Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 11

4688. 1640 juni 10. Van E. de Courcelles¹.

Illustrissime vir et litterarum nostro saeculo decus,

Non dubito, quin tibi jamdudum filii² cura reddita sint postremorum tuorum, quae hic edita sunt, opusculorum³ exemplaria, alioquin hoc, quicquid est officii, non fuissem praetermissurus.

Nunc ad te mitto, quem vides, de Reprobatione absoluta tractatulum⁴, quem aliqui amicorum etiam me contradicente volunt a te profectum. Tu illos aut me errore liberare facile potes et, ut spero, facies.

Aliquot praecedentium tractatuum exemplaria a typographo accepta inter amicos distribui, quod te, ut confido, non improbante feci, etsi id in mandatis non haberem. Omnes raram et reconditam doctrinam extollunt et tibi gratias de tuis agunt muneribus,

1 Gedrukt Grotii Epist. ad Gall., p. 405; Curcellaei Opera theol., p. 1019; Hug. Grot. Annot. in Nov. Test. III (1650), na p. 286, en de heruitgaven van 1660, 1698, 1679 en 1732, Ter Meulen-Diermanse resp. nos. 1142, 1143, 1146 (= no. 919), 1147 (= no. 920) en 1148 (= no. 921). Beantw. d. no. 4705. De Franse remonstrantse theoloog Etienne de Courcelles (1586-1659) bevond zich sinds 1634 in de Republiek, waar hij met correctie- en vertaalwerk in zijn levensonderhoud voorzag. In deze tijd hielp hij bij de uitgave van Grotius' drie anonieme theologische traktaten en de commentaar op de Evangeliën; vgl. Register i.v. ‘Courcelles’. Zie vooral ook no. 4854, en voorts Ter Meulen-Diermanse no. 1135 rem. 10. In 1643 werd De Courcelles hoogleraar aan het remonstrants seminarium in Amsterdam als opvolger van Simon Episcopius.

2 Pieter de Groot; vgl. no. 4625.

3 Commentatio...de Antichristo...; Explicatio...de fide & operibvs; Explicatio Decalogi...; zie voor de volledige titels no. 4684, nn. 4, 5 en 2.

4 De absolvto reprobationis decreto. Versio ex Anglico. Amsterdami, Apud Ioh. & Corn. Blaev. MDCXL; Ter Meulen-Diermanse no. 1320. De toeschrijving aan Grotius door zijn tijdgenoten werd door Grotius zelf ontkend; vgl. no. 4705. Hij had de tekst van het boekje begin 1638 naar de Republiek gezonden (vgl. dl. IX, p. 82) en de publikatie ervan bevorderd (vgl. de brief aan Willem de Groot no. 4777, dd. 11 augustus 1640). Het is de samenvattende vertaling van een anoniem verschenen traktaat van Samuel Hoard (1599-1658), Gods love to mankind. Manifested, by dis-prooving his Absolute Decree for their Damnation. Imprinted, Anno, 1633. Zie A.E.C. Simoni, ‘New light on a Grotius attribution.’ in Quaerendo 6 (1976) p. 374.
Voor wat betreft de rol van De Courcelles bij de publikatie van het traktaat, vgl. zijn brief aan Wtenbogaert dd. 8 juni 1640 (hs. Leiden, UB, Pap. 2): ‘Voici un exemplaire d'un petit traicté de Reprobatione absoluta, que j'ay fait imprimer ces jours passés, Il y a plus de deux ans qu'il m'avoit esté envoyé de Paris pour cest effect. Mais quelque effort que j'aye seu faire envers les imprimeurs il m'a esté impossible d'en venir plus tost à bout. Et toutesfois il est très digne de voir le jour, comme vous le jugerés incontinent; et m'avoit esté recommandé de la part de l'auteur des escrits que je vous ai ci-devant envoyés, auquel quelques-uns de nos amis d'ici l'attribuent. Mais je pense qu'ils se trompent et me suis essayé de leur oster ceste opinion. Je desirerois grandement qu'on le peut faire imprimer en françois avec nostre Catechisme et Liturgie qui sont fort desirés en France, comme je l'appren par plusieurs lettres de mes amis, qui nous reprochent que nous ne faisons rien pour l'avancement de la vérité en ce pays, où il y a espérance d'une grande moisson, si nous le assistions au moins de quelques petits escrits. Vous y penserés s'il vous plaist à loisir, et en communiquerés avec les frèes que vous verrés.

[p. 324]

inter alios D. Salmasius⁵, qui rogavit, ut, si quando ad te scriberem, id apud te ipsius nomine profiterer.

Non dissimulabo tamen novitatem sententiae de Antichristo quosdam nondum potuisse concoquere. Non loquor de illis, quibus omnia tua displicent. Nec miror, si isti homines, qui aureum tuum de Christianae religionis veritate librum⁶, qui omnibus pietatis studiosis in delitiis esse deberet, rabido ore admordent, hunc, in quo nonnihil a trita et vulgari orbita discedis, impetant et nescio quid minitentur. Sed amici etiam, qui praeclaras ingenii tui dotes suspiciunt et venerantur, putant se tanti ponderis rationes habere, ut merito, quominus pedibus in tuam descendant sententiam, debeant prohiberi⁷. Unam aut alteram breviter attingam eo fine, ut scrupulum, qui animis illorum meoque eapropter haeret, prima data occasione doctis tuis responsis eximas.

Offendit illos primum⁸ quod posteriorem ad Thessalonicenses epistolam longe ante priorem et quidem antequam Thessalonicam apostolus ipse venisset exaratam putas; in quo tamen cardo istius Commentationis versari videtur, cum ex serie historiae Act. XVII Paulum eo demum post Caii mortem⁹ appulisse constet. Multa enim in ista epistola testari videntur ecclesiam jam tum, cum posterior haec epistola scriberetur, Thessalonicae et quidem a Paulo ipso constitutam fuisse; videatur modo cap. II: vers. 5, 15 et III: vers. 6, 7, 8, 9, 10.

Huc accedit, quod conjunctio in inscriptione Silvani atque Timothei in utraque epistola¹⁰ verisimile faciat unam non diu post aliam scriptam fuisse.

Praeterea existimant non bene a se invicem istam Pauli prophetiam¹¹ divelli, ita ut prior ejus pars Caium, posterior Simonem Magum notet; cum verba ista vers. 8: ϰαὶ τότε ἀποϰαλυφϑήσεται ὁ ἄνομος manifeste respiciant ad vers. 6, ubi dicitur ϰαὶ νῦν τὸ ϰατέχον οἴδατε, εἰς τὸ ἀποϰαλυϑῆναι αὐτὸν ἐν τῷ ἑαυτοῦ ϰαιρῷ. Et ad vers. 3: ϰαὶ ἀποϰαλυφϑῇ ὁ ἄνϑρωπος τῆς ἁμαρτίας ὁ ὑιὸς τῆς ἀπώλειας. Unde sequitur utrobique eandem personam designari nec sine vi ad duas diversas posse trahi.

Nec censent Johannem tam serio voluisse christianos monere¹², ut sibi a Barchocheba caverent, cum metuendum non esset, ne Judaei, multo minus e gentibus ad fidem conversi, christianae religionis dogmatibus imbuti ab illo seducerentur. Illine enim, qui persuasi erant omnibus mundanis cupiditatibus vale dicendum esse, ut vitam aeternam consequerentur, vanis istius impostoris pollicitationibus de Judaico populo a Romanorum tyrannide liberando et regno mundano in locum spiritualis Christi regni erigendo aures patulas praebuissent? Et quid, quaeso, commodi gentes, e quibus tum temporis maximam partem christianorum constabant ecclesiae, inde ad se rediturum sperare poterant?

Dolent etiam nonnulli Trajano, Romanorum imperatorum¹³ optimo mitissimoque et qui multo minus christiani sanguinis quam Domitianus aut Nero¹⁴ effudit, numerum

5 Claude de Saumaise - Salmasius -, klassiek filoloog te Leiden.

6 Hvgo Grotivs De veritate religionis Christianæ. Editio Nova, additis annotationibus in quibus testimonia. Parisiis, Sumptibus Seb. Cramoisy, Typographi Regij. MDCXL. Cvm privilegio regis; Ter Meulen-Diermanse no. 950.

7 In alle edities een grammatikaal onjuist ‘prohibere’.

8 Vgl. Commentatio...de Antichristo..., p. 3-4. Grotius weerlegt het door De Courcelles naar voren gebrachte in no. 4705; zie ook Grotius' inleiding op 2 Thess. in zijn Annotationes in Novum Testamentvm..., waar dezelfde mening in enigszins gewijzigde vorm wordt verdedigd.

9 De Romeinse keizer Gaius Caesar Augustus Germanicus (Caligula) († 41 na Chr.).

10 1 Thess. 1, 1 en 2 Thess. 1, 1: Paulus et Silvanus et Timotheus ecclesiae Thessalonicensium...

11 Vgl. Commentatio...de Antichristo..., p. 17 (ad 2 Thess. 2, 8), waar in Grotius' interpretatie Simon Magus (le eeuw na Chr.) werd bedoeld, en p. 9 (ad 2 Thess. 2, 3), hetgeen volgens Grotius op Caligula betrekking heeft; Grotius' weerlegging in no. 4705.

12 Vgl. Commentatio...de Antichristo..., p. 24 (ad 1 Joh. 2, 18) en p. 31 (ad 1 Joh. 4, 3); Grotius interpreteerde hier ‘Antichristus’ als Simon bar Kochba, leider van de joodse opstand (132-136 na Chr.) tegen de Romeinse keizer Hadrianus.

13 De Romeinse keizer Marcus Ulpius Trajanus (98-117; geb. 53).

14 De Romeinse keizers Titus Flavius Domitianus (81-96; geb. 51) en Nero (54-68; geb. 37).

[p. 325]

bestiae applicari¹⁵. Item putant minus bene plagam mortis a bestia acceptam de Capitolii incendio¹⁶ exponi, cum incendium istud, utut pro mali ominis portento haberi potuerit, imperium tamen Romanum in periculum subversionis non adduxerit.

Sed haec minoris sunt momenti, priora magis urgent, in quibus enodandis spero [te]¹⁷ opem tuam diu desiderari non passurum. Alioqui omnes admirantur tantum inter Pauli et Johannis prophetias eventusque a te summa industria ex variis collectos historiis consensum, ut tuas expositiones, etiamsi pro veris et certis non audeant adhuc amplecti, pro verisimillimis tamen habendas putent.

Vale, illustrissime vir, et si qua in re alia tibi inservire possim, opera mea uti ne vereare. Semper me ad obsequia ista, quibus pietas et litterae promoveri possunt, paratum invenies.

Amstelodami, X Junii 1640.

15 Vgl. Commentatio...de Antichristo..., p. 46 (ad Apocal. 13, 18). Betreffende Grotius' interpretatie van het getal van het beest 666 zie men no. 4589 n. 2.

16 Vgl. Commentatio...de Antichristo..., p. 35-36 (ad Apocal. 13, 3). Tijdens gevechten tussen soldaten van keizer Vitellius en Vespasianus in 69 na Chr. werd het Capitool in brand gestoken; vgl. Tacitus Hist. III, 71.

17 Ontbreekt in alle edities.

Adres: Illustrissimo viro D.H. Grotio, regni Suecici apud christianissimum Galliae regem legato. Stephanus Curcellaeus.