Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 16

7183. 1644 [december] 8. Van J. Oxenstierna.¹

Magnifice et generose domine,

Tabulae procuratoriorum, 14/[24] Octobris hic utrinque approbatae,² manserunt in

1 Minuut Stockholm, RA, E 915, coll. J.A. Oxenstierna ser. A II, Koncept G. De talrijke doorhalingen en verbeteringen van de opsteller van deze brief zullen niet worden gesignaleerd. Antw. op no. 7165.

2 De Zweedse gevolmachtigden Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius hadden op 24 oktober met de keizerlijke gevolmachtigden Johann Maximilian, graaf Lamberg, en Johann Baptist Krane een vergelijk getroffen over de op 1/11 en 20/30 september ten huize van Raban Heistermann (Heystermann), deken van Sint Jan te Osnabrück, getoonde volmachten.

[p. 212]

custodia cuiusque partis usque ad 20/[30] Novembris;³ tum demum, post complanatas Monasteriensium disputationes, commutatae sunt.⁴ De modo tractandi postea inter nos actum conventumque est, ut libera rerum gerendarum facultate frueremur, idque ita ut non plane amoveretur omnis mediatio,⁵ quandoquidem regia Maiestas Venetam⁶ admittit et caesar super ea nondum se declaravit: arbitrio ergo superiorum et a nobis hoc indecisum reliquimus; interea tamen immediata tractatio valeret et sub ea sequentes modi comprehenderentur,⁷ adhibendi pro re nata, scilicet ut integrum sit 1) plenipotentiariis ipsis congredi sive in loco aliquo tertio, sive per mutuas visitationes, 2) uti subdelegatis, 3) uti internuntiis, 4) scripto mentem communicare. Postremo hoc modo initium nostrae tractationis heri fecimus, missa ad caesareanos tali propositione qualis in adiuncta charta est descripta.⁸ Pridie eius diei missus ad nos a caesarianis decanus, quo iam diu in hoc negotio utuntur, significavit nobis loco propositionis, quod caesariani parati essent reassumere et habere pro materia tractandorum ea quae anno 1635 inter electorem Saxoniae et parentem meum sunt ventilata.⁹ Quid ad ea responderimus, docet iam nominata et hic insinuata charta.¹⁰

Didicimus Francofurtenses illibenter cognovisse quod literae nostrae remissae sint.¹¹

3 Op 18/28 november stuurden de Zweden hun secretaris Mattias Mylonius Biörenklou naar de keizerlijke gevolmachtigden met de mededeling dat alle beletselen in het Munsterse beraad over de ‘emendatio’ van de volmachten waren opgeruimd (Acta pacis Westphalicae; Die kaiserlichen Korrespondenzen II, p. 73-78).

4 De Osnabrücker stadspensionaris dr. Johann Heinrich Böger voltrok op 21 november/ 1 december de officiële uitwisseling van de Zweedse en keizerlijke volmachten (Acta pacis Westphalicae; Die kaiserlichen Korrespondenzen II, p. 77-78, en Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 412-413 en p. 423-425).

5 Het probleem van het wegvallen van de Deense bemiddeling in het keizerlijk-Zweeds overleg te Osnabrück (Acta pacis Westphalicae; Die kaiserlichen Korrespondenzen II, p. 84-86).

6 De Zweden hechtten nog steeds grote waarde aan het Venetiaanse bemiddelingsaanbod uit het jaar 1637/1638; zie no. 6824 (dl. XV).

7 Raban Heistermann (Heystermann) (supra, n. 2) ontwierp een ‘modus tractandi’, die op 23 november/3 december de instemming van de Zweedse gevolmachtigden verwierf (Acta pacis Westphalicae; Die kaiserlichen Korrespondenzen II, p. 84; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 425-427, en Meiern, Westphälische Friedens-Handlungen I, p. 309).

8 De gezantschapssecretaris Mattias Mylonius Biörenklou overhandigde de keizerlijke gevolmachtigden Johann Maximilian, graaf Lamberg, en Johann Baptist Krane op 27 november/7 december de eerste Zweedse propositie (no. 7182, en infra (bijlage)).

9 Eerder, op zondag 24 november/4 december, hadden de keizerlijke gevolmachtigden de Osnabrücker deken Raban Heistermann (Heystermann) naar de Zweedse residentie gestuurd. De deken keerde terug met de boodschap dat de Zweedse gevolmachtigden geen herinnering hadden aan de ‘Friedens-Puncte’ die de keurvorst van Saksen en de hertog van Mecklenburg in 1635 met rijkskanselier Axel Oxenstierna waren overeengekomen (het ‘Schönebeck'sche Projekt’); zie no. 7182.

10 De volgende dag (supra, n. 9) trachtte de deken aan de hand van de gedrukte Acta het geheugen van de Zweedse gevolmachtigden enigszins op te frissen (Stadtbibliothek Frankfurt am Main, Flugschriftensammlung ‘Discursus politici’, Frankfort 1930, p. 192; Meiern, Westphälische Friedens-Handlungen I, p. 308-310, en Oxenst. Skrifter 1. afd., XIV, p. 178-193).

11 De keizerlijke commissarissen te Frankfort, graaf Ernst von Öttingen-Wallerstein en dr. Johann Christoph Metzger, wilden de ‘Deputationstag’ zo lang mogelijk bijeenhouden en weigerden een discussie aan te gaan over de beantwoording van de Franse en Zweedse uitnodigingen ter vredesconferentie (R. von Kietzell, ‘Der Frankfurter Deputationstag von 1642-1645’, in Nassauische Annalen 83(1972), p. 117-119, en Dickmann, Der Westfälische Frieden, p. 169).

[p. 213]

Integras ergo hodie illuc expedimus una cum novis,¹² quarum exemplar hic adiungitur.¹³

Iam diu nihil a Suecia habemus. Aliunde tamen percipimus omnia ibi prospere geri contra Daniam et Norvegiam. Generalis Vrangelius adhuc in mari est cum classe Suecica,¹⁴ quam cogitat reducere Vismariam. Colonellus Vrangelius in Cimbria successus habet.¹⁵ Daniae rex praecipuam virium suarum partem ad insularum defensionem collocavit. Indeque liberius in Schania Hornius,¹⁶ et ab hac parte alii nostratium agunt. Dominus Torstensonius iam in eo esse dicitur, ut reliquias Gallasii exercitus, Magdeburgo non sine periculo et clade illapsas, conficiat. Nondum accepi literas eius et specialem rerum omnium enarrationem. Quod excerptum hic deprehenditur, ex literis Hala Saxonum missis, plurimorum relationibus confirmatur.¹⁷ Plus effectum est hoc tempore a Torstensonio quam si in aperto campo hostem vicisset. Nam Gallacius, qui in Holsatiam contendens credebatur habere 18 millia militum,¹⁸ nunc vix quatuor millia secum trahit, omnes enervatos, laboratos inedia, frigore, nuditate. Hatzfeldius approperat quidem cum suis.¹⁹ Verum speramus Torstensonium iam providisse quid facto sit opus. Proxime eventum eius rei referam, nunc desinens cum voto omnis prosperitatis,

Magnificentiae vestrae ad amica officia paratissimus,
Johannes Oxenstierna.

12 De Zweedse gevolmachtigden brachten hun uitnodiging aan de Frankforter ‘Deputationstag’, dd. 4/14 oktober 1644, opnieuw onder de aandacht van de afgevaardigden. Op 28 november/8 december legden zij de laatste hand aan de tekst van een derde rondschrijven (Acta pacis Westphalicae; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 427-430, en Meiern, Westphälische Friedens-Handlungen I, p. 314-317).

13 De bijlage is teruggevonden (Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 8).

14 De oorlogsvloot van de Zweedse generaal-majoor Karl Gustav Wrangel vertoonde zich bij ‘Cuyck’ in de Köge Bugt (ten zuiden van Kopenhagen) (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 108, en Oxenst. Skrifter 2. afd., VIII, p. 595-600).

15 De Zweedse kolonel Helmut Wrangel vervolgde na de capitulatie van het Deense garnizoen van Flensburg (15 november) zijn expeditie naar de winterkwartieren in Jutland (de route van Gottorf (Schleswig) over Haderslev naar Kolding en de schans van Middelvaart (Middelfart)).

16 Het leger van veldmaarschalk Gustav Karlsson Horn kreeg na de vlucht van koning Christiaan IV uit Helsingborg (no. 7181, n. 4) het vrije veld in Skåne (Schonen) (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 109, en Oxenst. Skrifter 2, afd., VIII, p. 320-321).

17 Ruiters van de Zweedse opperbevelhebber Lennart Torstensson hadden de achtervolging ingezet op het keizerlijke expeditieleger van Matthias, graaf Gallas. Op 22/23 november stootten zij bij Eisleben en Stassfurt (ten zuiden van Maagdenburg) op enkele keizerlijke eenheden (Acta pacis Westphalicae; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 413-414 en p. 428).

18 Matthias, graaf Gallas, voerde ten tijde van de verovering van Kiel (17 augustus 1644) het bevel over 7000 keizerlijke infanteristen, 5000 ruiters, 800 dragonders (Doc. Boh. VII, p. 122 no. 342 en p. 130 no. 373).

19 De keizer had veldmaarschalk Melchior von Hatzfeldt und Gleichen bevolen om assistentie te verlenen aan het expeditieleger van Matthias, graaf Gallas (Doc. Boh. VII, p. 158 no. 461).

Osnab[rugae], die 28 [Novembris] anno 1644.

Si apud vos haberi possunt acta tractatus Vervinensis,²⁰ maximopere rogarem eorundem communicationem, ad minimum articulorum conceptum, si alia reperiri nequeunt.

20 De vrede van Vervins, op 2 mei 1598 tussen Frankrijk en Spanje gesloten; zie ‘Les articles et conditions de la paix et perpetuelle alliance contractée entre tres-hauts et trespuissans princes, Philippe par la grace de Dieu roy Catholique des Espaignes, etc., et Henry quatriesme de ce nom ... iouxte la copie imprimée à Paris’, 1598 (R.O. Lindsay en J. Neu, French political pamphlets 1547-1648, p. 141 nos. 2095 en 2096).

[p. 214]

In dorso staat: Ossnabrugae, die 28 Novembris anno 1644. Ad dominum Hugonem Grotium. J.O. Axelii.

Bijlage:²¹

Propositie van de Zweedse gevolmachtigden, dd. 7 december 1644.

Illustrissimi domini,

Absolutis per Dei gratiam praeparatoriis pacis et plenipotentiis hinc inde commutatis, cum ipsa pacis negociatio iam tandem inchoari debeat, post invocatum divini Numinis auxilium, ut cuncta feliciter cedant, id inprimis tam ad omnimodam praeliminarium consumationem quam actionem principalem tum debite fundandam, tum maiori facilitate maturandam, necessario requiritur, ut sive per se sive per suos mandatarios adsint Imperii status, electores, principes, civitates. Sicut enim ea praecipue de causa hactenus tanti temporis bellum sustineri et tam diuturna lentorum praeliminarium fastidia exhaurire necessum fuerat, ut haec ordinibus facultas salva maneret, ita iam absque iis de pace nihil vel iure agi vel cum speratae securitatis effectu statui potest. Etsi vero caesarea Maiestas dato tandem universis et singulis generali salvo conductu iamdudum consenserit, ut libere secureque veniant vel mittant.

Quia tamen super eo consensu praeter binos nemo adhuc comparuit, explicatiori suae Maiestatis sententia adeoque impulsu opus est, ut confidentius citiusque approperent. Ante omnia igitur id loco primae propositionis postulamus, ut cum Excellentiae vestrae tum ipsa caesarea Maiestas eos, ut se absque ulteriori mora sistant, efficaciter moneant et adhortentur, ne per eos stet quominus sua[e] reipublicae tranquillitas maturius restituatur. Quodsi insuper placuerit Excellentiis vestris id quod per decanum dici fecerant, scripto nobis exhibere, nimirum - si recte percepimus - sibi non incongruum videri, ut ea quae anno 1635 inter regni Sueciae cancellarium et electorem Saxoniae agitata sunt, reassumantur, etiam mentem nostram de materia tractandorum ulterius aperiemus. Quamprimum vero ordines advenerint, parati erimus ad rem ipsam aggrediendum eaque facilitate tractandum, ut omnibus constet nihil eorum quae ad universi Imperii pacem omni ex parte aequam, tutam, decoram maturandum conducere potuerunt, a nobis omissum esse, idem nobis de Excellentiis vestris indubie promittentes.

Quas hisce de caetero divinae protectioni commendamus,

[J.A. Oxenstierna, J.A. Salvius].

21 Bijlage naar hs. Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 8, en Meiern, Westphälische Friedens-Handlungen I, p. 313-314.

Osnabrugae, die 27 Novembris anno 1644.

In dorso staat: Copie de la proposition par messieurs les plenipotentiairs de Suede.

En in de hand van Grotius: 25 Nov. 1644.