Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 13

5810. 1642 juli 26. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Et rex et regina sunt ad Fontem Bellaqueum. Ibit eo et cancellarius, ut mandata accipiat super iis, qui in vinculis sunt.² Thuanus bis auditus dicit nihil se fecisse sine iussu regio. Rex satis inclementer de eo loquitur magisque de Sanctimarcio, quem literis nuper ad reginam scriptis proditorem appellavit.³ Maxime de fratre suo rex queritur, quem iam quintum ait fidem fefellisse consiliaque cepisse contra se et liberos suos. Laboratur tamen, ut Blesas redeat.⁴ De reginae matris morte magistratus Colonienses ad regem scripsere.⁵ Parantur ad luctum omnia. In rege nullus de ea re dolor apparet, ita suspecta ipsi iam pridem facta erat mater.

Dux Bulionius⁶ dicitur Tarasconam duci, ubi est cardinalis ita languens, ut neque cubiculo egrediatur neque incedat, nisi duobus hominibus et baculo sustentatus. Metuunt multi, ne tot enascentes vomicae in gangraenam desinant. Portas Tarasconae occludi iussit, praeter unam, quae per custodes diligenter servatur, et explorantur qui intrant. Etiam Avenione capti sunt quinque, inter quos frater eius C[h]avagnaci, qui in vinculis est, suspecti conatuum aut pro captivis aut contra cardinalem. Rex quoque non optime valet et lectica fertur.

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 90; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 215 no. 438. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 183.

2 De van samenzwering verdachte markies van Cinq-Mars en diens medeplichtigen François-Auguste de Thou en Josué de Chavagnac. Tegen deze tijd was kanselier Pierre Séguier aan het hof ontboden om de koning te adviseren over de te volgen procedures (Mémoires d'Omer Talon I, p. 223-224).

3 Zie voor de verontwaardiging van koning Lodewijk XIII, Lettres Richelieu VII, p. 19-20.

4 Eerder rezen plannen om 's konings broer Gaston van Orléans naar Venetië te verbannen (Lettres Richelieu VII, p. 24-25).

5 Maria de' Medici was op 3 juli in haar ballingsoord Keulen gestorven.

6 Frédéric-Maurice de La Tour d'Auvergne, hertog van Bouillon, was op 23 juni in het Franse legerkamp nabij Casale gearresteerd. Om zijn betrokkenheid met de samenzwering des te sterker te bewijzen vroeg Richelieu op 13 juli naar papieren in bezit van Gaston van Orléans: ‘il faut aussy que M. de Chavigny retire la lettre que M. de Bouillon a envoyée à Monsieur pour le faire recevoir à Sedan ...’ (Lettres Richelieu VII, p. 27).

[p. 342]

De Perpiniano nihil dum habemus certi. Comiti Guichio novam cladem⁷ intulit Beckius⁸ irreptis equitum stativis, caesis prope octingentis. Ex quo Melos in has partes rediit, magnus est eius exercitus, dicitur ad XXXV millia. Harcurtius XIII aut aliquanto amplius millia habet; Guichius tria aut quatuor. Regis, qui nunc tanto propior est, cura erit ex novis delectibus et evocata nobilitate augere eas copias. Metuendum vero, ne interim Mosam transeat Melos et Campaniam intret.

Audio a fratre regis datam regi scriptam promissionem ducis Bulionii, Sedani semper ipsi receptum liberum fore. Cum rex cardinalem iret visum Tarasconam,⁹ quod ut faceret aegre adduci potuit, dixit ei cardinalis, regem posse pacem habere bonam cum vellet; id se ei ostendisse aliquoties, nec fuisse causam, cur ea de causa sibi noceretur. Antequam haec dissidia erumperent, tria sua desideria Sanctimarcius commendaverat cardinali, ut sibi ducere liceat Mariam Mantuanam,¹⁰ ut dignitatem haberet ducis et paris Franciae et praefecturam peditatus Gallici, quem habuit Espernonius.¹¹ Primum ei dissuasit cardinalis ob disparitatem aetatis et natalium; duo alia distulit.

Inter regem Angliae et parlamentarios omnia ad vim spectant. Rex cum tribus militum millibus Hullam premit. Accepit arma quaedam et alia ad bellicos usus per naves Batavas, quae ab Anglis parlamentariis in periculum adductae in littus se impegerant.¹² At naves Dunquercanae duae, Batava classe eas, simul ut exierant, insequente, in Ostendam repulsae, inde Hibernis pontificiis auxiliatum ivere.

Lamboius et alii bello capti iam in Sylva Vincennae sunt.¹³ Halerius Diesam cepit, Mottam obsidet.¹⁴ Dux Carolus non adparet. De Sanctimarcio, Thuano reisque aliis iudicari video; si cardinalis convalescat, non evasuros poenam capitalem, si cardinalis intereat, spem eis esse aliquam.

H. Grotius.

7 De grote nederlaag die de graaf van Guiche op 26 mei bij Honnecourt had geleden, werd niet herhaald; vgl. het postscriptum.

8 De Luxemburgse gouverneur Johan van Beck wachtte in de omgeving van Valenciennes op hereniging van zijn leger met dat van de Spaanse legeraanvoerder don Francisco de Melo. In afwachting daarvan probeerde de Luxemburger een directe confrontatie met de legers van de graven van Harcourt en Guiche te ontlopen; zie de Gazette 1642, no. 94, dd. 19 juli 1642 met een bericht uit Vervins van 9 juli.

9 De ontmoeting had op 28 juni plaatsgevonden.

10 Prinses Maria van Gonzaga (1612-1667), de latere koningin van Polen, was de geliefde geweest van Gaston van Orléans, 1627-1628. Haar verhouding met de jongere Cinq-Mars werd gezien als een politieke uitdaging (DBF XVI, kol. 605-606; Tallemant des Réaux I, p. 584-589).

11 Jean-Louis de Nogaret de La Valette, hertog van Epernon, generaal van de Franse infanterie, was op 13 januari 1642 overleden; vgl. no. 5561.

12 De Hollandse schepen hadden op 5 juli de haven van Hellevoetsluis verlaten. Het schip ‘The Lion’, met aan boord de prinsen Ruprecht en Moritz van de Palts, was door een plotselinge storm van het eskader afgedreven (CSP Ven. 1642-1643, p. 103).

13 De keizerlijke legeraanvoerder Willem, baron van Lamboy, verkeerde sinds 17 januari in Franse krijgsgevangenschap. Op 24 juli werd hij met zijn hoofdofficieren ingesloten in de kerkers van Vincennes.

14 François de l'Hospital, sieur du Hallier, maakte zich op 16 juli meester van een van de belangrijkste bolwerken van hertog Karel IV in Lotharingen. Op 1 augustus verscheen in de Gazette 1642, no. 97, een uitvoerig verslag van ‘La prise de la ville de Dieuse en Lorraine’.

Lutetiae, XVI/XXVI Iulii 1642.

Guichii audimus non tantum esse, quantum dicebatur, malum, et de Diesa rem non esse certam. Ducem autem Carolum Vandervangiae expectare a Languiaco¹⁵ quatuor cohortes, et mille quingentos e Lutzenburgico. Nemo iis qui nunc Montispellerii et Tarasconae in vinculis sunt plus nocuit quam frater regius, cuius quae fuerint consilia nesciunt quidam illorum, nec

15 Bedoeld wordt de plaats Longwy in het departement Meurthe-et-Moselle.

[p. 343]

forte scit ipse, ut est inconstans. CCCC Germani, quos Colhasus¹⁶ Hamburgi collegit, huc advenere. Tarasconae et intus et extra magnae sunt excubiae equitum, peditum.

16 Abraham Coolhaes wierf in diverse Duitse landen manschappen voor de Franse legers (Het Staatsche leger IV, p. 314).

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Regis in captivos ira. Matris reginae mors parum doloris attulit. Cardinalis morbus et sollicitudo. Belgica. Regis cum cardinali colloquium. Causae irarum in cardinalem a Sanctimarcio. Anglica. Alia nova.