Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 11

4705. 1640 juni 23. Aan E. de Courcelles¹.

Vir doctissime mihique carissime,

Accepi exempla singula de Antichristo² et de Fide et operibus³; de Decalogo⁴ autem, quod miror, non accepi neque magis librarii Cramoisiacus et Pellaeus⁵. Vellem autem horum trium libellorum aliquo saltem numero exempla habere, quia amicis ex promisso sum eorum debitor. Gratias tibi pro suscepta emaculandi cura habeo et nescio qua arte inimicorum factum sit, ut posterior editio⁶, quam non vidi, sit contaminatior. Velim id in

1 Copie Rotterdam, Gem. Bibl.; coll. Rem. kerk, cat. v. hss. no. 674. Gedrukt Epist., p. 627; Grotii Epist. ad Gall., p. 409; Hug. Grot. Annot. in Nov. Test. III (1650), na p. 286, en de heruitgaven van 1660, 1698, 1679 en 1732, Ter Meulen-Diermanse resp. nos. 1142, 1143, 1146 (= no. 919), 1147 (= no. 920) en 1148 (= no. 921). Antw. op no. 4688. Betreffende Etienne de Courcelles zie no. 4688, n. 1.

2 Zie voor de volledige titel no. 4684, n. 4.

3 Zie voor de volledige titel no. 4684, n. 5.

4 Zie voor de volledige titel no. 4684, n. 2.

5 Sébastien Cramoisy en Guillaume Pelé, beiden uitgever te Parijs.

6 Een tweede uitgave van de Commentatio... de Antichristo..., die eind april gedrukt was; vgl. no. 4625 en n. 8.

[p. 349]

posterum caveri et oculos quamplurimos adhiberi corrigendis iis, quae aut ego aut meus exscriptor aut typothetae praeterviderunt. Scis enim, quanti sit in illis rebus nitor.

Liber ille de Reprobatione absoluta⁷ vere ex Anglico versus est neque ego eius auctor sum, fautor tamen ob multa utilia, quae continet. Coeterum id ipsum facile verum esse iudicabunt, qui scribendi filum ac tenorem, suum cuique proprium, accurate norunt distinguere.

Bene admodum fecisti, quod et literatorum principi Salmasio⁸ et aliis piis atque eruditis libellos illos legendi fecisti copiam. Ego, quin verae sint istae vaticiniorum apostolicorum interpretationes, plane nihil dubito. Tempore longo opus est, antequam plane animis⁹ evellantur, quae sevit factio aut aluit.

Paulum post Caii mortem¹⁰ Paulum venisse Thessalonicam non negaverim, quanquam chronologi, quos editos et non editos legi, in temporibus illis assignandis plurimum discrepent.

Silvanus¹¹ est latinum nomen, efformatum ex hebraeo Silas. Qui autem id habebat nomen, inter primos fuit Pauli comites Act. XV: 22. Sic et Timotheus XVI: 1. Ii autem vix unquam a Paulo discesserunt, nisi temporariae rei causa. Vide Act. XV: 27, 32, 34, 40; XVI: 19, 25, 29; XVII: 4, 10, 14, 15; XVIII: 5; II Cor. I: 19. Adde Act. XIX: 22; XX: 4; Rom. XVI: 21; I Corint. IV: 17; XVI: 10; II Cor. I: 1; Eph. I: 1; Philip. II: 19; Coloss. I: 1; Philem. 1. ita, ut ex his quidem nominibus nulla sumi possit nota temporis.

Loca abs te annotata ex secunda quae dicitur ad Thessalonicenses¹² ostendunt quidem, cum ea epistola scriberetur, fuisse Thessalonicae iudaeos, qui secundum Evangelium vivere instituerant; sed id facere poterant permixti synagogae iudaeorum aut domi Deum colentes sine presbyterio, qualiter initio ante plenam messem multos christianorum vixisse ex pluribus historiis constat agnoscuntque veteres. Hi autem tales eos, qui erant ex iudaeis aut christianis non ex regula viventes, vitare quidem poterant, ut iubentur III: 6, non autem excommunicare, ut in ecclesiis, in quibus erat presbyterium; quod discrimen iudaei nunc quoque observant. Neque enim ubicunque sunt Ἰουδαΐζοντες, ibi et synagogae.

Illud τότε ἀποϰαλυφϑήσεται ὁ ἄνομος¹³ non verba praecedentia respicit, sed eum sermonem, quem Paulus in Syria cum illis post Stephani mortem¹⁴ dispersis iudaeis - quorum pars se, ut tutius viveret, in Macedoniam recepit postea - habuerat. Ille tunc alter se patefaciet de quo itidem vobis dixi. Diversos autem homines hic denotari vel inde patet satis, quod prior ille describitur iis verbis, quibus Antiochus apud Danielem¹⁵ ac proinde ‘princeps’ ibi designatur; posterior autem iis notis depingitur, quae non principi, sed Iamni et Mambri¹⁶ conveniunt. Ad illam enim historiam aperte respiciunt illa: ϰατ᾽ ἐνέργειαν τοῦ Σαϑανᾶ ἐν πάσῃ δυνάμει ϰαὶ σημείοις ϰαὶ τέρασι ψεύδους¹⁷. Hae non sunt viri principis, sed magi excellentis notae. Illius autem, qui Antiochum imitaturus esset, factum in propinquo fuisse ostendunt illa τὸ γὰρ μυστήριον ἤδη ἐνεργεῖται¹⁸. Neque de serie multorum inter se

7 De absolvto reprobationis decreto. Versio ex Anglico. Amsterdami, Apud Ioh. & Corn. Blaev, MDCXL; Ter Meulen-Diermanse no. 1320. Zie betreffende de auteur no. 4688, n. 4.

8 Claude de Saumaise - Salmasius -, klassiek filoloog te Leiden.

9 Ontbreekt in de uitgave der Epist.

10 Vgl. de brief van De Courcelles dd. 10 juni 1640, no. 4688 en nn. 8 en 9.

11 Vgl. ibid. en n. 10.

12 Vgl. ibid.; ad 2 Thess. 2, 5; 2, 15; 3, 6-10.

13 2 Thess. 2, 8. Vgl. de brief van De Courcelles dd. 10 juni 1640, no. 4688, waar Grotius' interpretatie van 2 Thess. 2, 3-8 aan de orde komt.

14 Hand. 7, 54-59.

15 Daniël 8, 9-14; vgl. Hug. Grot. Annot. ad Vet. Test. ad loc. en Commentatio...de Antichristo... p. 7 (ad 2 Thess. 2, 3-4).

16 Namen van de tovenaars in Ex. 7, 11 en 7, 22, genoemd in 2 Tim. 3, 8; zie G. Kittel (ed.), Theol. Wb. N.T. III, p. 192-193 i.v. Ἰͅννης.

17 2 Thess. 2, 9.

18 2 Thess. 2, 7.

[p. 350]

sequentium agi, sed de uno, qualis fuerat Antiochus, docent illa ὁ ἄνϑρωπος τῆς ἀμαρτίας et ὁ υἱὸς τῆς ἀπωλείας¹⁹, si Hebraica locutio recte observetur.

Qui non putant adversus tam gravia tentamenta, qualia fuerant tempore Barchochebae²⁰, sive spem sive metum spectamus, serio commonefaciendos fuisse christianos, Christum ipsum reprehendunt, qui de Barchocheba et eius prolusoribus dixit: Πολλοὶ γὰρ ἐλεύσονται ἐπὶ τῷ ὀνόματί μου λέγοντες, ἐγώ εἰμι ὁ Χριστὸς, ϰαὶ πολλοὺς πλανήσουσι. Ὁρᾶτε μη ϑροεῖσϑε²¹. Et postea: Ἐγερϑήσονται γὰρ ψευδόχριστοι ϰαὶ ψευδοπροφῆται ϰαὶ δώσουσι σημεῖα μεγάλα ϰαὶ τέρατα ὥστε πλανῆσαι, εἰ δυνατὸν, ϰαὶ τοῦς ἐϰλεϰτούς²². Illud autem quod Johan. v. 43 dicit Christus iudaeis ἐὰν ἄλλος ἔλϑῃ ἐπὶ τῷ ὀνόματι τῷ ἰδίῳ, ἐϰεῖνον λήψεσϑε, proprie ad Barchochebam pertinet. Considera autem eos, quibus scribit in epistola²³ Johannes, fuisse χριστιανίζοντας, sed iudaeos, saltem plerosque. Nam eius gentis hominum plena erat Ephesus aliaeque Asiae urbes, ut ex multis edictis historiisque apud Josephum discimus.

Multum vero errant, qui sub Trajano²⁴, quamvis coetera non malo principe, minus sanguinis effusum putant quam sub Nerone et Domitiano. Horum enim saevitia ferme circa Romam stetit, illius per omnes provincias pervagata est. Nec quisquam est, qui huius persecutionis oblitus sit veterum christianorum, qui persecutionum nobis numerum recensent, ut Eusebius, Augustinus, Orosius²⁵, alii. In epistola ad Plinium²⁶ inquiri quidem in eos vetat, sed puniri vult, si accusentur. Accusatores autem nusquam deerant. In episcopos et presbyteros mors poena, in coeteros aqua et igni interdictio. Optimo igitur iure idololatria post Domitiani tempora saevitiam resumens ab ipsius principatu notanda fuit. De Domitiano autem iam ante egisse Iohannem feci²⁷, ni fallor, ex omni rerum contextu apertissimum. Vulnus, quod incenso Capitolio²⁸ acceptum est quasi lethale, non ad imperium Romanum, quod tamen nunquam magis discerptum fuit, sed ad idololatriam pertinet. Nam propagante se evangelii praedicatione diis Romanis contraria, non dubium est, quin multi de eorum deorum potentia dubitare coeperint, qui viderant eorum ope primariam idololatriae Romanae sedem nequiisse defendi. Restituto autem Capitolio multi iterum confidere diis Romanis coeperunt. Ego ex animo haec vera esse arbitror et spero posteritatem non aliter iudicaturam.

Rogo me edoceas, quo in loco nunc sit res Annotatorum ad Evangelia²⁹. Literae ad me tuae optime aut per D. Wickefortium³⁰ aut recta ad Johannem Heufdium³¹ missae ad me pervenient.

Vale, vir optime.

Tuus
H. Grotius.

19 2 Thess. 2, 3; vgl. Commentatio...de Antichristo..., p. 9 en Hug. Grot. Annot. in Nov. Test. (ad loc.) voor Grotius' commentaar omtrent de parallelle zegswijze in het hebreeuws.

20 Simon Bar Kochba, leider van de joodse opstand (132-136 na Chr.).

21 Vgl. Matth. 24, 5-6.

22 Matth. 24, 24.

23 1 Joh.

24 Vgl. de brief van De Courcelles dd. 10 juni 1640, no. 4688, en n. 13.

25 Eusebius Hist. Eccl. III, 33 (Migne PG. XX, kol. 286); Augustinus De civ. Dei, XVIII, 52; Orosius Hist. VII, 12 (Migne PL. XXXI, kol. 1089).

26 Plinius Epist. X, 97; vgl. ibid. 96.

27 Commentatio...de Antichristo..., p. 38 (ad Apocal. 13, 6).

28 Vgl. no. 4688 en n. 16.

29 Zie voor de volledige titel no. 4694, n. 18.

30 Joachim de Wicquefort.

31 Johan Hoeuft, bankier te Parijs.

Lutetiae, XXIII Iunii 1640³².

32 Plaatsnaam en jaartal ontbreken in de copie Rotterdam.