Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 13

[p. 554]

5987. 1642 december [6]. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Receperam reginae, dominae meae clementissimae, literas ad regem et ad me datas X et XII Octobris² et iam miseram qui aditum ad regem pro me postularet, ut mandatis satisfacerem, iam ecce intervenit mors magni cardinalis, morae forte aliquid huic rei allatura.

Ex quo clausae sunt vomicae³ in dextro brachio, sordes introrsum actae saepe languorem ei dedere. Accessit animi dolor non levis, quod qui de matre ac fratre regis deque tot principibus facile fecisset quae voluerat, nunc unius Trevilii ab aula amandationem difficillime a regis animo extorsisset magis quam obtinuisset, unde et ex aliis arcanis, quae metus tormentorum Cinqmarcio expresserat, collegit non eam esse suam apud regem quam sperasset gratiam.⁴ Hinc orta febre et magis magisque invalescente unctionem solitam dari periculose aegrotantibus accepit nocte inter actum modo Mercurii et Iovis diem dixitque multa se fecisse quae non omnibus probarentur, sed ita se iudicasse pro persona quam sustinebat et rerum statu non debuisse fieri aliter. Rogato rege ut ad se veniret, ostendit arculam, in qua erat perscriptum decretum publicandum in parlamento, quo frater regius ut iam quintum deprehensus⁵ in molitionibus contra regnum, regem eiusque liberos pronuntiaretur inidoneus ad regni regimen, praefecturas, tutelas. Id decretum rex primo praesidi parlamenti tradidit et cunctanti nonnihil dixit se velle id in acta referri. Sed cum ante rem in parlamento confectam mortuus sit cardinalis, metusque sit ne frater regius irritatus hac infamia e regno evadat, quid de ea re futurum sit, vi debimus.

Dedit etiam cardinalis regi consilia partim scripta partim ore de rationibus belli gerendi. Addit fama rogatum regem, ut in biennium adhuc bellum pertraheret, ostendens ingentem potentiam regi sic parari posse et pacem qualem vellet. Cum ab eo rex interrogaretur, an sua opera regi fecisset satis, rex primum languidius respondit, cardinale urgente paulo liberalius promisitque ipsi oranti se consanguineis et affinibus eius facturum bene ac nominatim Mileraio daturum honorem ducis ac paris Galliae. Dedit cardinalis magni pretii monilia Chaviniaco ac Noyerio, hunc etiam testamenti sui fecit executorem. Regi reliquit palatium suum eiusque rex possessionem cepit eo ipso momento, quo cardinalis, ad quem rex iterum venerat, exspiraret.

Constituit rex consilii sui principem cardinalem Mazarinum. Caeteri primores in suis officiis manent. Hoc ipsum ut mihi significaret, venit ad me regio iussu Chaviniacus⁶ simulque dixit regem perstiturum in fortibus consiliis et fide adversum foederatos, idem de Mazarino, se, patre suo⁷ ac Noyerio spondens. A pace tamen bona et communi, si eo hostium animi flecterentur, non fore regem alienum. Multum praedicabat regis dolorem super hac morte. Aiunt tamen alii multo tristiorem visum regem, cum post unctionem convalescere diceretur.

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 113; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 245 no. 457. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 7. In de dagtekening moet ‘VI’ in plaats van ‘III/XIII’ gelezen worden.

2 De brieven van 10/20 en 12/22 oktober 1642 (nos. 5928 en 5929).

3 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan [P. Spiring Silvercrona] dd. 6 december 1642 (no. 5986).

4 De koning moet Richelieu verweten hebben dat deze willens en wetens gestreefd had naar de ondergang van de markies van Cinq-Mars. Toen de kardinaal in november ook nog het ontslag van 's konings gardecommandant Armand-Jean de Peyre, graaf van Troisvilles (Tréville), verlangde, besloot de vorst zich van zijn veeleisende minister af te wenden (Mémoires de Montglat I, p. 392-393; Lettres Richelieu VII, p. 181). In de laatste novemberdagen liet de koning echter zijn grieven varen. In het vervolg ondertekende Lodewijk XIII alles wat de kardinaal hem voorlegde.

5 De vijf ‘trahisons’ van Gaston van Orléans; vgl. no. 5810.

6 Aan de Zweedse ambassadeur werd een exemplaar overhandigd van het koninklijke schrijven van 5 december 1642.

7 Claude le Bouthillier, staatssecretaris van financiën.

[p. 555]

Mortuus est paulo post meridiem Iovis die. Paulo ante hos dies iratum fuisse regem Mazarino, cancellario et Chaviniaco constat.

Rex Hispaniae adhuc Caesaraugustae est. Hispanicus exercitus circa Leridam. Motta Odincurtius, ut pro rege Galliae Cataloniam regens, Barcinonem intravit XIV/XXIV Octobris. Bavarus sibi metuens non Mercii tantum et Wahlii, sed et Waertii copias ad se trahere dicitur.⁸ Hohentwilae praefectus de suis et eis quos ab Ossenvillio Erlachioque accepit, agmen habet mille et ducentorum.⁹ Spes pacis inter papam et Parmensem retro labitur. Ipse Parmensis in Lombardiam se et exercitum recepit et cladis aliquid passus est. Hispanus papae et Italiae principibus foedus offert ad retinendas quo¹⁰ sunt in statu Italiae res. Id vero est contra Gallos, quorum successus invidiosi esse incipiunt.

Haec nunc erant. Quantum prospicio, non deerunt nobis quae subinde scribamus nova. Deus, excellentissime et illustrissime domine, Sublimitatem tuam diu servet ac prosperet,

Sublimitatis tuae devotissimus cultor,
H. Grotius.

8 Het laatste nieuws uit Keulen was dat generaal Johan van Werth zijn Zwabisch-Beierse eenheden moest overbrengen naar de kwartieren van de graaf van Wahl nabij Donauwörth (Gazette 1642, no. 156, dd. 6 december 1642). In die omgeving lag ook al het leger van de Beierse generaal François de Mercy.

9 Al eerder had Grotius bericht dat gouverneur Konrad Widerholdt zijn garnizoen in Hohentwiel versterkt had met manschappen die Johann Ludwig von Erlach en Paul Le Prévost, baron van Oysonville, gouverneurs van Breisach, hem ter beschikking hadden gesteld; vgl. no. 5977.

10 Het copieboek Dresden geeft: ‘quae’.

Lutetiae, III/XIII [sic ] Decembris 1642.

Commendant se Sublimitati tuae et comes Chaviniacus et baro Eckius.¹¹ Intelligimus inducias factas inter papam et Parmensem. Cardinalis Riceliacus praeter palatium et supellectilem regi legavit D millia scutatorum. Cognato Ponticurlaeo reliquit ducatum Riceliacum et maris imperium, Bressae[o] ducatum F[r]onsaci et CC millia francorum annua et regimen longarum navium, ducissae Eguiloniae Ruellam et L millia annua, Plessaeo Chevrio¹² XX millia annua. Aliis supra quatuor milliones, custodibus corporis sui singulis C pistorienses.

11 De Zweedse baron Ek, Eck of Echius; zie no. 5907.

12 Het zal hier gaan om Hector du Plessis-Chivré, in het testament aangeduid als ‘Monsieur N. du Plessis de Civrai mon cousin’ (Du Mont, Corps Dipl. VI, 1, p. 252).

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Cardinalis corporis et animi morbus; mors; singularia plurima. Mazarinus consilii princeps factus. Hispanica. Germanica. Italica. Legatum cardinalis regi factum; monita, preces, legata.