Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

6271. 1643 juni 20. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Aula haec mutationes partim peperit, partim parturit. Comes Chavigniacus patris sui Butillerii fortunam secutus² maluit abdicare a se honorem quam inde eiici. Suffectus ei est in munus secretarii ad res externas comes Briennius, gente Lominiacus, dictus antehac ex possessione Villauclercius, qui et antehac secretarius fuit unus ex quatuor, sed ad res internas. Is autem per amicos communes certum me esse voluit se non minus quam alios antehac aut plus etiam facturum pro foederatis. Non frustra autem id fecit, quia vulgo creditur monachis addictus. Castellinovanus, qui antequam a cardinali Riceliaco in carcerem daretur custos sigillorum hic fuit, nunc contra primum illud decretum,³ reginae regentis permissu, ad urbem venit seque cancellarium credi vult, ideo quod ea dignitas ei olim scripto regio promissa, cum Aligrius cancellarius adhuc viveret, sed relegatus.⁴ Regina regens novum sigillum sub novi regis nomine adhuc retinet, nec cui datura sit, dicit.

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 144; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 300 no. 485. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 72. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna (no. 6272).

2 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. 20 juni 1643 (no. 6270).

3 De ‘Déclaration du roy, sur la régence de la reyne. Vérifiée au parlement le 21 avril 1643’; zie no. 6186 n. 7.

4 Parijzenaars die Charles de l'Aubespine, markies van Chasteauneuf, in zijn buitenhuis te Montrouge opzochten, koesterden de hoop dat de regentesse eerdaags een beslissing ten gunste van de gewezen grootzegelbewaarder zou nemen (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 68-69).

[p. 346]

Chevreusia, femina illecebrosa, bene a regina recepta est,⁵ sane ad distinguendas iocis res serias, ubi praegravant, valde apta. Sed sunt qui metuunt ne Hispanicorum beneficiorum nimium sit aut memor aut avida. Espernonius urbem hanc habet pro carcere, donec causa eius de integro cognoscatur.⁶

Qui legati ituri sint ad pacem, adhuc incertum est. Davausius vulgat iturum eo ducem Longovillanum et se, tertium forte fore Servianum.⁷ Alii Chavigniacum aut eo aut Romam destinant.⁸

Dux Anguianus videtur obsessurus Theodonisvillam, quanquam introducto ab hoste novo milite. Et multi putant eodem iturum Guebrianum, spreto Ranzovii consilio,⁹ qui in Bavariam potius mittendum censuerat. Engolismensis dux interim Gallicum contra Belgas limitem defendet. Dicitur Motta Odincurtius irrupisse in Arragoniam, Portugalli vero in Castellam Veterem, quiesci in regione Pedemontana, Veneti autem et Ethrusci irrupisse in territorium pontificis Ferrariense. Non dubium est quin si id verum sit, pontifex venturus sit ad conditiones quas Gallia aequas arbitrabitur.

Vidi novos aerarii praefectos, praesidem Baliolum et comitem Davausium. Omnia quae sperari possunt, promittunt pro Suedia et foederatis. Regina regens centum millia scutatorum misit regi Angliae. Ego hanc viam propono pacandis regnis Britanniae et restituendae domui Palatinae, ut rex Britanniae fidem faciat reginae regenti Galliae iuncturum se arma cum Gallis ad restitutionem Palatinatus simulatque pacem domi habuerit.¹⁰ Facile, ubi de caeteris certa erit, eam ipsi procurabit Gallia pecunia et armis. Quodsi deinde arma in Austriacos movere tantum coeperit rex Britanniae, videor prospicere intra breve tempus pacem amicis tutam ac nobis gloriosam.

In Francofurtensi conventu Bavarus, postquam multum iactavit suum pro pace obtinenda et libertate Germaniae animum et quantas res a Gallia obtinere possit, nunc recuperatis illis ad O[e]nasum terris nihil ultra aut de pace aut de libertate loquitur. Habet quod voluit. In eo vero quod Palatinam causam vult alibi tractari quam Germaniae caeteras, maior pars principum contra ipsum est. Itaque Palatinas res qui agunt, parant se itineri in Westfaliam. Melos huc misit ad faciendas indutias,¹¹ quodsi tale quid fiat, vis

5 Er bestond aan het hof enig bedenken tegen de terugkeer van Marie de Rohan, hertogin van Chevreuse. Toen zij eenmaal haar Brusselse woning had verlaten, verdwenen alle reserves (Mémoires de La Rochefoucauld I, p. 376-381).

6 Vgl. no. 6258 n. 3. Bernard de Nogaret de La Valette, hertog van Epernon, had zich vrijwillig aangemeld bij de ‘conciergerie’. Het Parlement van Parijs besliste dat de hertog op borgtocht vrijgelaten mocht worden.

7 Grotius was thans in het bezit gekomen van concretere gegevens over de samenstelling van de Franse delegatie ter vredesconferentie. In oktober verlieten de onderhandelaars Claude de Mesmes, graaf van Avaux, en Abel Servien, graaf van La Roche-des-Aubiers, de Franse hoofdstad. De derde onderhandelaar, Henri d'Orléans, hertog van Longueville, maakte zich pas in de loop van 1645 reisvaardig.

8 Staatssecretaris Léon le Bouthillier, graaf van Chavigny, zou volgens ingewijden in aanmerking komen voor een diplomatieke post in Rome (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 70). Anderen, onder wie kardinaal Jules Mazarin, stelden zijn aanwezigheid in Munster meer op prijs (Lettres Mazarin I, p. 205-206).

9 De uit Spaanse krijgsgevangenschap teruggekeerde Josias Rantzau, heer te Bothkamp, was betrokken in het beraad over het vervolg van de campagne van de hertog van Enghien (Aumale, Histoire des princes de Condé IV, p. 147-148).

10 De Franse zaakgelastigde Cressi (Gressy) zinspeelde tijdens zijn bezoek aan Engeland op de mogelijkheid van een Frans-Engels verbond tegen de pretenties van de keizer, de koning van Spanje en de hertog van Beieren in de kwestie van de Palts (CSP Ven. 1643-1647, p. 7 en p. 20). Over deze optie schreef Johannes Polyander van Kerckhoven, heer van Heenvliet, op 13 juli aan Frederik Hendrik: ‘Le sieur Grotius mande que la Royne Régente estoit résolue d'assister le Roy d'Angleterre, pour l'ayder remettre en son authorité, et qu'elle estoit aussi résolue de faire avec s.M. une ligue défensive contre tous et quelconques, et mesmes, si le Roy y poulvoit estre persuadé, une offensive contre l'Espagne, pour la restitution du Palatinat (Archives d'Orange-Nassau, 2^me série IV, p. 86).

11 Don Francisco de Melo, graaf van Assumar, gouverneur van de Zuidelijke Nederlanden, had voor zijn aanbod de pauselijke nuntius Girolamo Grimaldi ingeschakeld (Chéruel, Histoire de France pendant la minorité de Louis XIV I, p. 92-93).

[p. 347]

omnis in Torstensonium ingruet.¹² Imo is periclitabitur, si quae in Germaniam penetrare debuerant copiae in finem Belgicum transferantur. Cum rege Portugalliae arcanum hic convenisse foedus, affirmant nonnulli, negat id praesertim dominus Davausius.¹³ Attamen video Gallos postulare literas itineris pro eius regis legatis; id sunt qui fieri aiunt ad fallendos Batavos, ut sic Galli dilato tempore colloquii res suas ex suo usu constituant aut praeparent. Bavarici milites apud Tubingam sunt, non longe ab Heidelberga Lotharingici. Guebriani copias apud Friburgum esse dicebant postremi nuntii, Melonis apud Montem Hainaviae.

Butillerius iure sibi concesso in arctius consilium veniendi non utitur.¹⁴ Praefectura arcis ad Silvam Vicennensem a Chavigniaco translata ad marchionem Montenarae, qui olim eam habuerat.¹⁵ Sed pecunias et pro hac re et pro munere secretariatus accepit Chavigniacus. Esguillonia ire iussa Ruellas. Interim dux Riceliacus, Pontecurlaei filius, tenet Portum Gratiae;¹⁶ dux Fronsaci, Bressaeus, Bruagium;¹⁷ Blavetum¹⁸ Milleraius, praecipua regni munimenta. Haec quamdiu duratura sint, videbimus cum tempore. Coignaeus et Montsigotus, qui apud reginam matrem antehac fuere, honoribus restituti sunt.¹⁹

Si id manet quod de legatis ad pacem dixi modo, Davausius prior iturus creditur; Longovillanum enim retinet uxoris uterus. Bressaea vero, ducis Anguiani uxor, non longe a partu abest. Exiit historia Bartholomaei Gramondi, praesidis Tholozani, de rebus Ludovici XIII ad annum 1629.²⁰ Dedicata est novo regi, cui Germanicum Imperium aperte pollicetur.

Vidi nunc et episcopum Bellovacensem, qui flagranti apud reginam regentem est in gratia et nunc omnibus deliberationibus adhibetur.²¹ Negotia Suedica, tum ad bellum tum ad pacem ei commendavi, ipse vero valde comiter eorum curam suscepit.

12 Kardinaal Jules Mazarin bracht de 27^ste juni aan de Zweedse opperbevelhebber Lennart Torstensson de geruststellende mededeling over dat regentesse Anna van Oostenrijk het vaste voornemen had ‘de ne mettre point les armes bas que par un traité de paix generale’, en dat zij zo de wereld wilde laten zien ‘qu'on n'aura pas à desirer sous sa regence la confiance et la vigueur du règne passé’ (Lettres Mazarin I, p. 211).

13 Claude de Mesmes, graaf van Avaux, had gelijk. De Portugese ambassadeur in Parijs, Vasco Luís da Gama, graaf van Vidigueira, ontving slechts de toezegging dat Frankrijk zou ijveren voor de toelating van een Portugese delegatie op de aanstaande vredesconferenties (Prestage, The diplomatic relations, p. 9).

14 De gewezen staatssecretaris Claude le Bouthillier, heer van Pont-sur-Seine, behield het recht om aanwezig te zijn op de zittingen van de ‘Conseil d'Etat’ (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 64).

15 Het bewind over het kasteel van Vincennes had Léon le Bouthillier, graaf van Chavigny, in 1633 overgenomen van de hertog van Chaulnes (Lettres Richelieu V, p. 461 n. 1). De verkoop van dit ambt aan de ‘marchio Montenarae’ ging blijkbaar niet door, want in 1648 mocht de graaf het genoegen proeven om in één dag van zijn beheer ontslagen en in zijn eigen kerkers vastgezet te worden (Mémoires de Montglat II, p. 134).

16 Marie-Madeleine de Vignerot, hertogin van Aiguillon, had haar neef Armand-Jean, hertog van Richelieu, zoon van François de Vignerot, markies van Pont-de-Courlay, de instructie gegeven om in Le Havre (Portus Gratiae) de hand te leggen op de ‘quatre millions d'or’ van hun beider oom Richelieu (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 68 en p. 71; Mémoires de madame de Motteville II, p. 9-10).

17 Richelieu had van de haven van Brouage een bolwerk tegen het opstandige La Rochelle gemaakt. Na de pacificatie werd laatstgenoemde stad weer de thuishaven van de vloot waarover Jean-Armand de Maillé, markies van Brezé, hertog van Fronsac, het bevel voerde; vgl. Lettres Mazarin I, p. 234-235.

18 Blavet, tegenwoordig de Bretonse kustplaats Port-Louis.

19 Jacques Le Coigneux en de secretaris Monsigot waren trouwe volgelingen van Maria de' Medici geweest (M. Carmona, Marie de Médicis, p. 558, en CSP Ven. 1636-1639, p. 277-278).

20 De Historiarum Galliae ab excessu Henrici IV libri XVIII, quibus rerum per Gallos tota Europa gestarum accurata narratio continetur, autore Gabr. Bartholomaeo Gramondo..., Toulouse 1643.

21 Auguste Potier, bisschop van Beauvais, verkeerde in de waan dat de regentesse hem nog eens kardinaal-eerste minister zou maken (Chéruel, Histoire de France pendant la minorité de Louis XIV I, p. 143-145).

[p. 348]

Deus, excellentissime et illustrissime domine, Sublimitatem tuam et consilia eius sospitet,

Sublimitatis tuae devotissimus cultor,
H. Grotius.

X/XX Iunii 1643.

Audimus Castellinovanum fore inspectorem domus reginae; reddita etiam ei sigilla ordinis Sancti Spiritus. Riceliacum et Fronsacum duces et Milleraium in aulam vocari. Seditionem ortam Rouargiae.²² Ad Theodonisvillam esse XX millia militum. Tertium filium natum sultano Turcarum; in regno Mogolis esse bellum civile. Buquoium vivere, sed male ei cum Hispanis convenire. In proelio quod in Cornubia factum est, captos ab Anglis regiis mille septingentos, contra a parlamentariis captam urbem Wachefieldam. Hispaniae regem, ne quid Galliae regi cedat, se dedisse in tutelam Sanctae Virginis. Olivarii uxorem in gratia manere apud reginam Hispaniae. In Arragonia seditiones esse.

22 De volksopstand in de Rouergue (dep. Aveyron) werd aanvankelijk afgeschilderd als een armzalige uiting van onlust bij enkele stijfkoppige boeren (Gazette 1643, no. 81, dd. 27 juni 1643).

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Officiorum inter ministros dispensatio. Reginae Galliae cum rege Angliae amicitia. Consilium de restitutione Palatinatus. Motus in Germania. De historia Gramondi.