Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

6516. 1643 november 7. Aan W. de Groot.¹

Mi frater,

Editiones nostras pergo tibi commendare.² Res hic tranquillae.³ Nescimus adhuc an transierint Rhenum copiae quas habuit Guebrianus et quas eis addidit dux Anguianus. In Italia Pons Sturae a Gallis obsidetur. In Catalania praevalent Hispani, sed in Gallaecia res satis prosperae Portugallis esse dicuntur.

Redeo ad ea quae antehac scripseram.⁴ Monarchis vere ita dictis vim iuste opponi posse nego; addidi exceptionem ex Barclaio⁵ probabilem, si is monarcha manifeste feratur in totius populi exitium.⁶ At multum distant rex, homo unus, et tota Christi hereditas. Quodsi quis excommunicatus sit iniuste, faciat quod Augustinus⁷ iubet: nulla conventicula colligens, Deo et tempori causam suam committat. Quodsi etiam diu duret ista iniuria, habet ex Scripturis et Patribus unde se suosque instruat. Nec vetatur audire piorum pastorum pias homilias. Apostoli constituerunt in ecclesia fidos homines qui alios docerent;

1 Gedrukt Epist., p. 959 App. no. 677. Antw. op no. 6498, beantw. d. no. 6539.

2 De publicatie van zijn Anthologia Graeca (BG no. 534) en poemata.

3 Deze berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrieven van 7 november.

4 Vgl. zijn brieven van 26 september (no. 6444) en 17 oktober (no. 6479).

5 William Barclay, auteur van het door Grotius veelvuldig geraadpleegde werk De regno et regali potestate adversus Buchananum, Brutum, Boucherium et reliquos monarchomachos libri sex.

6 De regno et regali potestate, boek III, caput XVI (in de editie Hannover 1612, p. 440-441); vgl. Grotius, De iure belli ac pacis, boek I, caput IV, § XI: ‘Quarto, ait idem Barclaius amitti regnum, si rex vere hostili animo in totius populi exitium feratur; quod concedo’.

7 Vgl. Augustinus, De vera religione 6, 11, 34 (ed. Corpus Christianorum, series Latina XXXII, p. 195).

[p. 665]

ab illis alios voluere constitui, idque per manuum impositionem: 2 Timoth. II, 2; 1 Tim. IV, 14; 2 Tim. I, 6.⁸ Hic ordo manere debet ad finem saeculorum: Matth. XXVIII, 28.⁹ Nec torquere quis se debet quod communione careat sine sua culpa; Deus id damnum spiritualibus donis repensat. Potest talibus dici quod Cyprianus ait in Metallis constitutis epistola LXXVII:¹⁰ ‘Sed nec in illo, fratres dilectissimi, aliqua potest aut religionis aut fidei iactura sentiri, quod illic¹¹ nunc sacerdotibus Dei facultas non datur offerendi et celebrandi sacrificia divina. Celebratis, imo atque offertis [sacrificium] Deo et pretiosum pariter et gloriosum et plurimum vobis ad retributionem [praemiorum] caelestium profuturum, cum Scriptura divina loquatur et dicat: Sacrificium Deo spiritus contribulatus, cor contritum et humiliatum Deus non despicit. Hoc vos sacrificium Deo offertis, hoc sacrificium sine intermissione die ac nocte celebratis, hostiae facti Deo [et] vosmet ipsos sanctas atque immaculatas victimas exhibentes, etc.’ Augustinus de illis qui eiecti nullam segregationem faciunt:¹² ‘Hos’, inquit, ‘coronat in occulto Pater, in occulto videns’. Quantum autem sit crimen ‘contra sacramentum semel traditum divinae dispositionis et catholicae unitatis adulterum et contrarium caput facere’, ostendit Cyprianus epistola XLII, XLIX et alibi.¹³ Tertullianus¹⁴ autem plane ecclesias esse negat quae per legitimas ordinationes census suos ad apostolos ordinatores referre non possunt. Et hac vel maxime de causa constitutum in Synodo Nicaena, quae regula est ecclesiastici regiminis, ut in unaquaque civitate non nisi unus sit episcopus, damnatique ibidem Novat[ian]um¹⁵ sectantes. Hoc unum est quod Donatistis obiiciunt Optatus¹⁶ et Augustinus.¹⁷

Quid comes Harcurtius effecturus sit videbimus. Montacutius captus, offensa in limine.

Dominum Utenbogardum tuamque et tuos salutes rogo et facias Praedestinatum a domino Utenbogardo legi.¹⁸

7 Novembris 1643.

8 2 Tim. 2:2; 1 Tim. 4:14; 2 Tim. 1:6.

9 Mattheus 28:20: ‘En zie, Ik ben met u al de dagen, tot aan de voleinding der wereld’.

10 In oudere edities ‘LXXVII’; vgl. S. Thasci Caecili Cypriani opera omnia, epistula 76 (Cyprianus aan de broeders ‘in metallo constitutis’), caput 3 (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, vol. III, pars II, p. 830).

11 Epist. geeft ‘illa’. De aanpassingen in het citaat zijn aangebracht na vergelijking met D. Caecilii Cypriani Carthaginiensis episcopi ... opera, ed. Jacobus Pamelius, Parijs 1616, p. 217, en Parijs 1643, p. 217.

12 Augustinus, De vera religione 6, 11, 35 (supra, n. 7).

13 S. Thasci Caecili Cypriani opera omnia, epistula 45 (in oudere edities: 42) en epistula 52 (in oudere edities: 49) (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, vol. III, pars II, p. 599-603 en p. 616-620).

14 Quinti Septimi Florentis Tertulliani De praescriptione haereticorum, XXXII (ed. Corpus Christianorum, series Latina I, p. 212-213).

15 De schismaticus Novatianus. Zijn ‘kerk’ werd veroordeeld op het Concilie van Nicea (19 juni - 25 augustus 325); vgl. Denzinger, Enchiridion symbolorum, Barcelona, etc. 1965³³, p. 53.

16 S. Optati Milevitani libri VII, accedunt decem monumenta vetera ad Donatistarum historiam pertinentia, boek I en II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, vol. XXVI, p. 3-66).

17 Augustinus, De haeresibus, 69, 1-5 (ed. Corpus Christianorum, series Latina XLVI, p. 331-333).

18 Grotius had graag gezien dat de bejaarde remonstrant Johannes Wtenbogaert kennis nam van de bronnenpublicatie van Jacques Sirmond S.J., Praedestinatus [sive] praedestinatorum haeresis, et libri S. Augustino temere adscripti refutatio, Parijs 1643.

[p. 666]

Epigramma.¹⁹

 

Latius haud Latius satis est, quo latius ista

 

Tractare? Ut taceat Latius est satius.

19 In dit epigram geeft Grotius uiting aan zijn ongenoegen over de Notae ad dissertationem Hugonis Grotii De origine gentium Americanarum, et observationes aliquot ad meliorem indaginem difficillimae illius quaestionis van de geograaf Johan de Laet; zie nos. 6410 en 6439. Het vers nam hij niet op in zijn gelijktijdig opgestelde weerwoord Hugonis Grotii de origine gentium Americanarum dissertatio altera, adversus obtrectatorem, Opaca quem bonum facit barba (BG no. 731). Zie ook Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau II, p. 122-123, en A. Eyffinger, Inventory of the poetry of Hugo Grotius, p. 230.