Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

[p. 590]

6458. 1643 oktober 3. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Cum regina aditum ad se legatis praecludat,² sive quia, ut dicitur, est icterica,³ sive quod eo utuntur obtentu qui nihil volunt ad eius aures pervenire nisi apud se percolatum, ut Richelius facere solebat, accessi ducem Aurelianensem, principem Condaeum et ducem Anguianum,⁴ quibus ostendi⁵ quanta neglecta essent commoda, ideo quod marescalli Guebriani exercitus non accepisset supplementa et alimenta; praedixisse me reginae, nisi melius ei consuleretur, futurum ut cogeretur cis Rhenum concedere; evenisse id et quidem Benfeldii malo, qui unus locus nobis in Alsatia restaret,⁶ cum caetera sint a nobis Galliae tradita, quae vicissim Benfeldii tuendi curam in se suscepisset. Narravi mala quae terrae circa Benfeldium incubuissent ab exercitu sueto licentiae. Rogavi ut is inde tolleretur, acciperet vires maiores Bavaricis et, quae se eis iunxere, Lotharingicis, et deinde Rhenum transiens aleret se ex solo hostili. Nee oblitus sum dicere foederi postremo⁷ hoc inesse ut bellum transferatur in terras Austriacae domus proprias, ut Bohemiam et Austriam, multisque ostendere spes de Bavaro conceptas esse inanes.⁸ Illigatum eum domui Austriacae per affinitatem, communes liberos et possessiones eas quas beneficio eiusdem domus acceptas, nisi ea stante, tueri non posset. Addidi imperatorem ad pacem trahendum non Germanorum principum sed suis damnis. Haec omnia tres principes illi approbarunt. Promiserunt rata fore quae postulaveram. Omnes voluere per me nuntiari animum ipsorum optime affectum erga reginam nostram regnumque Suedicum. Dux Anguianus hoc amplius, ire se eo ipso, quo eum alloquebar, id est Jovis die, equis celeribus, ut copias per Engolismensem eductas⁹ e praesidiis ducat contra Bavaricos, qui cis Rhenum se collocarunt, eos aggressurus proelio nisi, quod futurum putat, retro cedant. Id si eveniat, relicturam se marescallo Guebriano copias tantas, per quas in solo hostili Transrhenano non se sustentare tantum, sed et processus magnos facere possit. Optabant principes ut et Coningsmarcius et Hassici possint venire in loca ita propinqua ut, si res ferret, alii aliis auxilio esse possint. Dixi me memorem futurum. Videbimus iam quis futurus sit tot bonorum dictorum eventus.

Vidi epistolam ducis Bavari ad Daniae regem, in qua ei persuadere nititur res Palatinas

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 162; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 340 no. 500. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 116. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna (no. 6459).

2 Grotius stelde prijs op een audiëntie naar aanleiding van ‘groote clachten’ van Friedrich Richard Mockhel, resident in de Zweedse enclave Benfeld; zie no. 6430.

3 De geelzucht was niet geveinsd; zie no. 6456 n. 4.

4 De Zweedse ambassadeur weigerde préséance te verlenen aan kardinaal Jules Mazarin. De koninklijke prinsen Gaston van Orléans, Henri II de Bourbon, prins van Condé, en diens zoon Louis II, hertog van Enghien, gaf hij daarentegen alle eer die hun krachtens de hofetiquette toekwam.

5 Het gesprek met de prinsen over de vlucht van het Frans-Weimarse leger naar de Elzas vond plaats aan de vooravond van het vertrek van de hertog van Enghien naar het Duitse front (2 oktober) (Episodes Guébriant, p. 363).

6 De Zweden hadden in 1634 afstand gedaan van hun aanspraken op de Elzas (Reuss, L'Alsace au dix-septième siècle I, p. 82-86). Een afzonderlijke regeling was op 18/28 april 1635 voor de enclave Benfeld getroffen; vgl. nos. 2059 en 2084 (dl. V).

7 Het verdrag van Wismar (1636) bevatte onder § 2 de volgende bepaling: ‘Le roi [de France] fera la guerre ès provinces hereditaires de la Maison d'Austriche par delà le Rhin, et la reine de Suede ès autres provinces hereditaires de ladite Maison, qui est à dire, au Roiaume de Boheme et de Silesie’, (Du Mont, Corps dipl. VI, 1, p. 123, p. 161 (Frans-Zweeds verdrag van Hamburg van maart 1638) en p. 207-209).

8 Dit voorjaar kwam aan het licht dat hertog Maximiliaan I van Beieren zijn toenadering tot Parijs alleen had gebruikt om de keizer onder druk te zetten; vgl. nos. 6198 en 6199.

9 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. 3 oktober 1643 (no. 6457).

[p. 591]

non in conventu universali tractandas, sed Viennae:¹⁰ id enim et legato Roo¹¹ placuisse. Et quia videbat obiici sibi posse tuti itineris diplomata pro Palatinis legatis tanto regum labore obtenta, festive respondit non posse id sibi obstare, cum in diplomatis expressum non esset ea dari, ut Palatinum negotium Monasterii aut Osnabrugae tractaretur, plane quasi illius principis legati eo venturi essent tantum ut alienae fabulae spectatores. Illud quoque non omittendum censui, et ducem Aurelianensem et principem Condaeum scribere iam principi Palatino ut electori. Dixit mihi princeps Condaeus Galliam serio laboraturam, ut et regis Angliae imperium restituatur et ut praevaleant puritanis protestantes moderatiores. Adiunxi ego omnia facienda hic pro rege Angliae,¹² si is prius reginae regenti fidem suam obstringat se, nisi in colloquio iam futuro Monasterii et Osnabrugae restitutio Palatina[e] domus in locum dignitatemque veterem obtineri possit, arma cum Suedia Galliaque sociaturum. Video id hic probari, nec minus in Anglia, quantum dicit Anglus hic residens.¹³ Non est tamen hoc in mandatis Harcurtii,¹⁴ sed si in id prompta regis Angliae voluntas appareat, adiici poterit.

Rex autem idem a Clocestriae quidem obsidio depulsus, sed oppidum non minus opportunum Excestriam cepisse dicitur. Foederis autem formula quae a Scotis missa Londinium fuerat, approbata est ab Anglis parlamentariis, mutatis nonnullis de consensu legatorum qui e Scotia illuc venerant. Sed Scoti priusquam militem mittant, quem promisere ad XX hominum millia, millionem sibi numerari volunt. Isola, qui pro imperatore in Anglia est residens, paria dicit quae Bavari epistola. Cardinalis Mazarinus multum quamvis rogatus electoris titulum Palatino non dat, sed dicit laborare se serio, ut is princeps rem ipsam adipiscatur. Adeo hic rerum quam verborum vilior est annona.

A conventu Francofurtensi audimus discessisse Wurtiburgicos et Norembergicos, discessuros forte ad tempus et Saxonicos et Brandeburgicos, caeteros tamen, qui manent, usuros iure pleni conventus, quia per ipsos non stat quominus non adsint caeteri. Qui a Venetis mittitur ad pacem legatus Contarenus iam Francofurtum transierat.¹⁵

Ingens in Hispania dicitur esse pecuniae inopia; id impedimento fuisse quominus regis filio, ut fieri ibi solet, iuramentum diceretur per Arragoniam et alibi. Exercitus qui [est] ad Caesaraugustam rerum penuria diffluere hic creditur, et Portugalliae regi esse duodecim peditum, duo equitum millia apud Badagos[am], in limite Gallaeciae sex militum millia. Bressaeus non longe a Carthagine Hispanica ad promontorium Gattae cepisse dicitur praetoriam Neapolitanam, galeonem unam, duo praeterea navigia die Septembris III. Die eiusdem mensis XII Motta Odincurtius Flixam a Gallis possessam periculo exemit, deturbatis partimque occisis Hispanis mille et ducentis, qui navibus per Iberum amnem eo venerant. Sexto autem Septembri[s] in Italia pugnatum inter Ethruscos et Barbarinicos in monte in quo sita est arx Moniovinum.¹⁶ Victoria penes Ethruscos fuit, captis Barbari-

10 De hertog van Beieren verzette zich tegen het voornemen om de kwestie van de Palts op de agenda van de vredesconferenties te Munster en Osnabrück te plaatsen. In de brief die Grotius onder ogen kreeg, zal hertog Maximiliaan I aandacht hebben besteed aan de Deense bemiddeling tijdens de Regensburgs-Weense besprekingen van 1641-1642 (E. Blesch, Restitution der Pfalz, p. 33-39).

11 Sir Thomas Roe, in 1641-1642 de belangrijkste woordvoerder van het huis van de Palts, had bij zijn afscheid van het hof te Wenen (juli 1642) genoegen genomen met een door de keizer op schrift gestelde verzekering dat de besprekingen in 1643 hervat zouden worden (Brown, Itinerant ambassador, p. 258-267, en K. Hauck, Karl Ludwig, Kurfürst von der Pfalz, p. 67-72).

12 Grotius was een warm voorstander van een Frans-Engels initiatief tegen de pretenties van de keizer, de koning van Spanje en de hertog van Beieren in de kwestie van de Palts; zie no. 6271.

13 De koningsgezinde Engelse resident in Parijs, sir Richard Browne.

14 De nieuwe Franse ambassadeur Henri de Lorraine, graaf van Harcourt, was deze week naar Engeland vertrokken.

15 De Venetiaanse gevolmachtigde Alvise Contarini (1597-1651) voltooide zijn reis naar Munster op 16 november (DBI XXVIII, p. 82-91, en Acta pacis Westphalicae; Die kaiserlichen Korrespondenzen I, p. 133).

16 De krachtmeting tussen de pauselijken (‘Barberini’) en de Toscanen aan de voet van de Mongiovino.

[p. 592]

nicorum plus mille. Hic Castilionaeus Gallicum contra Belgas limitem custodit.

Deus, excellentissime et illustrissime domine, res Suediae per Sublimitatis tuae consilia prosperet,

tuae Sublimitatis devotissimus cultor,
H. Grotius.

Lutetiae, XXII[I] Septembris/III Octobris 1643.

Dicitur exercitus Gallorum in Germania, ubi dux Anguianus eo venerit, futurus ad XV millia. Chavigniacus bis apud ducem Bellifortium fuit. Bouleius iterum huc venit a duce Carolo. Italicae res ab aliis aliter narrantur quam ex vulgatis hic rumoribus scripsi. Hispanicus in Catalania exercitus esse dicitur XIV millia peditum, equitum quatuor. Elector Palatinus miserat huc consultatum, an gratum foret se venire in exercitum marescalli Guebriani tanquam voluntarium militem. Non placuit id cardinali Mazarino, dixitque mali inde evenire aliquid posse etiam contra Palatini voluntatem. A Neapoli naves longae abiere in Hispaniam, quae ferunt mille quingentos Germanos, mille ex Italia Hispanos. Accessere quaedam e Sicilia naves itidem longae.

Praeter Excestriam, Beddefordiam, Applefordum et Barnstapulum Northumbria, Gombria, Westmerlandia, Durhamum, tota Wallia et in ea portus Milfordium stant a partibus regis Angliae, cuius regis exercitus dicitur esse ad duodecim millia peditum, equitum sex, praeter eos quos alibi habet Wilmodus, et quinque militum millia nova, quae Novicastellus, septem, quae princeps Mauritius collegit eo animo ut facta indagine cingant parlamentariorum copias. Idem ille Novicastellus Hullum circumsidet. Nautae autem, qui sub Warwicio sunt, ad seditionem prolabuntur, ideo quod promissae pecuniae non apparent. Post Bressaei victoriam apud Carthaginem Hispanicam quatuor Hispanorum naves ibidem mersae dicuntur. Trinum captum a Gallis.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Gallis se bellum continuandum suasisse testatur. Bavarus litem Palatini a conventu Monasteriensi secludere conatur. Aurelianensis et Condaeus Palatini studiosi, ut et regis Angliae. Huius fata. Foedus inter Scotos et Anglos parlamentarios conclusum. Mazarinus Palatino titulum electoris non dat. De conventu Francofurtensi. Contareni adventus in Germaniam. Hispanos urget pecuniae inopia. De exercitu ipsorum et regis Portugalliae. Bressaeus aliquot Hispanorum navigia capit. Flixa Gallorum virtute ab obsidio liberata. Victoria Ethruscorum adversus Barberinicos. De exercitu Gallorum, Hispanorum. Palatino adventus ad exercitum denegatus. Quaedam de navibus Neapolitanis et Siculis. Gesta regis Angliae. Hispanorum clades ad Carthaginem. Trinum captum.