Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 13

5986. 1642 december 6. Aan [P. Spiring Silvercrona].¹

Het overlijden van mijnheer den cardinal toegecomen Donderdach recht nae de middach stelt ons in verwachting van veele veranderinge.² De eerste is dat recht voor sijn doot den coning door sijnen raet aen het parlement heeft belooft te doen verifiëren een declaratie bij den cardinal aen den coning - die hem in sijne sieckte was wesen besoucken - ter handt gestelt tegen 's coninx broeder, die daerbij verclaert werdt incapabel van tutelen, gouvernementen, regencen om sijne veelvuldighe machinatië[n] teghen den staet ende den coninck.³ Doch alsoo 't parlement de saecke wat heeft getraisneert ende vrese is dat 's coninx broeder soude moghen sich uyt Vranckrijck begeven en den cardinael hangende [de] deliberatie is gestorven, weten wij noch niet wat daervan sal vallen. De andere is dat den cardinael Mazarini is gemaeckt hooft van des coninx raedt.⁴

Den cardinal de Richelieu had 's nachts tussen Woonsdach ende Donderdach genomen het olysel, dat men geeft aen dengenen die op het uyterste sieck sijn. Daernae is wat hoope geweest van beeternisse.

Den coning heeft hem besocht,⁵ aen denwelcken den cardinal heeft raedt gegeven van het oorloch te voeren tegen het toecomende jaer ende sijne vrienden te avanceren, gerecom-

1 Het origineel dat vermoedelijk weer een copie is van een niet teruggevonden nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. 6 december 1642, is verloren. Copie (zonder adres en ondertekening), afkomstig uit de briefwisseling van Grotius met P. Spiring Silvercrona, aanwezig te Stockholm, RA, E 1014 (bijlage bij een brief van P. Spiring Silvercrona aan J. Oxenstierna dd. 6/16 december 1642).

2 Richelieu overleed op donderdagmiddag 4 december (Gazette 1642, no. 157, dd. 6 december 1642).

3 Koning Lodewijk XIII zwichtte op 1 december voor de argumenten die de kardinaal aandroeg om Gaston van Orléans van alle administratieve taken te ontheffen; vgl. de ‘mémoires du cardinal contre M. de Cinq-Mars’ in Lettres Richelieu VII, p. 155-181, in het bijzonder p. 155-162. De uitvoering van het koninklijke besluit wachtte alleen nog maar op de contrasignatuur van het parlement van Parijs (G. Dethan, Gaston d'Orléans, p. 285, en Mémoires du comte de Montrésor, p. 399).

4 Op 5 december maakte de koning in een openbaar schrijven bekend dat hij Jules Mazarin had opgenomen in zijn Conseil: ‘nous avons voulu y appeler nostre tres-cher cousin le cardinal Mazarini, de qui nous avons esprouvé la capacité et l'affection à nostre service dans les divers employs que nous luy avons donnez, et qui nous a rendu des services si fidèles et si considerables, que nous n'en sommes pas moins asseurez, que s'il estoit né nostre sujet’ (Lettres Mazarin I, p. XIX-XXI).

5 De koning bracht op 2 december een bezoek aan het Palais-Cardinal aan de rue Saint-Honoré (Mémoires du comte de Montrésor, p. 393-401).

[p. 553]

mandeert insonderheyt monsieur de La Milleraye duc en pair te werden.⁶ Heeft oock aen monsieur de Noyers ende monsieur de Chavigny gegeven eenighe schoone juwelen ende denselven de Noyers executeur gemaeckt van sijn testament.⁷

Den coninck van Spaignien is noch te Saragossa, 't principaelste Spaensche leger ontrent Lerida. La Motte-Odincourt soude den 14 October sijne entree doen binnen Barcelone als vice-roy van Catalogne.⁸

De apparentie van de vrede tusschen den paus ende de hertoch van Parma gaet achterwaerts.⁹ 't Leger van den hertoch van Parma is geretireert in Lombardië ende heeft eenige schade geleden. Den coning van Spaigne solliciteert den paus ende de princen van Italië tot eene ligue om Italië in rust te houden, dat is teghen de progressen van Vranckrijck, waervan veele beginnen jaloux te werden.

Den cardinal de Richelieu heeft aen den coning gelaten boven sijn pallais met de meublen noch vijfhondertduysent cronen,¹⁰ aen sijne naesten, dat is aen monsieur de Pontcourlé, 't hertochdom van Richelieu ende 't admiraelschap van Vranckrijck,¹¹ aen Bressé 't hertochdom van Fronsac met 280 duysent gulden 's jaerlix incomen,¹² aen madame d'Eguillon Ruelle ende vijfftigduysent gulden 's jaers,¹³ aen andere tot aen de IV millioenen, aen elck van sijne guardes hondert pistolen. De rest sullen wij mettertijdt verstaen.

6 Charles de La Porte, markies van La Meilleraye, die deze zomer de Spaanse garnizoenen van Collioure, Perpignan en Salses tot capitulatie dwong, was een neef van de overledene. Ondanks de aanbeveling van zijn oom moest hij tot 1663 wachten tot zijn heerlijkheid werd verheven tot ‘duché-pairie’ (Cardinal de Retz, Oeuvres, p. 134). Troost kon hij putten uit het feit dat de koning hem begiftigde met het gouverneurschap over Bretagne (Mémoires de Montglat I, p. 400).

7 Het testament dat Richelieu op 23 mei te Narbonne liet opmaken (Du Mont, Corps Dipl. VI, 1, p. 248-253). De tenuitvoerlegging van de beschikkingen werd opgedragen aan kanselier Pierre Séguier en de staatssecretarissen Léon le Bouthillier, graaf van Chavigny, en François Sublet, seigneur de Noyers.

8 In juni ontving Philippe, graaf van La Mothe-Houdancourt, de benoeming tot Frans onderkoning in Catalonië. De militaire situatie in en nabij Lérida liet geen overhaast vertrek naar zijn nieuwe standplaats toe. Zijn officiële entree in Barcelona maakte de Fransman op 4 december (Sanabre, La acción de Francia en Cataluña, p. 239-240).

9 In het conflict tussen paus en hertog van Parma werkten alle betrokkenen aan het bijleggen van de strijd. Frans-Spaanse animositeiten zorgden er echter voor dat geen accoord werd bereikt op de onderhandelingen die vanaf het begin van november in de omgeving van Orvieto werden gevoerd; vgl. Gazette 1642, nos. 157 en 159, dd. 6 en 13 december 1642.

10 Behalve het Palais-Cardinal erfde de koning ‘la somme d'un million [sic] cinq cent mille livres ... pour être employée en plusieurs occasions, dont on ne pourroit se servir s'il faloit attendre le tems qu'il faut employer à observer toutes les formalitez des finances’ (Du Mont, o.c., p. 248).

11 Het ‘duché-pairie’ van Richelieu viel toe aan Richelieu's achterneef Armand-Jean de Vignerot du Plessis (1629-1715), oudste zoon van François de Vignerot (†1646), markies van Pont-de-Courlay, en Françoise du Plessis (Cardinal de Retz, Oeuvres, p. 1437). Bij nader inzien achtte de koning de hertog te jong voor het bekleden van het admiraalschap (infra, n. 12).

12 Jean-Armand de Maillé-Brezé, zoon van maarschalk Urbain de Maillé, markies van Brezé, uit diens huwelijk met Richelieu's zuster Nicole du Plessis, ontving van zijn oom het ‘duchépairie’ van Fronsac. Op verzoek van de koning ontving hij de verheffing tot admiraal; zie Mémoires de Montglat I, p. 400.

13 Marie-Madeleine de Vignerot, hertogin van Aiguillon, dochter van René de Vignerot en Françoise du Plessis. Sinds 1622 weduwe van Antoine du Roure, markies van Combalet, stelde zij zich volledig in dienst van de haar zeer toegenegen kardinaal-oom.

Bovenaan de copie staat: Paris, den 6 December 1642.