dorso: 27 Ian. 1645 Salvius.

Onderaan de minuut te Stockholm staat: H. ambassadeur Grotium, vom 27. Ianuarii 1645.