Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

6456. 1643 oktober 3. Aan N. van Reigersberch.¹

Mijnheer,

't Is waer dat mijnheer den prins alhier zich zeer wijsselijck draegt,² den hertogh van

1 Hs. Amsterdam, UB, coll. RK, H 33k. Eigenh. oorspr. Niet ondertek. Tezamen met no. 6457.

2 Henri II de Bourbon, prins van Condé, probeerde evenwel politieke munt te slaan uit de militaire successen van zijn zoon Louis II de Bourbon, hertog van Enghien (Chéruel, Histoire de France pendant la minorité de Louis XIV I, p. 196-201).

[p. 586]

Orleans veel toegeeft ende veele die in peryckel waeren, obligeert.³ Can de eenicheit tusschen die twee princen duiren, ende can den cardinael die twee contenteren, zoo zal alles in stilte blijven, hoewel onder de grooten ende bij de gemeente groote mescontentementen zijn, meest tegen den cardinael. De coninginne is niet wel te passe,⁴ ende neemt off zij off de ministres dat waer om haer van de zorge ende moeite te ontlasten, zijnde van natuire genegen tot gemack.

Geene stilstant behaegt Sweden, eene corte behaegt Spaegnie, eene lange Vrancrijck. Die hier regieren, zoowel als de grootsten in uwe landen vinden voordeel bij het oorlogh.⁵ Ligue met de Vereenigde Nederlanden weet ick niet off Swede geraiden zoude zijn, doch men can daervan niet oordeelen zonder de conditiën te zien. Aen Portugael wilt noch Swede zich verbinden, noch Vrancrijck, ende hebben reden.⁶ Den adel van Hollant heeft aen Neef een goeden dienst gedaen met de deliberatie tot zijn overcomst⁷ ongesloten te houden.⁸ De equippage van Duynkercke zal schade doen aen de Vereenigde Landen.⁹ Den treck bij den gouverneur van Macao aen de Castillanen gespeelt is cloeck.¹⁰

Aengaende mijnen tweede,¹¹ ick heb lang gezien dat die hem zooverre door zijne groote onvoorzichticheit geëngageert hebben, hem zullen zoecken te hebben t'eenemael in haere macht ende tegen ons ende onze goede advysen ende maximen te canten. Wij hebben gedaen, zoo ick meen, al dat redelijck is, de reste moeten wij Gode bevelen.

Ick merck hier groote desseings die men heeft op de Vereenigde Nederlanden.¹²

3 De factie van de ‘Importants’ had steun gezocht en gevonden bij Gaston van Orléans. Op de dag van de arrestatie van de ‘important’ François de Vendôme, hertog van Beaufort (2 september 1643), keerde de prins zijn vrienden echter de rug toe (Mémoires de La Châtre, p. 240-243).

4 Koningin Anna betrok op 7 oktober haar nieuwe appartement in het Palais-Cardinal (thans omgedoopt in Palais-Royal). Tijdens de verhuizing viel het ingewijden op dat het gelaat van de koningin steeds geler werd (Mémoires de madame de Motteville II, p. 61).

5 In Parijs lag een voorstel gereed voor het aangaan van een nieuwe ‘alliantie offensive ende defensive’ met de Staten-Generaal; vgl. Acta pacis Westphalicae; Instruktionen, p. 139-149.

6 De Portugese diplomaten dr. Rodrigo Botelho de Moraes en João de Guimarães hadden op 31 augustus/10 september de verlangens van koning Jan IV van Portugal aan de Zweedse rijksraden kenbaar gemaakt. De Zweden durfden zonder raadpleging van de Franse regering evenwel geen toezeggingen te doen over het aanhalen van nauwere banden met deze staat (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 250-260, p. 267 en p. 274-278).

7 Frederik Hendrik (‘Neef’) verliet het Staatse legerkamp op 16 september.

8 In Den Haag was nog geen overeenstemming bereikt in de zaak van de eed die het lid van de Hollandse ridderschap Johan van Mathenes had geweigerd af te leggen op de nieuwe instructie van de Hollandse gedeputeerden ter generaliteit (Res. SH, dd. 17, 18 en 23-24 september 1643, en Aitzema(f^o) II, p. 914).

9 Vice-admiraal Witte de With waarschuwde de Staten-Generaal voor ‘de apparente onheylen, die te verwagten staan, in gevalle geen beeter ordre en werde gesteld op de saaken ter zee’ (Res. SH, dd. 17 september 1643). Voor het onderhoud van de Staatse vloot moest op korte termijn een bedrag van 190 à 200000 gulden bijeengebracht worden (Res. SH, dd. 22 september 1643).

10 Vgl. het postscriptum in no. 6419. Op 6 september was in La Rochelle het bericht opgevangen dat de Portugese gouverneur van Macao drie Spaanse schepen had geconfisqueerd (Gazette 1643, no. 117, dd. 12 september 1643).

11 Pieter de Groot. Zijn problemen kunnen betrekking hebben op ‘een refus van een stadt [Amsterdam?], die voor ons niet eers ghenough en is dat hij se verzouckt’ (Maria van Reigersberch op 5 september 1643 in Rogge, Brieven van en aan Maria van Reigersberch, p. 255) of op een verbod van de ouders van de Delftse Charlotte van Santen om nog langer omgang te hebben met hun dochter.

12 Het oogmerk van kardinaal Jules Mazarin was duidelijk. Op 13 september 1643 herinnerde hij de Franse ambassadeur in Den Haag Gaspard Coignet, sieur de La Thuillery, aan zijn opdracht: ‘... et il ne faut rien oublier pour obliger M. le prince d'Orange à continuer de donner le plus longtemps qu'il pourra de la jalousie aux Espagnols et d'achever, comme il a commencé, de favoriser nos desseins, qui ne regardent pas moins le bien de nos alliés que le nostre’ (Lettres Mazarin I, p. 367).

[p. 587]

Goede stuirluiden zijn daer wel van doen. Men is hier zeer voor de Staten-Generael, omdat men weinich luiden eer can verzaeden als veelen.

UE. gelieve mij te doen weten off de zoon van mijnheer Cromom¹³ in 't Griecksch ervaren is.

Men zal vanhier al doen dat mogelijck is voor den coninck van Engelant ende voor de bisschoplijcke protestanten.¹⁴ Den churfurst heeft hier gesondeert off men goed vond dat sijne churfurstelijcke Doorluchticheit zoude gaen als volontair nae 't leger van Vrancrijck in Duitschlant, maer is niet goed gevonden.¹⁵

3 Octobris 1643.

13 De zoon van mr. Gerard van Crommon was door Nicolaes van Reigersberch bij Grotius aanbevolen; vgl. no. 6052. Bij aankomst in Parijs zou hij het schrijfwerk aan Grotius' Annotationes in Novum Testamentum (BG nos. 1138 en 1141) van de naar Amsterdam teruggeroepen Coenraed van Beuningen kunnen overnemen.

14 Met deze boodschap vertrok de nieuwe Franse ambassadeur Henri de Lorraine, graaf van Harcourt, naar Engeland.

15 Het was niet de eerste keer dat Karl Ludwig, zoon en erfgenaam van de verdreven keurvorst Frederik V van de Palts, belangstelling toonde voor de strijd in Duitsland. In 1639 had hij gedongen naar het opperbevelhebberschap over het Weimarse leger, maar van dit voornemen zag hij af na een niet mis te verstane terechtwijzing van Richelieu; vgl. no. 4349 (dl. X).

In dorso schreef Reigersberch: Broeder de Groot, den 3 Oct. 1643 uyt Paris.