Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 16

7109. 1644 oktober 24. Van H. Appelboom.¹

Illustrissime et excellentissime legate, domine et patrone observandissime,

Ad illustrissimam Excellentiam vestram ea literis meis comprehendo quae mihi ex diversis locis scribuntur, et locorum nomina semper addo, quo facilius sit de scriptionis certitudine iudicare. Fallimur interdum relatu quorundam, quod condonandum est rumoribus, qui certa incertis immiscent. Ipse quidem a ficto discernerem, nisi saepius temporis angustia excluderer; adest enim veredarius Hamburgensis eo die quo illustrissimae

1 Hs. Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 15 (1644, 38). Eigenh. oorspr. Handtekening afgescheurd. Antw. op no. 7097, beantw. d. no. 7131.

[p. 83]

Excellentiae vestrae literae dandae sunt.² Ne tamen vel differatur vel postponatur quicquid communicatum habeam, acutissimo illustrissimae Excellentiae vestrae iudicio omnia examinanda relinquo. Quod ne mihi vel incuriositati vel non satis erga illustrissimam Excellentiam vestram observantiae imputetur, favor quo illustrissima Excellentia vestra me complectitur, ut spes est, providebit.

Accepi litteras ab illustri domino Rynningio generali gubernatore in Livonia,³ datas 9 Septembris stylo vetere, ex quibus haec cognovi. Prima Octobris in Suedia dicta est comitiis,⁴ quibus regni administrationem deponent proceres penes quos iam diu feliciter mansit.⁵ Cum Danis compositionis loca constituta sunt Calmariae et Christianopolis, ille Suedicis tractantibus, hic Danicis sedes.⁶ Vires excellentissimi ducis Hornii auctae sunt subsidio Finno-Livonico.⁷ Rex Daniae omnia adhuc frustra in Schonia tentavit.⁸ Res comitis Woldemari in Muscovia etiamnum pessum eunt.⁹ Legati Muscovitici a Polonis minime sunt satisfacti et ambigunt de finibus.¹⁰

2 Vgl. no. 7107. Harald Appelboom had in zijn brief van 10 oktober (no. 7088) melding gemaakt van een overwinning die de manschappen van de Zweedse veldmaarschalk Lennart Torstensson niet ver van Halle op het keizerlijke expeditieleger van Matthias, graaf Gallas, hadden behaald. Nieuwsagenten ter plaatse durfden slechts te spreken van tactische manoeuvres in de omgeving van Bernburg aan de Saale (Doc. Boh. VII, p. 141 no. 412, en Gazette 1644, no. 132, dd. 29 oktober 1644).

3 Rijksraad Erik Ryning (Rynning) (1592-1654) had in Lijfland de taken overgenomen van de in december 1643 overleden gouverneur Herman Wrangel (no. 6699 (dl. XV)). Nauwelijks was hij in zijn gouvernement gearriveerd of hij ontving het nieuws dat de rijksraden hem de opvolging van admiraal Klas Fleming († 26 juli/5 augustus 1644) hadden verleend (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 439, p. 443, p. 517, p. 588 en p. 670-673).

4 De rijksdag werd in Stockholm gehouden. Op 8/18 oktober presenteerde rijkskanselier Axel Oxenstierna de regeringsvoorstellen aan de vier standen (infra, n. 24, en Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 641-645).

5 De troonsbestijging van koningin Christina en het aftreden van de vijf rijksregenten: Axel Oxenstierna (kanselier), Per Brahe, opvolger van Gabriel Gustavsson Oxenstierna (drost), Jacob Pontusson De la Gardie (maarschalk), Carl Gyllenhielm (grootadmiraal) en Gabriel Bengtsson Oxenstierna (tresorier); vgl. no. 5006 (dl. XII) en no. 6883 (dl. XV).

6 De Deense commissarissen Just Høg en Ditlev Reventlov dienden voorstellen in over plaats en tijd van het Zweeds-Deense vredesoverleg. Hoewel de Zweedse gedelegeerde Gustav Karlsson Horn liever in het gewest Halland (Halmstad en Laholm) had willen bijeenkomen (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 653), gaf hij tenslotte toe: op 15/25 december zou in de grensplaats Brömsebro, op de weg van Kalmar (Zweden) naar Kristianopel (Denemarken), de conferentie een aanvang moeten nemen (Fridericia, Danmarks ydre politiske historie II, p. 446-447).

7 Veldmaarschalk Gustav Karlsson Horn kreeg voor de voortzetting van de belegering van Malmö versterking van Fins-Lijflandse soldaten. Zij werden begin september in Kalmar aan land gebracht (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 103).

8 Op 6/16 september waren koning Christiaan IV en kroonprins Christiaan de Sont overgestoken; infra, n. 16.

9 Valdemar Christian, graaf van Sleeswijk-Holstein, natuurlijke zoon van koning Christiaan IV van Denemarken, had de hand gevraagd van Irina, dochter van tsaar Michael Fedorovitsj. Omdat de graaf weigerde het geloof van de bruid aan te nemen, plaatsten de Moskovieten hem onder strenge bewaking (Gazette 1644, no. 132, dd. 29 oktober 1644). Na de dood van de tsaar, in juli 1645, mocht de ongelukkige eindelijk naar zijn vaderland vertrekken (DBL XV, p. 245-247, en Fridericia, Danmarks ydre politiske historie II, p. 384-386).

10 De plechtige ambassade waarmee tsaar Michael Fedorovitsj de koning van Polen had willen vereren (no. 6968 (dl. XV)). Op 20 augustus verleende koning Wladislas IV de gezanten een audiëntie in Krakau. De onderhandelingen werden in september te Warschau voortgezet. Een beschuldigend woord over een in Polen woonachtige erfgenaam van Dimitri (zoon van Iwan de Verschrikkelijke) leidde tot een diplomatiek incident. De zaak werd bijgelegd toen de waarheid aan het licht kwam: de ‘tsarevitsj’ Jan Faustyn

[p. 84]

¹⁰

10 Łuba was de zoon van een Pools edelman die eertijds onder de strijdnaam ‘Dimitri’ tegen de Russen had gevochten (A.S. Radziwiłł, Memoriale III, p. 186-188 en p. 192, en S.M. Soloviev, History of Russia XVII, p. 75-84).

[p. 84]

Hagae-Comitis rumor percrebuit dictum fuisse in Suedia legatis Belgicis partes potius quam interponentes venire eos oportuisse.¹¹

Ex literis e Suedia 11 Septembris haec habui. Westrogothiam securitati restitutam, quam etiam integram servabit Stenbockius,¹² qui 1000 peditibus et 400 equitibus Hallandiam ingressus infestus hosti procedit circa Warsberg¹³ aut ipsum quasi inclusum tenet, terram et subditos contributioni subiecit messemque huius anni suam fecit. Ad flumen egressus est centurio quidam Petrus Lilia¹⁴ haud parva manu, ut irruptiones omnes hostiles cohiberet, populum vigiliis et terrori eximeret liberumque agrorum usum et cultum redderet. Gotheburgum ex parte portus ad defensionem satis valet, ita ut facili negotio irritos Dani conatus facere possit. Excellentissimus Hornius tantum obsidione sua Malmonensi efficit, ut reditus omnes terrae usibus suis attrahat.¹⁵ Rex Daniae cum Andrea Bille¹⁶ 28 Augusti Malmogiam venit, ut viribus collectis, iunctis etiam civitatis praesidiariis in nostrum exercitum felicem facerent impetum, quorum adventus non deiecit nostrorum animos, nam generalissimus Hornius copias suas paulo egressas contraxit et nihil aliud magis optat quam ut parem cum hoste pugnandi¹⁷ animum coniungere posset, certum a Deo sperans successum. Auctae eius vires sunt adventu 1400 peditum ex Livonia et 1000 equitum ex Finnia, qui semper suo valore clarum pugnae exitum fecerunt. Jemptia, violata fide nobis data, Dano vicissim se subiecit,¹⁸ cuius possessionem non diuturnam ipsi speramus.

Admiralis M. Thysius postquam sua classe fretum Oresundensem - quod Danus tam

11 De Staatse ambassadeurs Jacob de Witt, dr. Andries Bicker en Cornelis van Stavenisse kregen in Stockholm telkens het verwijt te horen dat de Staten-Generaal wèl de vruchten wilden plukken van het Zweeds-Staats verdrag van 1/11 september 1640, maar voor de lasten terugschrokken. Vooral kanselier Axel Oxenstierna drong aan op een nadere resolutie van de Hoog Mogenden (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 131-139, en Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 591-592, p. 602-618 en p. 624).

12 De Zweedse rijksdrost Per Brahe en kolonel Fredrik Stenbock hadden de haven van Göteborg (Västergötland) bevrijd van een omsingeling door troepen van Hannibal Sehested, Deens gouverneur van Noorwegen (no. 7032 (dl. XV)).

13 De inwoners van Varberg (‘Waersbergen’) in het Deense gewest Halland vielen regelmatig Västergötland binnen (nos. 7064 (dl. XV) en 7100). De Zweden maakten een einde aan hun plundertochten; infra, n. 25.

14 Peder (Per) Lillie (1603-1659) beveiligde de Zweedse posities aan de Göta älv. Voor zijn diensten werd hij beloond met de benoeming tot bevelhebber over de schans van Älvsborg (ten zuiden van Göteborg) (SBL XXIII, p. 83, en Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 685).

15 Veldmaarschalk Gustav Karlsson Horn had zijn campagne in de Deense gewesten Skåne (Schonen), Halland en Blekinge willen afsluiten met de verovering van Malmö.

16 De Deense maarschalk Anders Bille (Bilde) (1600-1657) bracht in Skåne (Schonen) een troepenmacht bijeen. Eind augustus stelde hij orde op de verdediging van Malmö (DBL II, p. 95-98, en Kong Christian den Fjerdes egenhændige breve V (1641-1644), p. 489). Veertien dagen later stond zijn leger gereed om nieuwe bevelen aan te nemen van koning Christiaan IV.

17 Het koninklijke Deense leger vertoonde zich nauwelijks in het veld. Op 14/24 september stootten de soldaten van koning Christiaan IV ten noordoosten van Malmö op drie compagnieën van de Zweedse generaal-majoor Hans Wachtmeister. De schermutseling viel in het voordeel van de Zweden uit (Oxenst. Skrifter 2. afd., VIII, p. 169-174).

18 De Zweedse kolonels Johan Gabrielsson Oxenstierna en Henrik Klasson Fleming hadden de bewoners van de noordelijke gewesten gedwongen om een eed van trouw af te leggen. Desondanks verwierven de Deense Noren enkele belangrijke steunpunten in Jämtland (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 433, p. 537, p. 566 en p. 623).

[p. 85]

insignibus munimentis occlusum putabat - transivisset, Holmiam accessit,¹⁹ ubi digna virtuti et laboribus praemia invenit, nam 1) ei nobilitatis honos oblatus, nomen Ankerhelm datum et insigne quod navem flamma fumoque velatam continebat, 2) stipendium 300 imperialium in singulos menses constitutum, quoad haec regno officia praestat, 3) 500 imperiales annuatim persolvendi ad mortem, 4) 600 imperiales privatis sumptibus numerati, 5) et ultimo, torques pretiosa ad 400 aureos data cum serenissimae reginae nostrae imagine, quae ad maiora deinceps merita incitabunt generosum eius animum. Sic beneficiis ornatus mare rursus ingressus,²⁰ cui 20 bene instructae naves adiunctae sub imperio domini Wrangelii.²¹ Nostra classis admiralem habet Petrum Blomium iuncto adiutore Richardo Clerkio.²² Legati Belgici adhuc Holmiae morabantur responsionem ad proposita expectantes, quae regi Daniae collegae eorum obtulerunt;²³ hac accepta ulteriorem in negotio progressum meditantur.

Habeo etiam ex literis e Suedia quod 1 dies Octobris comitiis est destinatus, ubi inter alia quae regno et bellis necessaria videbuntur, etiam de successione serenissimae nostrae reginae ad imperium,²⁴ consultabunt, quorum consilia Deus felicia esse velit, cuius tutelae, illustrissime et excellentissime domine, illustrissimam Excellentiam vestram unice commendo,

illustrissimae Excellentiae vestrae omni studio et officio addictissimus ...

19 De Zeeuw Maerten Thijssen († 1657) had 22 schepen van de Zweeds-Hollandse hulpvloot van Louis de Geer door de Sont geloodst (19-20 augustus 1644). Begin september liet hij zijn schepen in de haven van Kalmar voor anker gaan. Als blijk van haar erkentelijkheid vereerde koningin Christina van Zweden hem op 10/20 september met de adellijke titel ‘Anckarhielm’ (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 621-631; Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 100-101; NNBW IV, kol. 1330-1331, en SBL I, p. 604-607).

20 De Zweedse oorlogsvloot, versterkt met een eskader onder bevel van de Zeeuwse Zweed Maerten Thijssen Anckarhielm, had op 5/15 oktober de haven van Kalmar verlaten. De schepen koersten langs de kust van Bornholm naar Møn (aankomst op 7/17 oktober). Pas op 11/21 oktober kregen de Zweden bij het eiland Fehmarn de Deense vloot in het vizier.

21 Karl Gustav Wrangel (1613-1676), tot voor kort generaal-majoor in het leger van veldmaarschalk Lennart Torstensson, voerde het opperbevel over de vloot; vgl. no. 7013 (dl. XV); BLS XXI, p. 135-149, en Oxenst. Skrifter 2. afd., VIII, p. 435-437.

22 Twee ervaren zeelieden: vice-admiraal Peter Blumme (Blomme) († mei 1650), bevelhebber van de Zweedse vlootbasis in Stralsund (SBL V, p. 76-77), en ‘skeppsmajor’ Richard Clerck (Svenska Riksådets Protokoll X (1643-1644), p. 599 en p. 631).

23 Vgl. no. 7098, n. 6. De tweede reis van de fourier Steven Holman verliep evenmin voorspoedig. Wederom nam de commandant van Helsingør de brieven van de ambassadeurs Jacob de Witt, dr. Andries Bicker en Cornelis van Stavenisse in beslag (18 september) (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 140-144).

24 Supra, n. 4 en 5. Op 7/17 december 1644 zou koningin Christina (1626-1689) de Zweedse troon bestijgen.

Amstelodami, 24 Octobris 1644.

Generosus dominus Laurentius Kagge²⁵ capitis morbo affligitur ex vulneribus variis, quae ex tot proeliis retulit. Illustrissimus dominus comes Magnus Gabriel de La Gardie et dominus Gerius infestos Danorum conatus evaserunt et Engelholmiam, civitatem in Sconia a nostris occupatam, ingressi sunt.²⁶

25 Generaal-majoor Lars Kagg (Kagge) (1595-1661) had in Västergötland en Bohuslän de strijd aangebonden met het leger van Hannibal Sehested, Deens gouverneur van Noorwegen (SBL XX, p. 563-569).

26 Graaf Magnus Gabriel De la Gardie en de Zweedse koninklijke commissaris Louis de Geer zetten op 11/21 september voet aan wal in de haven van Göteborg (nos. 7074 en 7101). Omdat soldaten van de Deense vesting Bohus de weg van Gamla Lödöse naar Vänersborg onveilig maakten (no. 7064 (dl. XV)), moesten de reizigers over Ängelholm (Engelholm) en Jönkoping de reis naar Stockholm maken; zie no. 7121, en ‘Brieven van Louis de Geer’, in BMHG 29(1908), p. 281-286.

[p. 86]

Adres: A son Excellence, monseigneur Hugo Grotius, conseiller d'estat et ambassadeur de sa Majesté la royne et la couronne de Suede en France, à Paris.

Bovenaan de brief schreef Grotius: Rec. 2 Nov.

En in dorso: 24 Oct. 1644 Appelboom.